şeyh bedrettin isyani

şeyh bedrettin isyanı kimdir kısa bilgi

Celebi Sultan Mehmed devrinin en onemli hadiselerinden birisi, Şeyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarının cıkardıkları isyandır Şeyh Bedreddin, gerek memleket icinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi İslam aleminin en namlı kultur merkezlerinde uzun zaman dolaşıp; ciddi ve parlak bir tahsilden sonra Huseyin b Ahlati isminde bir zata intisap ederek şeyhlik sıfatı almış olmasına rağmen, memleketin siyasi ve sosyal bunyesine vurmayı tasarladığı darbeyi vurabilecek yıkıcı bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan ustatlarının eğitim ve terbiye nizamlarını kırarak, yerleşmiş ve sağlam sistemleri ezip gececek kadar sakat bir yol secmişti Bilgi bakımından zamanının ileri gelenlerindendi Onun bu ozelliği daha once temas edildiği gibi hayatini kurtarmış ve kendisine surgun yerinde bile maaş bağlanmasına sebep olmuştu Gercekten Şeyh Bedreddin Mahmud, hem zahiri, hem de batini ilimlerdeki vukuf ve ihatasıyla mumtaz ve mustesna bir mevki işgal etmişti İslam hukukunda zamanının imamı durumunda idi Bu hususta Camiu'lFusUleynadli eseri, onun değerini ortaya koyma bakımından yeterlidir Bu eserinden once fıkha dair Letaifu'lisaratisimli eserini yazmıştı Şeyh Bedreddin'in, Kitabu'tTeshiladi ile kaleme aldığı eseri, Letaifu'lisaratin serhidir Şeyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadı asker iken yazmaya başlamış, 818 Cemaziyelahir'in yirmi yedinci şali gunu (3 Eylul 1415) İznik'te ikamet ederken bitirmişti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmişlerdir Şeyh Bedreddin'in tasavvuf sahasındaki goruşlerini ortaya koyan eseri, Varidat adini taşımaktadır Şeyh Bedreddin'in bunlardan başka eserleri de vardır

Ulkeye tek basına hakim olduğu gunden beri Şeyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Celebi Sultan Mehmet, şeyhin başlattığı dini, siyasi ve ictimai mahiyetteki ayaklanmayı bastırmaya muvaffak oldu

Şeyh Bedreddin, Misir donusu Halem, Konya ve Tire'de dolaşmaya başladı Daha sonra Edirne'ye gidip ana ve babasına kavuştu Burada, iki seneden daha fazla bir sure, Osmanlı tahtını kardeşleri ile paylaşarak saltanat surmekte olan Musa Celebi'nin takdirlerini kazanarak kadıaskerliğe tayin edildi Fakat Celebi Sultan Mehmet'in kardeşlerine galip gelmesi uzerine mevkiini kayb ederek İznik'e gonderildi Goz hapsinde bulunmasına rağmen Şeyh Bedreddin burada rahat durmuyor, gizlice adamlarını yetiştiriyordu Bu donemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumluluğunu yuklenecek ve kendisine yol acacak bir alet lazımdı Bu gaye ile Bedreddin, İzmir korfezinin guney ucunda ve Sakız adasının karsısında Karaburun'da (Ceşme) (o zamanki adi ile Stylaryus daği) uzerinde doğmuş, aşağı tabakadan birini secti Bedreddin bu adamda, kendi goruşlerini acıklayabilecek enerji ve heyecanı bulduğundan onu kendine kethuda, vekil ve dini temsilci olarak secti Borkluce Mustafa denilen bu hızlı fanatik, derhal kendini baba ve ruhani reis ilan etti Bundan dolayı da taraftarları ona Dede Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir Yahudi de yardim etti Bu Yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in goruşlerini yaymaya calışan dervişlerin basına gecti Onun goruşlerinin temeli, eşitlik ve faka gibi insana cazip gelen sloganlara dayanıyordu Buna gore kadınlar haric olmak uzere her şeyde ortaklık vardı Bu meczuplar soyle diyorlardı:

Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarımı, arabalarını kullanırsın Sadece kadınlar mustesnadır

Bu safhada Borkluce Mustafa, Aydın, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarında Rafızi Batini bir Şia'nın tehlikeli hurriyeti ile faaliyetlerine başladılar Bunlar, Şeriat cercevesi icine alinmiş ahlak değerlerini hice sayarak beser zaaflarına geniş musaadeler tanımak, bir taraftan da ferdi mulkiyeti, din farkını ve evlilik muessesesi gibi kanunun teminatı altına alinmiş sosyal barajları da asıp cemiyete yeni bir nizam tanımak yoluna koyuldular

Aydın ve Karaburun'da etrafına binlerce insan toplayan Borkluce Mustafa'nın muvaffakiyetleri, şeyhin İznik'te kalmasını tehlikeli bir duruma sokmuştu Bunun icin ailesini İznik'te bırakarak Sinop'taki İsfendiyar Beyi'nin yanına kactı Gayesi, oradan Tatar iline gecmekti İsfendiyar Bey, Celebi Mehmed'den cekindiği icin şeyhe musaade etmedi Bunun uzerine Şeyh Bedreddin, gizlice bir gemiye binerek Rumeli yakasına gecip Zagra'ya gider Şeyhin, nufuz dairesi burada gittikce genişlemeye baslar Şeyh, bir muddet sonra Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Doğruca'ya gecer Sonra da halkının coğunluğu Şii olan Deliorman'a yerleşir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar gondererek buyuk bir propaganda faaliyetine girişir Asikpasazade'nin ifadesine gore o soyle diyordu: Bundan sonra padişahlık benimdir Sancak isteyen gelsin, subaşcılık isteyen gelsin velhasıl her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Borkluce) da benim hizmetkarımdır

Bedreddin ile sırdaşlarının gizli amacları, Avrupa ve Asya'da bir hukumet kurmak olduğundan Hıristiyanları ve ozellikle Rumları elde etmek istiyorlardı Bu gayelerine erişmek icin de dervişlerin gorusune gore Hıristiyanların, Allah'a ibadet ettiklerini inkar edenlerin kafir olduklarını ilan ve kendilerine katılmak icin gelen Hıristiyanları gokten inen melekler gibi bereketli kabul ediyorlardı Gercekten de Borkluce, Dukas'in da dediği gibi gayri Muslimci bol olan Karaburun (Ceşme) havalisinde Turklerden ziyade Hıristiyan ve Yahudilere taviz vererek o suretle bu cemaatleri basına toplayabilmişti

İslam tarihindeki, Batini Hasan Sabah hareketinin bir benzeri olarak karsımıza cıkan bu hadise, devletin temelini kokten sarsmaya yonelik bir hadise idi Karaburun, Aydın ve Manisa cevresinde başlayan bu fesada hareketinden haberdar olan Celebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Fakat başlangıcta butun boyutları ile buyukluğunun farkına varılamayan bu olay, Musluman Turk kanına hayli pahalıya mal oldu

Şii karakterli olan bu isyanı bastırmak uzere harekete gecen Osmanlı hukumdarı, once bolge beylerini bunların uzerine gonderecektir Fakat bunların fazla bir varlık gosterememesi ve hatta maktul duşmeleri uzerine daha ciddi tedbirlerin alınması gerektiğine kanaat getirip Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal ile taraftarlarını ortadan kaldıracaktır

Anadolu'nun bu bolgesinde buyuk bir tehlike olarak ortaya cıkan bu isyanı bastırmak uzere harekete gecen yeni Aydın Beyi Suleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul duşmesi uzerine, Manisa Sancak Beyi Kara Timurtaş Ali Bey, asilerin uzerine yurumuş ise de muvaffak olamamıştı Bunun uzerine Amasya sancak beyi ve henuz on iki yasında bulunan Şehzade Murad ile lalası Bayezid Pasa, asileri buyuk bir bozguna uğratıp Yahudi Torlak Kemal ile Borkluce Mustafa'yı oldurmuşlerdi Obur taraftan etrafına pek cok Hıristiyan ve Yahudici toplayan Şeyh Bedreddin, uzerine gonderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmuş ve Serez'de bulunan Celebi Sultan Mehmet'in yanına goturulmustu Mehmed Celebi'nin emri ile kurulan bir ulema anında durumu tespit edilip toplum nizamini bozmakla suclanan Şeyh Bedreddin Mahmud, gayet adilane cereyan eden bu muhakemede, Turk İslam birliğine karsı giriştiği bozguncu hareketin Zararını kabul etti Devrin en seckin alimlerinden muteşekkil bir mahkemenin karsısında sucunu kabul eden Şeyh Bedreddin icin, Saadeddin Teftazani'nin talebelerinden olan Heratlı Mevlana Haydar Acemi'nin verdiği Mali haram, kani helalfetvası uzerine 1420 yılında Serez pazarında idam edilmişti

Dini vecibelerin kalkması, kanunların bozulması, haramların helal kılınması, bazı kimseler icin goz boyayan hos musaadelerdi Fakat bunların hepsinden cazip olanı şuphesiz ki memleketin muayyen bir zumre arasında taksim edildi

Gercekten, sayıları binleri bulan, muride ve dervişler uzerinde şeyhin nufuzu o derece kuvvetli idi ki, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonra peygamberliği sadece şeyhlerine layık goruyorlardı Şeyhe ve halifelerine uyanlar arasında Turklerden cok Yahudi ve Hıristiyanlar goruluyordu ki, bu da onların bol huzur ve kolayca servet temini gibi vaatleri cok cazibe bulmalarından ileri geliyordu Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacılar, şeyhten aldıkları ilham ve hızla, kısa bir zamanda binlerce kişiyi ayaklandırmaya muvaffak olmuşlardı Tarihi seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynaşma ve ayaklanmada muhim olan birer figuran rolundeki yığınların cıkardığı gurultu değil, bu yığınların gizli veya aşikar istek, izdi rap ve zaaflarını sezip bunları şahıs ve zumre menfaatleri adına kullanmasını bilen anarşi merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar etrafında merkezlesen gayeler ise, sosyal şartların ve siyasi buhranların halk icin sıkıntılar ortaya cıkardığı devirlerde meydana gelen hoşnudsuz ruh haletinden faydalanırlar Nasıl ki, Babai isyanları Selcuklu inkırazının ortaya cıkardığı sosyal bir calkantının sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni coğrafya parcasını secip on yıldan fazla suren şehzadeler mucadelesinin doğurduğu siyasi ve ictimai huzursuzluktan faydalanmasını bilmiştir

Buyuk bir mucadele ve gayret sonucu, ic yaraları sarıp memleket bunyesinin sağlığını iade eden Celebi Sultan Mehmet'in bu vatana en buyuk hediyesi, İkinci Sultan Murad gibi hukumdar namzedi bir şehzade yetiştirip bırakmasıdır
Kaynak:etarihorg