Şizofreni genetik mi?

Şizofreni genetik mi? şizofreni irsimidir şizofren ırsimidir sara genetikmidir şizofreni ırsimidir epilepsi Şizofreninin oluş nedenleri hemen şimdi kesin olarak aydınlatılamamıştır 2030 yıldan beri şizofreni giderek gelişen bir yaygınlıkla beynin bir gelişim bozukluğu olarak kabul edilmektedir VKV Amerikan Hastanesi’nden Psikiyatr Dr Gülçin Arı Sarılgan’a tarafından şizofreni kelime anlamı zihin yarıklığı olan şizofreni hastalığı genç yaşta başlayan, insanın gitgide artarak kişilerarası ilişkilerden ve gerçeklerden uzaklaşarak kendine özgü bir içekapanım dünyasında yaşadığı; düşünüş, duyuş ve davranışlarda kayda değer bozuklukların görüldüğü ağır bir ruhsal bozukluktur Kişiliğin bütünlüğünü karşılayan beyin bölgelerinin gelişimindeki aksaklıklar zihinduygu ve davranışlarındaki bütünlüğü bozmaktadır Sonuçta dissosiasyon yani bütünün parçalarının çözülmesi dediğimiz şart ortaya çıkmaktadır Şizofreni hastalığı genetik midir, zamanla mı ortaya çıkar? Şizofreninin oluş nedenleri henüz kesin olarak aydınlatılamamıştır 2030 yıldan beri şizofreni gitgide artarak çoğalan bir yaygınlıkla beynin bir gelişim bozukluğu olarak kabul edilmektedir Erken başlangıçlı şizofreniklerde kalıtımın önemi daha da artmaktadır Hastalığın oluş nedeninin az önce kanıtlanmamış bir beyin bozukluğu olduğu görüşü kesinlik kazansa bile, bu rahatsızlığın ortaya çıkışında ve zaman zaman görülen alevlenmelerde çevresel ve ruhsal etmenlerin varlığı küçümsenmemektedir Şizofrenin tüm dünyada herhangi bir yetişkin topluluğunda yaygınlığı yaklaşık %1’dir Anne ya da babadan birisi hasta ise çocuklarda rahatsızlık riski % 13; her ikisinde de hastalık varsa bu oran %3540’a çıkmaktadır Akrabalık uzaklaştıkça bu oranlarda düşme görülmektedir Yapılan ikiz çalışmalarında konkordans(benzeşen hastalanma oranı) çift yumurta ikizlerinde ise % 1015; tek yumurta ikizlerinde %35 47’dir Görüldüğü gibi bir tehlike etmeni olarak kalıtımın yeri kesinleşmiştir ama genetik geçişin türü ve biçimi demin bütün olarak bilinmemektedir Fazla genli ve çok etkenli(polijenik ve multifaktöryel) bir geçiş olduğu tezi savunulmaktadır Hangi yaş aralığında daha fazla görülmektedir? Başlıca 1825 yaş aralığında her çeşitlilik psikolojik stresle başlayabilir Nadir de olsa hastalık çocukluk çağında(13 yaş öncesi ) da başlayabilir Görülme sıklığı erişkinde % 1 iken, çocukluk çağında on binde 15 gibidir Paranoid müşteri şizofreni ise daha geç, 3040 yaşlarında ortaya çıkabilir Hangi psikolojik hastalıklarla karıştırılır? Genel Olarak belirgin somut bulgu vermeyen organik beyin sendromları; Bir Takım beyin hastalıkları(sara gibi); toksik etkenlere(Amfetamin, LSD, kokain, esrar gibi maddeler) alt ortaya meydana çıkan psikozlar; dissosiyatif bozukluklar(histeri yarı); paranoid bozukluklar; ağır duygulanım ve şahsiyet bozuklukları ile karışabilir Hastalığın belirtileri nelerdir? Hastalığın başlangıçbelirtileri: Değişik obsesyonlar, metafizikdinsel uğraşılar, korkular ile olabildiği gibi bazen bir depresyon ya da ileri derecede bir manik saldırı gibi başlayabilir Hastalığın ayırdedici(karakteristik) belirtileri: Düşünce ve algıda bozulmalar(varsanı ve sanrılar), konuşmada düzen bozukluğu(sapmalar ve kelime salatası gibi), çok dağınık ya da katatonik tavır; duygulanımda küntleşme; konuşmanın ve istencin azalması gibi eksi(olumsuz )belirtiler Hastada çalışmaya, sosyal etkinliklere, kişilerarası ilişkilerine, kişisel görünüş ve hijyene aleyhinde ilgi azalması görülür id Hastalığın tanısı nasıl konulur? Tedavisi nasıl yapılır? Hastalığın karakteristik belirtilerinden iki ya da daha fazlasının kişide en düşük bir ay boyunca var olması gerekmektedir Kişinin meslek yaşamında ya da kişiler arası uyumunda kayda değer derecede dengesizlik ya da bozulmalar olmalıdır Hastalık belirtileri en az altı ay boyunca sürmelidir ve bu altı ayın asgari bir ayında karakteristik teşhis belirtileri var olmalıdır Ortaya meydana çıkan tabloda diğer bir ruhsal ya da organik beyin rahatsızlığı olmamalıdır Bu belirtiler hapmadde kullanmaya ast olmamalıdır Çare Birincil hücum geçiren hastayı genelde psikiyatri kliniğine yatırarak tetkikleri(beyin incelemeleri ve psikometrik testleri) yerine getirmek önemlidir Hastalığın tedavisinde Biyolojik tedaviler ve Psikososyal tedavilerin yeri vardır Biyoloji Ile Ilgili tedavilerin başında ilaç tedavileri gelmektedir Ilaç kullanmayı reddeden hastalarda hastalık atakları daha sık görülmektedir; bu nedenle bu nesil hastalarda üçdört haftada bir kas içine yapılan ambar iğne tedavilerinin yapılması önerilir Hap tedavilerine dirençli, çok ajite ya da intihar eğilimi olan hastalara elektroşok tedavisi yapılabilir Günümüzde bu usul şizofrenide artık çok sık kullanılmamaktadır Şizofrenide psikososyal tedaviler nelerdir? Biyoloji Ile Ilgili tedavilerin yanı sıra psikososyal tedaviler şizofreni tedavisinin fazla manâlı bir parçasıdır Çünkü hap tedavileri hastalığın sağaltımında yetkisiz kalmaktadır Ülkemizde son yıllarda giderek sayıları çoğalan rehabilitasyon merkezleri, gündüz hastaneleri ve Şizofreni derneklerinde Psikososyal beceri grupları, psikoeğitim grupları, meşguliyet terapileri(seramik, fotoğraf, el sanatları, dikiş, müzik ve bahçe çalışmaları), sosyal etkinlikler(eğlence saatleri, spor, sinema ve diğer toplu faaliyetler) ve bireysel danışmanlık(iş, eğitim ve barınma sorunları ve sosyal hakları hakkında) verilmektedir Psikososyal programa alınan hastalarda intihar oranları düşmüş, hastaların sosyal destek imkanları artmış , aileleriyle yaşadıkları çatışmalar azalmış ve hastane yatış sayısı azalmış ve yatış süreleri kısalmıştır Ilaç tedavisine başlanırsa ne dek vakit ile hap kullanılması gerekir? İlaçların alt etkileri olur mu? Şizofreni hastalığı çare edildikten sonra her tarafta eder mi? Klinik deneyim ve gözlemler ağır hastaların ömürboyu; hafif ve orta dereceli hastaların ise yıllarca ilaç kullanmaları gerektiğini göstermektedir Ilaç alan hastaların bir sene içinde bitmiş hastalanma oranları %1623 iken hiç ilaç tedavisi almayanlarda bu oran %5072’e çıkmaktadır Akut ataktan daha sonra idame tedavisi asgari iki sene olmalıdır Pat Diye artı saldırı geçirenlerde ise ilaç tedavisi asgari beş sene sürmelidir Tedavide kullanılan ilaçların bağlı etkileri olmakla birlikte, son yıllarda daha az tabi etkili ilaçlar üretilmektedir Bu konuda ırk arasında fazla yalnış inançlar vardır ve bunlar şizofren hastalarını oldukça negatif etkilemektedir Ilk Kez kullanılan ilaçlar uyuşturucu değildir tedavi edicidir Bu ilaçlar beynin yapısını bozmaz ve diğer organlara etkisi öteki ilaçlardan daha pozitif değildir Tabi etkileri; eski kuşak hap tedavilerinde %30 oranında ‘parkinsonizn güya bir tablo’ ortaya çıkabilir Bu belirtilerin görülmemesi için parkinsonizm önleyici ilaçlar tedaviye eklenir Tedavinin başlangıcında daha çok görülen uyku hali sonra azalmaktadır Ağız kuruluğu, kabızlık, idrar tutukluğu, yerinde duramama hali, ani tansiyon düşmesi, kalp hızında çoğalma, cinsel gönülsüzlük ya da cinsel işlev bozuklukları, adet düzensizlikleri ve kilo alımı Şizofreni hastalarının jurnal yaşantıları nasıl olmalıdır? Meslek veya okul yaşantılarında değişiklik yapmaları gerekli midir? Hastalığın alevlenme dönemi tedavi edildikten daha sonra hasta er veya geç topluma geri dönecektir Hap tedavileri düzenlenen bir şizofreni hastasına hastalığı tanıma, bilişsel rehabilitasyon, uğraşı ve mesleki eğitimler gibi bazı psikososyal takviye programları uygulanır Tedavilerin amacı hastanın kendisinin sorumluluk almasını temin etmek, onu yaşamdan izole olmasına engel olmaktır Toplum içinde armoni sağlamayı öğrenemeyen, ‘dışında’ yaşamayı beceremeyen hasta her tarafta hastaneye yatmaktadır Ancak sadece hastanın ve alilenin bilinçlendirilmesi yeterli olmamaktadır Toplumda bu hasta grubuna karşısında uygulanan ayrımcılığa karşısında dayanışma mutlaka sağlanmalıdır Keza devlet keza de özel sektör desteğiyle şizofreni hastalarının çalışabileceği iş olanakları yaratılmalıdır Hastalara mesleki iyileştirme ve uğraşı terapileri uygulandığında hastalığın tekrar riskinin de azaldığı saptanmıştır Hastaların bir çoğunun çalışmasına rahatsızlık yok, çevresel sorunlar engel olmaktadır Şizofreni hastalarının yakınlarına neler tavsiye edersiniz? Aile bireyleri şizofreni tedavisinde en manâlı rolü üstlenir Her ne kadar hastayı psikiyatrist tedavi etse de, bakımını hastane personeli yapsa da, hasta hayatının büyük bir kısmı ailesiyle geçer böylece ailenin, çevrenin ve bütün toplumun eğitimi hastalığın tedavisinin fazla manâlı bir parçasıdır Şizofreni tanısı konan hastanın ailesi mutlaka rahatsızlık hakkında bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir Şizofreni aileleri hastaya nasıl davranacakları ve hastanın güvenini nasıl kazanacakları konusunda eğitilmelidir 1990’lı yıllarda sivil toplum kuruluşlarının artması ile şizofreni hasta ve yakınlarının katılımıyla dernekler kurulmuştur Bu derneklerde hasta ve ailelere hastalık hakkında eğitimlerin verildiği programlar uygulanmıştır Yatağını biriktirmek, alışveriş yerine getirmek gibi gündelik hayatın parçası olan etkinliklerin becerilerini ilerletmek amaçlanmıştır aynı zamanda bu ortamlar hasta yakınlarının da dışarı açıldıkları, bir araya gelip sorunlarını paylaştıkları bir yer olmuştur Derneğin girişimleriyle hasta, hasta yakınları ve diğer afiyet profesyonellerini bir araya getiren sempozyumlar, kongreler düzenlenmektedir Ayrıca damgalanma ile uğraş kampanyaları ve şizofreni yürüyüşleri yapılmaktadır Ailenin tıbbi çare konusunda yapmaları gereken hastanın ilaçlarını takip ve tedarik etmektir, onlar hastanın tıbbi tedavisinden sorumluluk sahibi kişiler değildir Hastalığın gidişinde ve tedavisinde aile içi duygusal ortamın çok manâlı olduğu görülmüştür Şizofreni hastalarının şiddet eğilimleri var mıdır? Toplumda şizofreni hastalarının her lahza suç işleme potansiyeline sahip oldukları gibi yalnış bir inanç vardır Bu yalnış inancın oluşmasında basında çıkan yalnış haberlerin payı büyüktür Şizofreni tanısı almış bir takım hastalar güç eğilimi gösterebilir ancak zorlama, şizofreni hastalığının temel belirtilerinden biri değildir Olağan bireylerle karşılaştırıldığında şizofrenlerin kavgaya karışmak, tabanca uygulamak ve birine vurmak gibi güç davranışlarının 24 kat pozitif olduğu tesbit edilmiştir Şizofrenide şiddetin nedenleri: Alevlenme dönemlerinde görülen halüsinasyon ve hezeyanlar, şizofreni hastalığı ile birlikte madde kötüye kullanımı, nöropsikolojik anormallikler ve beyin hasarı, antisosyal şahsiyet gibi şiddete yönelik bir şahsiyet bozukluğunun olması ve kültürel faktörlerdir Akut alevlenme döneminde ortaya çıkan düşmanlık hasar görme düşünceleri ile kendisine dikte veren işitsel halüsinasyonlar(varsanılar) şizofrenide şiddetin en manâlı sebepleridir İntihar riski şizofreni tanısı almış kişilerde genel nüfusla kıyaslandığında 13 kat artmıştır Şizofreniye tabi tek vefat sebebi ola ki de intihardır özel baskı