Sosyal fobinin yaygınlığı: bir gözden geçirme

Çevre fobinin yaygınlığı: Bir gözden geçirme

Nursu CAKIN MEMİK, Hasret YILDIZ, Umit TURAL*, Belma AĞAOĞLU

Kocaeli Universitesi Tıp Fakultesi, Evlat ve Ergen Ruh Sıhhati ve Illetleri Anabilim Kısmı, Kocaeli, Turkiye

*Kocaeli Universitesi Tıp Fakultesi, Psikiyatri Anabilim Kısmı, Kocaeli, Turkiye

Özet:

Emel: Çevre fobi son yıllarda kıymetli bir halk sıhhati sorunu olarak kabul edilmektedir. Bu metnin hedefi yaygın olmasına karşın çevre fobi tanı ve tedavisinin beklenenden az olması nedeniyle çevre kaygılara ve toplumsal fobiye dikkat çekmek ve yaygınlığını tartışmaktır.

Metot: Son on yıl içinde (1999-2009) toplumsal fobinin yaygınlığı ile ilgili yapılmış araştırmalar pubmed ve medline centrale arama motorları “sosyal fobi”, “sosyal anksiyete bozukluğu”, “epidemiyoloji”, “yaygınlık” “çocuk” ve “ergen” anahtar sözcükleri kullanılarak taranıp gözden geçirilmiştir.

Bulgular: On yıllık bir vakit dilimi içinde içtimaî fobinin yaygınlığı ile ilgili yayınlanmış olan yirmiiki araştırma yazısı değerlendirilmiştir. Bu çalışmalar incelendiğinde topluluk yaygınlığının memleketler arasında bariz farklılık göstererek ömür uzunluğu yaygınlık nispetlerinin %0,4 ile %13,7 arasında, oniki aylık yaygınlık nispetlerinin ise %1,3 ile %7,9 arasında değiştiği, yaşa nazaran değerlendirildiğinde yaygınlık nispetlerinin 18 yaşın altında %1,6, 18 yaş ve üstünde %0,4-%17 arasında değiştiği görülmüştür. Cinsiyete nazaran sınıflandırıldığında yaygınlık orantılarının hatunlarda erkeklerden daha çokça olduğu saptanmıştır.

Tartışma: Kültürler arasında toplumsal fobi yaygınlığının bariz farklılık sergilemesi kıymetli bir bulgu olmuştur. Bu farklılığın çalışmalar arasında desen farkının olmasına bağlı olabileceği üzere, toplumsal fobi tanı ölçütlerinin her kültürde muteber olmayabileceğini de akla getirmektedir. Bunun yanında ölçüm araçlarının, yaygınlığın ölçüldüğü vakit diliminin ve yaş kümelerinin her bir araştırmada farklı olmasının da bu sonuca yol açmış olabileceği düşünülmüştür.

Sonuç: Kıymetli bir topluluk sıhhati sorunu olduğu bilinen toplumsal fobi yaygındır. Kişisel ve toplumsal seviyede toplumsal, mesleksel ve ekonomik sıkıntılara yol açması nedeniyle toplumsal fobi meydanında yapılacak çalışmaların artırılması gerektiği açıkça ortadadır.

Anahtar sözcükler: epidemiyoloji, yaygınlık, çevre fobi, toplumsal anksiyete bozukluğu

GİRİŞ:

Içtimaî dehşetler kişilerin içtimaî durumlara koordinasyon sağlayabilmek için yaşadıkları alışılagelmiş hislerdir (1). Buna rağmen toplumsal fobi utanma ve içtimaî ortamlarda farklı bireylerce olumsuz değerlendirileceği ile ilgili ağır endişe duyma, bu üzere ortamlardan kaçma ve kaçınma davranışının sergilenmesidir (2). Toplumsal fobi akademik ortamda başarısızlığa, ekonomik bağımlılığa, iş verimliliğinde azalmaya, toplumsal zayıflığa ve ömür kalitesinde düşmeye yol açtığından ekonomik maliyeti yüksek olan bir bozukluktur (3). Bunun yanında günlük hayatın temel yapısını oluşturan aile ve akran bağlarını de büyük ölçüde etkilemektedir (4). Duygudurum ve anksiyete bozukluğuna yatkınlığı artıran içtimaî fobi münhasıran depresyon ve alkol bağımlılığı üzere bozuklukların eş hastalanım mümkünlüğünü artırmaktadır (3,5). Içtimaî fobinin depresyon, husus berbata tasarrufu ve özgül fobiden sonra en yaygın ruhsal bozukluk olduğu ve yapılmış olan farklı çalışmalarda ömür uzunluğu yaygınlık nispetlerinin %0,4 ile %13,7 arasında değiştiği bildirilmiştir (6-18). Epidemiyolojik örneklemlerde toplumsal fobinin yaygınlık nispetlerinin yüksek fakat tedavi çalışmalarında orantının düşük olması hastaların tedavi için yardım talebinde az bulunduğunu düşündürdüğü üzere klinik pratikte içtimaî fobi tanısının ehliyetsiz konduğunu da düşündürmektedir (19-22). Bu metinde artık değerli bir halk sıhhati sorunu olarak görülen çevre fobiye gereken dikkati çekebilmek, çevre fobinin yaygınlığı ile ilgili yayınlanmış çalışma sonuçlarını ve bu sonuçların kullanılan tanılama sisteminden, ele alınan hengam diliminden, yaş öbeğinden, cinsiyeten ve kültürden etkilenimini tartışmak amaçlanmıştır.

USUL:

Toplumsal fobinin yaygınlığı ile ilgili yapılmış son on yıldaki araştırmalar pubmed ve medline centrale arama motorları kullanılarak değerlendirilmiştir. 9.1999 ile 9.2009 yılları arasında yayınlanmış olan araştırmalar değerlendirmeye alınmıştır. Tarama “sosyal fobi”, “sosyal anksiyete bozukluğu”, “epidemiyoloji”, “yaygınlık” “çocuk” ve “ergen” tabirleri kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın yapıldığı yaş öbeği ile ilgili her hangi bir sınırlama yapılmamıştır. Bu araştırmada sırf topluluk tabanlı çalışmaların sonuçları tartışılmıştır. Ruhsal ya da fizikî illeti olan bireylerin oluşturduğu örneklemlerde çevre fobinin yaygınlığını araştıran çalışmalar değerlendirmeye alınmamıştır.

BULGULAR:

Çevre fobinin yaygınlığı ile ilgili son on yıl içinde yayınlanmış 22 topluluk tabanlı araştırmanın sonuçları değerlendirilmiş ve yaygınlık orantılarının %0,4 ile %12,1 arasında değiştiği görülmüştür. Tablo 1 incelendiğinde yaş ortalamasının 14,4 ile 39,3 arasında değiştiği görülmektedir.

Ölçüm aracı, görüşme biçimi ve çevre fobi:

Toplumsal fobi ile ilgili yapılmış olan yaygınlık çalışmaları gözden geçirildiğinde sıklıkla kıymetlendirme aracı olarak CIDI'nin (Uluslarası Bileşik Tanı Görüşmesi) kullanıldığı görülmüştür. Birçok çalışmada ölçüm araçlarının gayrikâfi olduğu düşünülmüş ve araştırmacılar tarafından birtakım unsurların eklendiği, çıkarıldığı ya da yeni anketlerin oluşturulduğu görülmüştür (6,11). Pelissolo ve arkadaşları çevre fobinin yaygınlığını pahalandırmak için M-CIDI'nin (Munich-CIDI) içtimaî fobi kısmından 16 unsurluk bir ölçek oluşturup örnekleme uygulamışlardır (12). Tekrar Stein ve arkadaşları CIDI'ye 12 soru ekleyerek çalışmalarını yürütmüşlerdir (6). Faravelli ve arkadaşları ise MINI'ye(Mini Uluslarararası Nöropsikiyatrik Görüşme) 6 soru ekleyip ölçeği belirledikleri örnekleme uygulamışlardır (11). Stein ve arkadaşları çevre fobi yaygınlığının CIDI ile %6,8 CIDI'ye içtimaî fobiyi pahalandırmak için ek sorular eklendiğinde %7,2 olduğunu saptamışlardır (6). Tablo 1'de görüldüğü üzere bedellendirilen çalışmaların 13'ünün CIDI'yi, 3'ünün M-CIDI'yi, 1'inin CIDI'ye 12 soru ekleyerek oluşturulan ölçüm aracını kullandığı, 1'inin CIDI ve SCID'i (DSM Eksen Bozukluklari icin Yapilandirilmis Klinik Gorusme) kullandığı, 1'inin SADS'ı (Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi) kullandığı, 1'inin UM-CIDI (University of Michigan-CIDI) ve DIS'i (Uluslararası Tanı için Bileşik Görüşme) kullandığı ve 1 çalışmanın da MINI'ye 6 soru ekleyerek oluşturulan ölçüm aracını ile birlikte FPI'yi (Floransa Psikiyatrik Görüşme) kullandığı görülmektedir (6-18,23-31). Çalışmaya alınan 22 araştırmadan 18 araştırmada yüz yüze görüşülerek, 2'sinde telefon kullanılarak, 1'inde hem yüzyüze hem de telefon ile görüşülerek, 1 çalışmada ise posta yoluyla örnekleme ulaşılarak değerlendirmenin yapıldığı saptanmıştır (6-18,23-31)

Tanılama sistemi ve toplumsal fobi:

Tanı sınıflama sistemlerinden sıklıkla DSM-IV'ün (Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, dördüncü baskı) kullanıldığı görülmektedir. Araştırmaya alınan 22 çalışmadan 13'ünün DSM-IV'ü, 1'inin ICD-10'u (Hastalıklar ve Sıhhat Sorunlarının Memleketler arası İstatistiksel Sınıflaması Onuncu Revizyon), 4'ünün DSM-III-R'yi, 1'inin ICD-10 ile DSM-IV'ü, 1'inin ICD-10 ile DSM-III-R'yi, 1 çalışmanın da DSM-III ile DSM-III-R'yi birlikte kullandığı Tablo 1'de görülmektedir (6-18,23-31). Yapılmış olan bir çalışmada DSM-III-R tanı ölçütlerine nazaran içtimaî fobinin bir aylık, bir yıllık, hayat uzunluğu yaygınlığının sırasıyla %7,9-%9,0 ve %11,7 olduğu gelgelelim ICD-10'a nazaran bu nispetlerin sırasıyla %4,7-%5,2 ve %6,7'ye düştüğü saptanmıştır (15). Yapılmış olan farklı bir çalışmada DSM-IV ölçütlerine nazaran içtimaî fobinin bir yıllık yaygınlığı %1,3 iken ICD-10'a nazaran bu nispet yaklaşık iki katına, %2,7'ye yükselmiştir (23).

Yaş ve içtimaî fobi:

Yaşa nazaran değerlendirildiğinde yaygınlık nispetlerinin 18 yaşın altında %1,6, 18 yaş ve üstündeki bireylerle yapılan çalışmalarda %0,4-%17 arasında değiştiği görülmektedir.

Essau ve arkadaşaları 12-17 yaşları arasındaki ergenlerle yaptıkları çalışmada yaş ile birlikte içtimaî fobi yaygınlığının arttığını, en ziyade artışın da 12-13 ile 14-15 yaşları arasında olduğunu saptamışlardır (8). Faravelli ve arkadaşlarının çalışmasında çevre fobi belirtilerinin birinci başladığı yaş ortalamasının 15,5±12,6, çevre fobi tanısı alma yaş ortalamasının ise 28,8±11,5 olduğu bildirilmiştir (9). Bir öteki çalışmada çevre fobi başlangıç yaşı ortanca pahasının 7 olduğu saptanmıştır (6). Grant ve arkadaşlarının yapmış oldukları çalışmada içtimaî fobinin ortalama başlangıç yaşı 15,1, Lee ve arkadaşlarının çalışmasında ise 18,0 olarak bulunmuştur (10,27).

Cinsiyet ve içtimaî fobi:

Cinsiyete nazaran sınıflandırıldığında yaygınlık orantılarının bayanlarda %1,3-17,2 erkek erkeklerde ise %0,4-10,0 arasında değiştiği görülmektedir. Değerlendirmeye aldığımız tüm çalışmalarda birbiriyle koordinasyonlu olarak içtimaî fobinin hatunlarda erkeklerden daha çokça olduğu gösterilmiştir.

Toplumsal fobinin alt tipleri:

Stein ve arkadaşları içtimaî fobi tanısı koydukları hastalarının %26,8'inin yaygın çevre fobi, kalan %73,2'sinin ise yaygın olmayan çevre fobi tanısı aldıklarını belirtmişlerdir (17). Bir öteki çalışmada yaygın çevre fobi yaygınlığının %7, yaygın olmayan çevre fobi yaygınlığının ise %17 olduğu saptanmıştır (30). Pelissolo ve arkadaşlarının çalışmasında toplumsal fobi yaygınlığının toplumsal fobi tanı ölçütleri hudutlu ve dar kapsamlı ele alındığında yaygınlığın %1,9-%0,9, toplumsal fobi için tanı ölçütleri esnetildiğinde ise yaygınlığın %7,3-%2,3 arasında değiştiği saptanmıştır (14). Faravelli ve arkadaşlarının çalışmasında ömür uzunluğu içtimaî fobi yaygınlığı %3,27 saptanmasına rağmen içtimaî fobi tanı ölçütleri dar kapsamlı ele alındığında nispetin %3.09' a düştüğü görülmüştür (9).

Kültür ve içtimaî fobi:

Kıtalar arası çalışmalar karşılaştırıldığında hayat uzunluğu yaygınlık nispetlerinin Avrupa'da %1,6 ile %17, A.B.D.'de %5 ile %12,1, Asya'da %0,4 ile %0,82, Güney Amerika'da %10,2 ile %11,7 arasında olduğu, Avustralya'da ise bir yıllık yaygınlığın %1,3 ile %2,7 arasında değiştiği görülmektedir.

Vakit dilimi ve içtimaî fobi:

Tablo 1 incelendiğinde hayat uzunluğu, oniki aylık, altı aylık ve bir aylık yaygınlık nispetlerinin birbirinden farklı olduğu görülmektedir. Ömür uzunluğu yaygınlık nispetlerinin %0,4 ile %13,7 arasında, oniki aylık yaygınlık nispetlerinin ise %1,3 ile %7,9 arasında değiştiği görülmektedir. Rocha ve arkadaşlarının yapmış olduğu bir çalışmada DSM-III-R tanı ölçütlerine nazaran içtimaî fobinin bir aylık, bir yıllık, hayat uzunluğu yaygınlığının sırasıyla %7,9-%9,0 ve %11,7, ICD-10'a nazaran ise sırasıyla %4,7-%5,2 ve %6,7 olduğu saptanmış ve değerlendirmenin yapıldığı hengam dilimine nazaran sonuçlarda bariz farkın olduğu ortaya çıkmıştır (15).

TARTIŞMA:

Ölçüm aracı, görüşme biçimi ve çevre fobi:

Bedellendirilen çalışmalara bakıldığında farklı ölçüm araçlarının kullanıldığı ve ölçüm araçlarına çevre fobiyi daha güzel ölçebilmek için unsurların eklenip çıkarıldığı ya da birtakım unsurların değiştirildiği görülmektedir. Ölçüm araçlarındaki bu çeşitliliğin çalışma sonuçlarını ve içtimaî fobi yaygınlık nispetlerini da etkilediği açıktır. Bizim incelediğimiz farklı çalışmalarda olduğu üzere Zimmerman ve Mattia'nın yapmış olduğu çalışmada da tıpkı örneklem öbeğinde bile olsa ölçüm ve tanı aracının değişimi ile yaygınlık nispetlerinin değiştiği, yarı yapılandırılmış görüşme ile çevre fobi nispetinin yapılandırılmamış klinik görüşmelere nazaran 9 kat ziyade olduğu saptanmıştır (sırasıyla %28.6, %3.2) (22). Araştırma kapsamına alınan çalışmalara baktığımızda ölçüm araçlarının uygulanma biçimlerinin (telefon görüşmesi, posta yolu, yüz yüze görüşme) de farklılık gösterdiği görülmektedir. Ölçüm araçlarının telefon görüşmesi ya da posta yolu ile uygulandığı araştırmalarda kıymetlendirme tekniklerinin çalışmayı sonlandırdığı açıktır. Yapılmış olan bir araştırma sonucunda ortaya çıkmış olan çevre fobi yaygınlık nispeti değerlendirilecekse kullanılan ölçüm aracının ve ölçüm için uygulanan prosedürün de bilinmesinin değerli olduğu ortadadır.

Tanılama sistemi ve çevre fobi:

Farklı tanı sınıflama sistemlerinin tasarrufunun çalışmalarda yaygınlık sonuçlarını etkileyeceği açıktır. Değerlendirmeye aldığımız çalışmaların birçoğunda DSM-IV tanı sınıflama sisteminin kullanıldığı görülmüştür. Canals ve arkadaşlarının yapmış oldukları bir çalışmada DSM-III-R ölçütlerine nazaran basit/sosyal fobi yaygınlığı %1.7 iken ICD-10'a nazaran bu orantının %5.5'e yükseldiği görülmüştür (32). Tekrar Wacker ve arkadaşlarının çalışmasında DSM-IV ölçütlerine nazaran toplumsal fobinin bir yıllık yaygınlığı %16 iken ICD-10'a nazaran bu orantının %9,6'ya düştüğü saptanmıştır (33). Toplumsal fobinin yaygınlığı ile ilgili yapılmış olan çalışmalar tanı ölçütlerinde yapılan küçük değişikliklerin yaygınlık nispetlerinde büyük değişikliklere yol açtığını göstermektedir (34,35). Fehm ve arkadaşlarının yapmış oldukları çalışmada toplumsal fobinin DSM-IV tanı ölçütlerini tam olarak karşılayanların %2, çevre fobinin DSM-IV tanı ölçütlerinden tek bir ölçütü eksik olan eşik altı çevre fobi tanısı alan bireylerin %3, çevre fobinin DSM-IV tanı ölçütlerinden iki ya da daha çokça ölçütü karşılamayan belirti seviyesinde çevre anksiyetesi olan bireylerin %7,5 yaygınlıkta olduğunu belirtmişlerdir (24). Yaygınlık nispetlerinin değerlendirilmesinde kullanılan tanı sınıflama sistemi ile birlikte çevre fobi tanısı kapsamına alınan ölçütlerin de bilinmesinin kıymetli olduğu görülmektedir.

Yaş ve toplumsal fobi:

Ergenlik devrinde çevre fobi yaygınlığının topluluk tabanlı çalışmalarda %0.5-%4 (8,36), bir numara basamak hastalarının oluşturduğu örneklemde ise yaygınlığın %3-%6,8 (37,38) arasında değiştiği bildirilmiştir. Almanya ve A.B.D'de yapılmış çalışmalar sonucunda ergenlerde toplumsal fobinin hayat uzunluğu yaygınlığının %5 ile %15 arasında değişebildiği saptanmıştır (39,40).

1. basamakta pediatristlerle yapılan bir çalışmada evlat ve ergenlerde özgül fobiden sonra yaygın tipi başta olmak üzere toplumsal fobinin en yaygın anksiyete bozukluğu olduğu görülmüştür (37). Buna karşın pediatristlerin nadiren çevre fobi tanısı koyduğu ve hastaların çevre fobi için tedavi alamadıkları görülmüştür (37). Bu bulgu bize çocukluk periyodunda çok yaygın bir sorun olmasına karşın çevre fobinin tabipler tarafından tanınmadığını göstermektedir. Içtimaî fobinin başlangıç yaşının 5 yaş kadar erken olabileceği bildirilmiştir (aktaran 41). Olguların tedaviye müracaatları ise epey geç olmaktadır. Çoklukla içtimaî fobisi olanlar belirtiler ortaya çıktıktan 10 yıl kadar sonra tedavi için başvurmaktadırlar (42). Toplumsal fobi kimselerin mektep, iş, çevre hayat, karşı cins ile münasebet üzere ömürlerinin birçok sahasında başarısızlığa yol açmaktadır. Yapılmış olan bir çalışmada bu kadar olumsuz sonuçlara yol açmasına karşın çevre fobiklerin yalınızca %23,5'inin dertleri nedeniyle tedavi arayışında bulunduğu saptanmıştır (8). Çevre fobinin hem kişisel hem de toplumsal meydanda önemli ekonomik kayıplara neden olması nedeniyle erken tanınması ve tedavi edilmesi gereken bir bozukluk olduğu konusunda araştırmacıların hemfikir olmalarına rağmen evlat ve ergenlik periyodunda yapılmış olan araştırmaların sayıca az olması şaşırtıcıdır. Içtimaî fobi nedeniyle yaşanan güçlükler hastaların hayat şekillerini değiştirmelerine ve ömür kalitelerinin düşmesine yol açmaktadır. Içtimaî fobinin bireyde meydana getirdiği tüm bu aksilikler göz önüne alındığında evlat ve ergenlilik periyodunda yapılacak yaygınlık araştırmalarının tedaviye epey geç başvuran hastaların erken tanınmasını ve yeti yıkımını azaltacağını düşündürmektedir.

Cinsiyet ve çevre fobi:

Topluluk çalışmalarında cinsiyetler arasındaki yaygınlığa bakıldığında bayanlarda erkeklere nazaran içtimaî fobinin daha yüksek sıklıkta olduğu açık bir formda görülmektedir. Buna rağmen tedavi arayışının erkeklerde daha çokça olduğu ve münasebetiyle klinik örneklemde yapılan yaygınlık çalışmalarında içtimaî fobi yaygınlığının erkeklerde daha yüksek nispette olduğu bilinmektedir (43). Bu da içtimaî fobinin erkeklerin toplumsal rollerinde meydana getirdiği yıkımın ve zayıflığın şiddetinin daha ziyade ve fark edilir olmasıyla açıklanabilir. Topluluk içinde erkeklerin mesken geçindirme, para kazanma üzere içtimaî rollerinin olması, daha çokça çevre ortamda bulunmalarına yol açıp klinik örneklemde toplumsal fobi yaygınlılığının erkeklerde daha yüksek olmasına neden oluyor olabilir. Bayanlarda içtimaî fobi yaygınlığının klinik örneklemlerde topluluk örneklemlerinden düşük çıkması hatunların daha çok mesken işleri, evlat bakımı üzere vazifeleri üstlenip girdikleri çevre ortamların erkeklere orantıyla daha az olmasından kaynaklanıyor olabilir. Öte yandan utangaçlık ve çekingen davranışlar gösterme bayan cinsiyete yakıştırılmakta ve olumlu geri bildirimlerle pekiştirilmektedir. Bu nedenle çevre fobinin kıymetli özelliklerini oluşturan çekingenlik ve utangaçlık hislerinden bayanlar hoşnut oluyor ve bu özelliklerden yakınmıyor olabilirler. Lakin erkeklerde sayılan bu hisler topluluk tarafından bir eksiklik ve olumsuz özellik olarak algılandığından, erkeklerin sorunun daha çokça farkına vardığı söylenebilir.

Içtimaî fobinin alt tipleri:

Içtimaî fobi tanı ölçütleri birinci kere DSM-III'de yan almıştır (44). DSM-IV'e nazaran dehşet ve/veya kaçınma birden fazla toplumsal durumu kapsıyorsa yaygın çevre fobiden laf edilmelidir (2). Yaygın olmayan çevre fobide kaygı ve/veya kaçınmalar yalnızca bir, iki sahada ya da yaygın çevre fobi ile karşılaştırıldığında sonlu sahalarda bulunmaktadır (45,46). Tabibe başvuran ve yardım talebinde bulunan toplumsal fobiklerin büyük çoğunluğunu yaygın toplumsal fobisi olanlar oluşturmaktadır (47-50). Yaygın olmayan çevre fobi ile karşılaştırıldığında yaygın içtimaî fobinin daha erken yaşta başladığı, eş hastalanım orantısının, işlev bozukluğu seviyesinin daha çokça, ömür kalitelerinin daha düşük, husus tasarruf orantılarının daha yüksek ve prognozun daha makûs olduğu bildirilmiştir (3,47,51).

Toplumsal fobinin alt tiplerinin bilinmesi etiyolojik farklılık ve tedavi cevabını etkileyebileceği için değerlidir (52-54). Tanı ve izlem aşamasında yapılması gereken bu ayırım tedavi formülünün seçimini ve bu meydanda yapılacak ilmî araştırmaları etkileyecek bir durumdur.

Kültür ve çevre fobi:

Değerlendirmeye aldığımız araştırmalardan 6 çalışmanın Amerika kıtasında, 8'inin Avrupa'da, 2 çalışmanın Avustralya, 3'er çalışmanın Asya ve Güney Amerika'da yapıldığı saptanmıştır. Son on yıllık yaygınlık çalışmaları gözden geçirildiğinde bu hususta en ziyade araştırmanın Avrupa kıtasında yapıldığı görülmüştür. Yaygınlık orantıları değerlendirildiğinde de toplumsal fobi yaygınlık nispetlerinin Avrupa'da en yüksek seviyede olduğu, Asya kıtasında ise bu orantıların düşük olduğu dikkat caziptir. Topluluğun Amerika'da olduğu üzere ferdi ya da Asya'da olduğu üzere toplumsal özellikler taşıması ya da iklim ve coğrafik yapının nüfus yoğunluğunu etkilediği üzere bireylerin sosyalizasyonunu da farklı hallerde etkilemesi sonucu çeşitli topluluklarda toplumsal fobinin yaygınlığının değişebileceği düşünülmektedir (55). Daha evvel yapılmış olan birçok çalışmada şark devletlerinde içtimaî fobinin yaygınlığının garp memleketlerine nazaran daha düşük olduğu gösterilmiştir (28,33,56-64). Şark kesimlerde şahısların kişisel olmaktan çok içtimaî bir bağlılık içinde olmaları, ferdi performanstan çok toplumsal tesirlerin anksiyeteye yol açma mümkünlüğü şaşırtıcı olan bu bulgu ile bağlantılı olabilir. Garpta çevre fobi daha önemli bir tıbbi sorun olarak bedellendiriliyor ya da garp topluluklarının yapısal özellikleri daha çokça içtimaî anksiyete yaşanmasına yol açıyor olabilir. Bunun yanında içtimaî fobi şark topluluklarında bir illetten çok bir kişilik özelliği olarak bedellendiriliyor olabilir. Garpta geliştirilmiş tanı ölçütleri, ölçüm araçları şark topluluğunda karmaşık tabiatı olan ve hadleri net olmayan içtimaî fobiyi ya da toplumsal korkuyu gereğince değerlendiremiyor ya da ölçemiyor olabilir. Bu da çevre fobi tanı ölçütlerinin farklı kültür ve topluluklarda ne kadar makbul olduğu tartışmasını gündeme getirmektedir. Çalışma desenleri ve yaygın ya da yaygın olmayan toplumsal fobide bölge alan farklı belirti ve yakınma kümelerinin ele alınması da yaygınlık nispetlerindeki bu farka yol açmış olabilir. Sosyokültürel özelliklerin şahısta davranışsal, düşünsel ve duygusal değişikliğe yol açacağı bilinmektedir. Bu nedenle araştırmalarda kültürel özelliklere kıymet verilmesi gerektiği açıktır.

Vakit dilimi ve içtimaî fobi:

Epidemiyolojik çalışmalarda uzun devir diliminde sorunu anımsamanın kusurlu olabileceği görüşü kabul görmektedir (65). Yaygınlığın araştırıldığı periyoda bağlı olarak araştırma sonuçlarında sarih farklar ortaya çıkabilmektedir (11,14,23,33).

Araştırmalarda incelemeye alınan vakit diliminin çalışma ile ilgili yapılacak icmali etkileyebileceği açıktır. Bu nedenle yaygınlık orantılarının değerlendirmenin yapıldığı hengam diliminin de göz önüne alınarak yorumlanmasının kıymetli olduğu düşünülmektedir.

Sonuç:

Değerlendirmeye alınan 22 araştırmadan çıkan ortak sonuçlar aşağıdaki üzere 3 husus halinde özetlenebilir.

Toplumsal fobi yaygınlığını belirlemek için kullanılan ölçüm araçlarının, görüşme biçiminin, sınıflama siteminin ya da değerlendirmeye alınan vakit diliminin farklı olması yaygınlık çalışmalarının sonuçlarını etkilemektedir.

Gelişmiş memleketlerde gelişmekte olan memleketlere orantıyla çevre fobinin daha yaygın olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir.

Çevre fobinin çocukluk-ergenlik periyodunda başlamasına ve hastaların tedavi arayışlarının epeyce geç olmasına rağmen yaygınlık araştırmalarının bu devirde az olduğu görülmüştür. Az olduğu için çocukluk-ergenlik periyodunda toplumsal fobinin yaygınlığı ile ilgili yapılacak çalışmalara muhtaçlık vardır. Bununla bir arada toplumsal fobinin bayan cinsiyette daha yaygın olduğu anlaşılmaktadır.

Toplumsal fobinin erken başlangıç özelliği göstermesi, işlevselliği büyük ölçüde etkilemesi, yaygınlık ve eş hastalanım orantılarının yüksek olması erken tanı ve tedavinin gerekliliğini göstermektedir. Bunun yanında şark ve garp devletlerinde çevre fobi yaygınlık nispetlerinin besbelli farklılık göstermesi kültürler arası çalışmaların değerini açıkça ortaya koymaktadır. Yapılması planlanan çalışmalarda kültüre, ölçüm aracına ve çalışma desenine değer verilmesi toplumsal fobi sahasında elde edilecek haberlerin niteliğini artıracaktır. Mahsusen ergenlik ve çocukluk devrinde yapılacak çalışmalar çevre fobinin başlangıç özellikleri, yaygınlığı ve seyri ile ilgili kıymetli malumatlar kazandıracaktır.

Topluluk ruh sıhhati teşebbüslerinin düzenlenebilmesi için ruhsal bozukluklar ile ilgili yaygınlık çalışmaları son radde ehemmiyet taşımaktadır (55). Başka anksiyete bozukluklarında olduğu üzere içtimaî fobide de ferdi etkilenmenin ve toplumsal maliyetin ziyade olması bu sahada yapılması gereken yaygınlık araştırmalarına olan muhtaçlığı ortaya koymaktadır (66).