Şempanzelerin Aralarında Gizli Bir Dil Kullandıkları Keşfedi

Her ne kadar aksini çok sık görsek de konuşarak iletişim kurma becerilerimizin, bizi öteki canlılardan ayıran en kıymetli şey olduğunu düşünürüz. Hatta bu satırları okurken gördüğünüz biçimlere birer mana ve ses yükleyerek verilen bilgiyi anlamanız, yani “yazı” da tarih boyunca, bu maharetin bir sonucu olarak gelişti.

Diğer taraftan genetik olarak beşere en yakın canlı çeşidi şempanzeler de tıpkı öbür canlılar üzere kendi ortalarında bağlantı kurmak için kimi yollar geliştirmiş durumda. Elbette aramızdaki genetik yakınlık, bu irtibat yollarının ürkütücü ve tıpkı vakitte hayret verici bir biçimde benzeşmesine yol açıyor. Afrika’da yağmur ormanlarıyla bilinen ülke Fildişi Sahili’nde bulunan Tai Ulusal Parkı’nda yapılan bir araştırma, şempanzelerin kullandıkları sesli ve sözel lisanı gün yüzüne çıkardı.

Şempanzeler cümle kuruyorlar! Pekala ancak nasıl?


Milli parkta yaşayan 46 farklı şempanzenin yer aldığı bir kümeden alınan, toplam 900 saat uzunluğunda 5000 bin farklı ses kaydı tahlil edildi. Şempanzelerin tek sesli davetleri diziler halinde nasıl kullandıkları, bu seslerin diziler içinde nasıl sıralandığı, birbirinden bağımsız olan ses dizilerini nasıl birleştirildiği tespit edildi.

Şempanzelerin kullandıkları yere ve bağlama nazaran farklı manalara geldiği keşfedilen homurdanma, uğultu, çığlık, sızlanma, bağırma üzere 12 farklı davet türü ortaya çıkarıldı. Tek seslerin birleştiği ikili sesler “bigram” ve üçlü sesler “trigram” olarak kategorize edildi.

Ardından bu sözlerin farklı formlarda nasıl birleştirildiği dair bir ağ haritası çıkarıldı. Farklı çeşitlerdeki bigram ve trigramların nasıl sıralandıkları yahut nasıl yine birleştirildikleri ortaya çıkarıldı. Trigram, yani üçlü ses dizisinin ortasındaki birgram yani ikili seslerin farklı hallerde de kombine edildiği anlaşıldı.

Araştırma grubunda yer alan Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden Tatiana Bortolato, “Şempanzelerin, daha evvel düşünülenden çok daha karmaşık yapıya sahip sesli bağlantı sistemi geliştirdiklerini gösteriyor” açıklamasında bulundu. Örneğin tekli homurtular yüklü olarak yiyeceklerle ilgiliyken, nefes nefese homurdanmanın selamlama sesi olarak kullanıldığı belirlendi. Şayet şempanzeler bir tehdit algılarlarsa tek uğultu yayıyorlar, lakin ikili irtibatlarında bu uğultular daha soluk bir halde gerçekleşiyor.

Keşfedilen 390 farklı ses dizisi insan lisanlarının evrimine ışık tutabilir:


Az evvel bahsettiğimiz sürecin sonunda araştırmacılar; 12 farklı ses dizisinin farklı kombinasyonlarla birleştirildiği ve farklı manalara gelen 390 farklı ses dizisine, yani cümle yapılarına ulaştılar. Lakin bu ses dizilerinin sayısı tespit edilenden de fazla olabilir. Çünkü 12 farklı sesin yüzlerce farklı formda kodlanma potansiyeli var. Yani şempanzeler, gelecekte bu sesleri yeni biçimlerde kullanarak söz edemedikleri şeyleri de sözel irtibatlarına dahil edebilirler.

Araştırmacılar, “İnsanlar tarafından üretilecek sonsuz sayıdaki farklı dizilere kıyasla çok daha az görünse de primatlar hakkında kabul gören anlayışın ötesine geçen bir yapı görüyoruz. İnsan üzere toplumsal olarak karmaşık bir çeşit olan şempanzelerin ses dizilerini inceleyerek, nereden geldiğimizi ve benzersiz lisanımızın nasıl geliştiğini anlamaya, yeni bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz” açıklamasında bulundular.

Yayınlanan bilimsel makaleye Nature Communications Biology mecmuasından ulaşabilirsiniz.