Ses Olayları Konu Anlatım
Ses Olayları Konu Anlatımı
Turkce Konu Anlatimi Ses Olaylari
Ses Bilgisi (Ses Olayları)
Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak surekli değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir gostergesidir Dil durağan değil, dinamik bir yapıya sahiptir Dilin soz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihi surec icerisinde duşerler, yer değiştirirler, turerler, başka seslere benzerler İşte butun bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, ceşitli sebeplerden kaynaklanır Bunlardan başlıcaları aşağıda ozetlenmiştir:
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses ozellikleri: Turkcede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı icin Arapca kitab kelimesi Turkceye kitap şeklinde gecmiştir Uzun unlu olmadığı icin de a unlusu kısalarak normal aya donuşmuştur
B) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Mesela, anbar kelimesindeki b sesi, yanındaki nye etki ederek onu, kendisi gibi dudak unsuzu olan (m) yapmıştır Boylece kelime, ambar şekline donuşmuştur
Yaşıl kelimesinin yeşile donuşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Vurgu: Turkcede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu icin bu hecedeki unluler bazen daralır bazen de duşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Zayıf sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu icin bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey abi, hastahane hastane, pek iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Soyleyiş gucluğu ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi soyleyiş gucluğune veya kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: buyukcek buyucek, kucukcuk kucucuk, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mumkundur
1 Ses Turemesi
Unlu turemesi ve unsuz turemesi şeklinde gorulur:
a) Unlu turemesi
Genellikle, alınma kelimelerde gorulen bu ses olayına Turkce kelimelerde de rastlamak mumkundur Unlu turemesi kelimenin başında, ortasında veya sonunda olabilir: station istasyon, scala iskele, limon ilimon, Recepİrecep; tren tiren, kral kıral, spor sipor; akl akıl, omr omur; bircik biricik, giderkene
b) Unsuz turemesi
İki şekilde gorulur Birincisinde, unluyle biten kelimeye unluyle başlayan bir ek getirileceği zaman bu iki unlu arasında yardımcı bir unsuz ( y, n) turer: bilgiye, Aliyi, sevdi y di, soru y u; bunu, şunu, evine
İkincisi, daha cok ağızlarda unluyle başlayan kelimelerin başında y, h unsuzlerinin turemesi şeklinde gorulur: avluhavlu, ayvahayva, elbethelbet, ucrahucra, orumcekhorumcek; ıldızyıldız, ırakyırak, inmekyinmek
2 Unsuz ikizleşmesi
Kelime icinde bir unsuzun iki defa soylenerek ikizleşmesi olayıdır Daha cok ağızlarda gorulur: yeddi, sekkiz, dokkuz, eşşek; bilemedim bilemmedim, sakızsakkız; anne ( ağzı, boyunum boynum, buradan burdan, buyuruk buyruk, dirilik dirlik, gazete gazte, kıvırım kıvrım, oğulu oğlu, satılık satlık, yalınız yalnız, yanılış yanlış
c) Unsuz duşmesi
Seslerin birleşmesi sırasında soyleyiş gucluğu veya zayıf sesler (g, h, n, l, r, y, z) sebebiyle bir unsuzun duşmesi olayıdır: kucuk+cuk kucucuk, ufak+rak ufarak; kağan kaan, soğan soan, soğuk souk, uğur uur; yapurgak yaprak; cift cif, bir daha bi daha, geliyor geliyo
c) Hece duşmesi
Peş peşe gelen ve sesleri birbirine benzeyen hecelerden birinin duşmesidir: alıyor ( billikte, gozsuz gossuz, kalmazsa kalmassa, tarla talla, terli telli, turlu tullu
Oluşum noktası benzeşmesi
Kelime icinde yan yana bulunan unsuzlerden birinin diğerini kendi oluşum noktasına cekmesi olayıdır: Anbar, onbaşı, carşanba, penbe, perşenbe kelimelerindeki b dudak unsuzu yanındaki nyi kendi oluşum noktasındaki bir diğer dudak unsuzu olan mye cevirerek kelimelerin ambar, ombaşı, carşamba, pembe, perşembe şekline donuşmesine sebep olmuştur
6 Ses değişmeleri
Bir sesin başka bir sese donmesiyle ilgili ses olayları aşağıda sıralanmıştır:
a) Orta hece unlusunun değişmesi
Orta hecenin vurgusuzluğu ve y sesinin zayıflığı sebebiyle orta hecedeki geniş unlunun daralması olayıdır: başlıyor ( konağa Bu olaya unsuz yumuşaması ya da unsuz değişimi de denir
Tek heceli kelimelerin coğunda ve sedalılaşma olduğunda anlamı değişecek kelimelerde yumuşama olmaz: atı, hacı, saca, sucu, otu
Aykırılaşma
Birbirine benzeyen veya aynı olan iki unsuzden birinin başkalaşmasıdır: ahcı (
Ses Olayları Konu Anlatımı
Turkce Konu Anlatimi Ses Olaylari
Ses Bilgisi (Ses Olayları)
Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak surekli değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir gostergesidir Dil durağan değil, dinamik bir yapıya sahiptir Dilin soz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihi surec icerisinde duşerler, yer değiştirirler, turerler, başka seslere benzerler İşte butun bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, ceşitli sebeplerden kaynaklanır Bunlardan başlıcaları aşağıda ozetlenmiştir:
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses ozellikleri: Turkcede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı icin Arapca kitab kelimesi Turkceye kitap şeklinde gecmiştir Uzun unlu olmadığı icin de a unlusu kısalarak normal aya donuşmuştur
B) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Mesela, anbar kelimesindeki b sesi, yanındaki nye etki ederek onu, kendisi gibi dudak unsuzu olan (m) yapmıştır Boylece kelime, ambar şekline donuşmuştur
Yaşıl kelimesinin yeşile donuşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Vurgu: Turkcede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu icin bu hecedeki unluler bazen daralır bazen de duşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Zayıf sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu icin bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey abi, hastahane hastane, pek iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Soyleyiş gucluğu ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi soyleyiş gucluğune veya kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: buyukcek buyucek, kucukcuk kucucuk, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mumkundur
1 Ses Turemesi
Unlu turemesi ve unsuz turemesi şeklinde gorulur:
a) Unlu turemesi
Genellikle, alınma kelimelerde gorulen bu ses olayına Turkce kelimelerde de rastlamak mumkundur Unlu turemesi kelimenin başında, ortasında veya sonunda olabilir: station istasyon, scala iskele, limon ilimon, Recepİrecep; tren tiren, kral kıral, spor sipor; akl akıl, omr omur; bircik biricik, giderkene
b) Unsuz turemesi
İki şekilde gorulur Birincisinde, unluyle biten kelimeye unluyle başlayan bir ek getirileceği zaman bu iki unlu arasında yardımcı bir unsuz ( y, n) turer: bilgiye, Aliyi, sevdi y di, soru y u; bunu, şunu, evine
İkincisi, daha cok ağızlarda unluyle başlayan kelimelerin başında y, h unsuzlerinin turemesi şeklinde gorulur: avluhavlu, ayvahayva, elbethelbet, ucrahucra, orumcekhorumcek; ıldızyıldız, ırakyırak, inmekyinmek
2 Unsuz ikizleşmesi
Kelime icinde bir unsuzun iki defa soylenerek ikizleşmesi olayıdır Daha cok ağızlarda gorulur: yeddi, sekkiz, dokkuz, eşşek; bilemedim bilemmedim, sakızsakkız; anne ( ağzı, boyunum boynum, buradan burdan, buyuruk buyruk, dirilik dirlik, gazete gazte, kıvırım kıvrım, oğulu oğlu, satılık satlık, yalınız yalnız, yanılış yanlış
c) Unsuz duşmesi
Seslerin birleşmesi sırasında soyleyiş gucluğu veya zayıf sesler (g, h, n, l, r, y, z) sebebiyle bir unsuzun duşmesi olayıdır: kucuk+cuk kucucuk, ufak+rak ufarak; kağan kaan, soğan soan, soğuk souk, uğur uur; yapurgak yaprak; cift cif, bir daha bi daha, geliyor geliyo
c) Hece duşmesi
Peş peşe gelen ve sesleri birbirine benzeyen hecelerden birinin duşmesidir: alıyor ( billikte, gozsuz gossuz, kalmazsa kalmassa, tarla talla, terli telli, turlu tullu
Oluşum noktası benzeşmesi
Kelime icinde yan yana bulunan unsuzlerden birinin diğerini kendi oluşum noktasına cekmesi olayıdır: Anbar, onbaşı, carşanba, penbe, perşenbe kelimelerindeki b dudak unsuzu yanındaki nyi kendi oluşum noktasındaki bir diğer dudak unsuzu olan mye cevirerek kelimelerin ambar, ombaşı, carşamba, pembe, perşembe şekline donuşmesine sebep olmuştur
6 Ses değişmeleri
Bir sesin başka bir sese donmesiyle ilgili ses olayları aşağıda sıralanmıştır:
a) Orta hece unlusunun değişmesi
Orta hecenin vurgusuzluğu ve y sesinin zayıflığı sebebiyle orta hecedeki geniş unlunun daralması olayıdır: başlıyor ( konağa Bu olaya unsuz yumuşaması ya da unsuz değişimi de denir
Tek heceli kelimelerin coğunda ve sedalılaşma olduğunda anlamı değişecek kelimelerde yumuşama olmaz: atı, hacı, saca, sucu, otu
Aykırılaşma
Birbirine benzeyen veya aynı olan iki unsuzden birinin başkalaşmasıdır: ahcı (