şeyh bedrettin isyani

şeyh bedrettin isyanı kimdir kısa data

Çelebi Sultan Mehmed devrinin en manâlı hâdiselerinden birisi, Şeyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarının çıkardıkları isyandır Şeyh Bedreddin, lüzum memleket içinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi İslâm âleminin en namlı kültür merkezlerinde uzun zaman dolaşıp; önemli ve parlak bir tahsilden sonradan Hüseyin b Ahlatî isminde bir zata intisap ederek şeyhlik sıfatı almış olmasına rağmen, memleketin siyasî ve sosyal bünyesine vurmayı tasarladığı darbeyi vurabilecek yıkıcı bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan üstatlarının eğitim ve nezaket nizamlarını kırarak, sabit ve sağlam sistemleri ezip geçecek kadar sakat bir yol seçmişti Veri bakımından zamanının ileri gelenlerindendi Onun bu özelliği daha önce bağlantı edildiği gibi hayatini kurtarmış ve kendisine sürgün yerinde bile maaş bağlanmasına sebep olmuştu Doğrusu Şeyh Bedreddin Mahmud, ayrıca zahirî, ayrıca de batinî ilimlerdeki vukuf ve ihatasıyla mümtaz ve müstesna bir mevki işgal etmişti İslâm hukukunda zamanının imamı durumunda idi Bu hususta Câmiu'lFusûleynadli eseri, onun değerini ortaya sipariş verme bakımından yeterlidir Bu eserinden önce fıkha dair Letâifu'lîsârâtisimli eserini yazmıştı Şeyh Bedreddin'in, Kitâbu'tTeshilolağan ile kaleme aldığı eseri, Letâifu'lîsârâtin serhidir Şeyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadı asker iken yazmaya başlamış, 818 Cemaziyelâhir'in yirmi yedinci şali günü (3 Eylül 1415) İznik'te ikamet ederken bitirmişti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmişlerdir Şeyh Bedreddin'in tasavvuf sahasındaki görüşlerini ortaya koyan eseri, Vâridat adini taşımaktadır Şeyh Bedreddin'in bunlardan başka eserleri de vardır

Ülkeye tek basına hâkim olduğu günden beri Şeyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Çelebi Sultan Mehmet, şeyhin başlattığı dinî, siyasî ve içtimaî mahiyetteki ayaklanmayı bastırmaya muvaffak oldu

Şeyh Bedreddin, Misir dönüsü Halem, Konya ve Tire'de dolaşmaya başladı sonra Edirne'ye gidip ana ve babasına kavuştu Burada, iki seneden daha fazla bir zaman, Osmanlı tahtını kardeşleri ile paylaşarak saltanat sürmekte olan Musa Çelebi'nin takdirlerini kazanarak kadıaskerliğe görev edildi Ama Çelebi Sultan Mehmet'in kardeşlerine şampiyon gelmesi üstüne mevkiini kayb ederek İznik'e gönderildi Göz hapsinde bulunmasına karşın Şeyh Bedreddin burada bakımlı durmuyor, çaktırmadan adamlarını yetiştiriyordu Bu dönemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumluluğunu yüklenecek ve kendisine yol açacak bir âlet lazımdı Bu amaç ile Bedreddin, İzmir körfezinin güney ucunda ve Sakız adasının karsısında Karaburun'da (Çeşme) (o zamanki alışılagelmiş ile Stylaryus daği) üstünde doğmuş, aşağıda tabakadan birini seçti Bedreddin bu adamda, kendi görüşlerini açıklayabilecek enerji ve telaşı bulduğundan onu kendine kethüda, temsilci ve dinî vekil olarak seçti Börklüce Mustafa denilen bu süratli fanatik, derhal kendini baba ve ruhanî reis ilân etti Bundan nedeniyle da taraftarları ona Büyükbaba Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir Yahudi de yardim etti Bu Yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in görüşlerini yaymaya çalışan dervişlerin basına geçti Onun görüşlerinin temeli, eşitlik ve faka gibi insana cazip gelen sloganlara dayanıyordu Buna göre kadınlar hariç edinmek üzere her şeyde ortaklık vardı Bu meczuplar söyle diyorlardı:

Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarımı, arabalarını kullanırsın Sadece kadınlar müstesnadır

Bu safhada Börklüce Mustafa, Kültürlü, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarında Rafızî Bâtinî bir Şia'nın güvenli olmayan hürriyeti ile faaliyetlerine başladılar Bunlar, Şeriat çerçevesi içine alinmiş ahlâk değerlerini hiçe sayarak beser zaaflarına geniş müsaadeler tanımak, bir taraftan da ferdî mülkiyeti, din farkını ve izaç müessesesi gibi kanunun teminatı altına alinmiş sosyal barajları da asıp cemiyete yeni bir nizam tanımak yoluna koyuldular

Açık Fikirli ve Karaburun'da etrafına binlerce insan toplayan Börklüce Mustafa'nın muvaffakiyetleri, şeyhin İznik'te kalmasını güvenli olmayan bir duruma sokmuştu Bunun için ailesini İznik'te bırakarak Sinop'taki İsfendiyar Beyi'nin yanında kaçtı Gayesi, oradan Tatar iline geçmekti İsfendiyar Bey, Çelebi Mehmed'den çekindiği için şeyhe müsaade etmedi Bunun üstüne Şeyh Bedreddin, gizli gizli bir gemiye binerek Rumeli yakasına geçip Zagra'ya gider Şeyhin, nüfuz dairesi burada gitgide genişlemeye baslar Şeyh, bir müddet daha sonra Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Doğruca'ya geçer Daha Sonra da halkının çoğunluğu Şiî olan Deliorman'a yerleşir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar göndererek büyük bir propaganda faaliyetine girişir Asikpasazâde'nin ifadesine göre o söyle diyordu: Bundan sonra padişahlık benimdir Sancak isteyen gelsin, subaşçılık isteyen gelsin velhasıl her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Börklüce) da benim hizmetkârımdır

Bedreddin ile sırdaşlarının dar amaçları, Avrupa ve Asya'da bir hükümet koymak olduğundan Hıristiyanları ve özellikle Rumları olmak istiyorlardı Bu gayelerine erişmek için de dervişlerin görüsüne tarafından Hıristiyanların, Allah'a ibadet ettiklerini inkâr edenlerin kâfir olduklarını ilân ve kendilerine bulunma için gelen Hıristiyanları gökten inen melekler gibi verimli kabul ediyorlardı Gerçekten de Börklüce, Dukas'in da dediği gibi gayri Müslimci bol olan Karaburun (Çeşme) havalisinde Türklerden ziyade Hıristiyan ve Yahudilere imtiyaz vererek o suretle bu cemaatleri basına toplayabilmişti

İslâm tarihindeki, Batinî Hasan Sabahtan hareketinin bir benzeri olarak karsımıza meydana çıkan bu hadise, devletin temelini kökten sarsmaya yönelik bir hadise idi Karaburun, Aydınlatılmış ve Manisa çevresinde başlayan bu fesada hareketinden bilen Çelebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Lakin başlangıçta tüm boyutları ile büyüklüğünün farkına varılamayan bu durum, Müslüman Türk kanına hayli pahalıya mal oldu

Şiî karakterli olan bu isyanı bastırmak üzere harekete geçen Osmanlı hükümdarı, önce alan beylerini bunların üzerine gönderecektir Fakat bunların fazla bir varlık gösterememesi ve hatta maktul düşmeleri üstüne daha ciddi tedbirlerin alınması gerektiğine kanaat getirip Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal ile târaftarlarını ortadan kaldıracaktır

Anadolu'nun bu bölgesinde büyük bir tehlike olarak ortaya meydana çıkan bu isyanı bastırmak üzere harekete geçen yeni Açık Fikirli Beyi Süleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul düşmesi üzerine, Manisa Bayrak Beyi Kara Timurtaş Ali Bey, asilerin üzerine yürümüş ise de muvaffak olamamıştı Bunun üzerine Amasya sancak beyi ve demin on iki yasında yer alan Şehzade Murad ile lalası Bayezid Pasa, âsileri büyük bir bozguna uğratıp Yahudi Torlak Kemal ile Börklüce Mustafa'yı öldürmüşlerdi Öbür taraftan etrafına o kadar fazla Hıristiyan ve Yahudici toplayan Şeyh Bedreddin, üstüne gönderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmuş ve Serez'de bulunan Çelebi Sultan Mehmet'in yanında götürülmüstü Mehmed Çelebi'nin emri ile kurulan bir ulema anında durumu tespit edilip toplum nizamini bozmakla suçlanan Şeyh Bedreddin Mahmud, gayet âdilane eğilim eden bu muhakemede, Türk İslâm birliğine karsı giriştiği bozguncu hareketin Zararını kabul etti Devrin en seçkin âlimlerinden müteşekkil bir mahkemenin karsısında suçunu kabul eden Şeyh Bedreddin için, Saadeddin Teftazanî'nin talebelerinden olan Heratlı Mevlânâ Haydar Acemî'nin verdiği Parasal haram, kani helâlfetvası üstüne 1420 yılında Serez pazarında idam edilmişti

Dinî vecibelerin kalkması, kanunların bozulması, haramların helal kılınması, bazı kimseler için göz boyayan hös müsaadelerdi Ama bunların hepsinden çekici olanı hiç kuşkusuz memleketin muayyen bir zümre arasında taksim edildi

Gerçekten, sayıları binleri bulan, müride ve dervişler üstünde şeyhin nüfuzu o derece kaslı idi ama, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonra peygamberliği yalnızca şeyhlerine lâyık görüyorlardı Şeyhe ve halifelerine uyanlar aralarında Türklerden çok Yahudi ve Hıristiyanlar görülüyordu ancak, bu da onların bol refah ve zahmetsizce mal varlığı temini gibi vaatleri çok çekicilik bulmalarından ileri geliyordu Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacılar, şeyhten aldıkları ilham ve hızla, kısa bir zamanda binlerce kişiyi ayaklandırmaya muvaffak olmuşlardı Tarihî seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynaşma ve ayaklanmada mühim olan birer figüran rolündeki yığınların çıkardığı gürültü yok, bu yığınların sıcacık ya da gözle görülür biçimde istek, izdi rap ve zaaflarını sezip bunları kişi ve zümre menfaatleri namına kullanmasını haberdar olan başsızlık merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar civarda merkezlesen gayeler ise, sosyal şartların ve siyasî buhranların halk için sıkıntılar ortaya çıkardığı devirlerde meydana gelen hoşnudsuz ruh haletinden faydalanırlar Nasıl ki, Babaî isyanları Selçuklu inkırazının ortaya çıkardığı sosyal bir çalkantının sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni coğrafya parçasını seçip on yıldan pozitif süren şehzadeler mücadelesinin doğurduğu siyasî ve içtimaî huzursuzluktan faydalanmasını bilmiştir

Büyük bir çaba ve gayret sonucu, iç yaraları sarıp memleket bünyesinin sağlığını iade eden Çelebi Sultan Mehmet'in bu vatana en büyük hediyesi, İkinci Sultan Murad gibi hükümdar namzedi bir şehzade yetiştirip bırakmasıdır
Kaynak:etarihorg *