Söz sanatları nelerdir

LAF SANATLARI

1)TEŞBİH(BENZETME)

Sözü daha etkili duruma getirmek için arasında alaka bulunan iki unsurdan güçsüzü olanı kuvvetli olana benzetmektir
Benzetmede dört öğe bulunur:
a)Benzenen b)Benzetilen
c)Benzetme Yönü d)Benzetme Edatı
Bu öğelerin kullanılıp kullanılmaması açısından da üç çeşit benzetme vardır:
Çocuk tilki gibi kurnaz biriydi

Minik yavrucak elma gibi kıpkırmızı yanaklarıyla gülücükler saçıyordu
Eş

Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden
Toprağa diz vuruşu dağ gibi zeybeğin

Binalar kale gibi olduğundan içeri
Btilen Bnen BE
girilemiyordu
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz oysa feda?
Btilen Byen


Karısına yıllarca cehennem hayatı yaşattı
Btilen Byen

Tezgâhtar, yolculara: Pamuk eller cebe!
Btilen Byen

diye bağrıyordu

2İSTİARE(EĞRETİLEME)

Benzetmenin ana unsuru olan benzer ve benzetilenden sadece biri kullanılarak yapılır
a)Açık İstiare: Benzeyenin bulunmayıp sadece benzetilenle yapılan istiaredir
b)Kapalı İstiare: Benzetilenin bulunmayıp yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir

Bir hilal uğruna ya rab ne güneşler batıyor (Aİ)
Ay, altın ağaçlardan yere damlıyordu(Kİ)
Açtım avucumu altına tuttum
Ülkemizde üniversiteden mezun olmuş o kadar çok fidan bundan böyle iş de bulamıyor(Aİ)
Bahar gelince bir ağızdan şarkılar söyler kuşlar(Kİ)
Bugün gökten inciler yağıyordu(Aİ)
Galatasaray, Fenerbahçe kalesine gol yağdırdı(Kİ)
Genç adamın sözleri, kızın yüreğini yakıyordu(Kİ)
Sanat, bağımsızlık bir ortamda boy atar(Kİ)
Kurban olam, kurban olam,
Beşikte yatan kuzuya(Aİ)




3)KINAYE

Bir sözü keza gerçek ayrıca de mecaz anlamda kullanmaktır
Uyarı: Kinayede daha çok mecaz anlam kastedilir
Mum dibine ışık vermez
Hamama giren terler
Nakliye su ile değirmen dönmez
Yuvarlanan taş alg tutmaz
Alev düştüğü yeri yakar
Yaptığı hatayı anlayınca yüzü kızardı

4)MECAZI MÜRSEL(ISIM AKTARMASI)

Benzetme kasıt güdülmeden bir sözün ilgili olduğu başka bir laf yerine kullanılmasıdır
İşe alınman için dün şirketle görüştüm(İnsan)
Yarın sınıfı 9H sınıfı yapacak(Öğrenci)
Toplantıya Milliyet gazetesinin zinde kalemleri de geldi(Yazan)
Nihatın golüyle tüm stat ayağa kalktı(Seyirci)
O evine çok emrindeki bir insandır(Ailesi)
Bu durum üzerine tüm köy ayaklandı(Ahali)
İstanbul'dan kalkan uçak henüz Adana'ya indi(Havalimanı)

5)TANI(KİŞİLEŞTİRME)

İnsan dışındaki canlı cansız varlıklara insan özelliği kazandırmaktır
Her teşhiste bununla birlikte kapalı istiare vardır
Güzel gitti diye pınar ağladı
Menekşeler külahını kaldırır
Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda
Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında
Toros dağlarının üzerine,
Ay un eledi bütün gece
O çay ağır akar, bezginlik mu bilmem,
Mehtabı hasta mı, kansız mu bilmem
Aheste çek kürekleri ay ışığı uyanmasın,
Eskici dükkânında asma saat,
Çelik bir şal atmış omuzlarına
Yalnızlığın okşadığı kalbime, yağmurlar dargın,
En hoş türküyü bir kurşun söyler
Bu akşam güz ne kadar serin,
Geceyi hasretle zaman

6)İNTAK(KONUŞTURMA)

İnsan dışındaki varlıkları konuşturmaktır Her intak sanatında tani sanatı vardır; ama her teşhiste intak sanatı yoktur
Deniz ve Ay Işığı sordular seni: Neredesin?
Maymun şunu anlatmak istemişti fikrince:
Boş Yere gitmez kötüye bir cinayet verilince
Dal bir gün dedi oysa tomurcuğuna:
İçimde kanayan yara gibisin
Ey benim sarı tamburam!
Sen ne için inilersin?
İçim oyuk, derdim büyük
Ben onunçün inilerim
Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim,
Ufacık gövdeme yüklü Kaf dağı
Adam elini uzattı, bütün onu koparacağı sırada menekşe: Bana dokunma!diye bağırdı

7)TECAHÜLİ ARİF

Anlam inceliği meydana getirmek için herkesçe tanıdık bir gerçeği bilmiyormuş gibi aktarmalıdır
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Benim mi Allahım bu buruşuk yüz
Sular mı yandı, niçin tunca benziyor misket?
Geç fark ettim taşın sert olduğunu
Gökyüzünün diğer rengi de varmış,
Su insanı boğar, alev yakarmış
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?
Saçların dalgalı, boya mı sürdün?
Gelmiyorsun artık, bana mı küstün?
İçimde kar donar, buzlar tutuşur,
Yağan alev midir, kar mıdır bilmem

8)HÜSNİ TA'LİL

Sebebi bilinen bir olayın meydana gelişini,gerçek sebebinin dıştan başka,hoş bir nedene bağlamadır
Gül bahçesi sevgiliden haber geldiği için
Süslendi ve hoş kokular süründü
Yoksun diye bahçemde çiçekler açmıyor bak
Senin o gül yüzünü bakmak için
Sana güneş bakmak için doğuyor
Benim kaderime ve yalnızlığıma
Irmaklar bile ağladı
Yel gökte bir gezinti,
Üşürüz her akşam vakti,
Ne sıcak vücutlar gitti,
Toprağı ısıtmak için
Güller kızarır utancından o gonca gül gülünce
Sümbül bükülür kıskancından kâkül bükülünce
Bir an önce görülsün diye Akdeniz,
Toroslarda ağaçlar defalarca çocuk kalır

9) ABARTI (ABARTI):

Sözün etkisini takviye etmek için bir şeyi olduğundan daha çok ya da olduğundan daha az göstermektir
Manda yuva yapmış söğüt dalına,
Yavrusunu sinek kapmış
Sıladan ayrıyım, gözümde yaşlar,
Su Baskını olup taşacak bir gün içten
Sana olan aşkım dağı taşı eritir,
Gözümdeki yaşlardan bir deniz olur
Ben ancak toz kanatlı bir kelebeğim,
Ufacık gövdeme yüklü Kafdağı
Sana bakımlı gelmeyecek makberi kimler kazsın?
Gömelim gel seni tarihe desem, sığmazsın
Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır

10)TEZAT (KARŞITLIK)

Aralarında ilgiden dolayı, birbirine ters kavramları bir arada kullanmaktır

Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz
Neden böyle düşman görünürsünüz,
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar?
İçimde kar donar, buzlar tutuşur,
Yağan ateş midir, kar mıdır bilmem
Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin
Yükseğinde büyük namlı karın var,
Alçağında mor sümbüllü bağın var
Gülmek ol, goncaya münasiptir,
Gözyaşı Dökmek bu, dili define lüzum
Karlar etrafı bembeyaz bir karanlığa gömdü

11) TEVRİYE (AMACI SAKLAMA)

İki öbür anlamı olan bir sözcüğün bir mısra ya da beyitte iki anlamının da kullanılmasıdır
Tahir Efendi bize kelp demiz (Tahir: özel isim)
İltifatı bu iddiaya göre zahirdir
Maliki mezhebim benim zira
İtikadımca kelp Tahirdir

O güzel yüzün benli de,
Göğsün niye bensiz?
Sonsuz kalan bu kubbede hoş bir sada imiş,
Ben yârime gül demem, yârim bana gülmedi

Beyefendi ailenin güneşi, sen de ayısın

Sen gittin yaslara büründü kâinat,
Soluyor dallarda gül ağlayan ağlamaklı

12)TELMİH (HATIRLATMA)

Laf aralarında herkesin bildiği bir olaya veya kişiye işaret etme sanatı
Vefasız Aslıya yol bildiren bu,
Keremin sazına yanıt veren bu
Ne büyüksün ama kanın kurtarıyor teshidi,
Bedrin aslanları ama bu dek şanlı idi
Ekmek Leyla oldu bire dostlarım,
Mecnun olup ardı sıra giderim
Şu Boğaz harbı nedir? Var mı fakat dünyada eşi?
En buluş orduların yükleniyor dördü beşi
Yırtarım dağları enginlere sığmam taşarım
Gökyüzünde İsa ile
Tur dağında Musa ile ,
Elindeki asa ileM
Çağırayım Mevlam seni

13)TARİZ (TAŞ ATMA)

Bir kişiyi iğneleme, bir konuyla dalga geçme veya sözün bütün tersini kastetmedir
Müftü Efendi bize kâfir demiş
Tutalım ben ona diyem müselman
Lakin varıldıktan ruzı mahşere,
İkimiz çıkarız orda yalan
Bu ne kudret ancak elifbayı okur ezberden
Bir nasihatim var zamana uygun,
Tut sözümü yattıkça yat uyuma,
Meşhur bir kelamdır sen kazan sen ye,
El için gereksiz yere yanma

14)TEKRİR

Anlatımı sağlamlaştırmak için bir sözü sıkça baştan etmektir
Beni bende demen, ben değilim,
Bir ben vardır, bende benden öte

Ben güzele güzel demem,
Güzel benim olmayınca

Gece midir insanı hüzünlendiren,
Yahut insan mıdır hüzünlenmek için, Geceyi bekleyen?
Gece midir seni bana düşündüren?

Yahut ben miyim seni düşünmek için,
Geceyi bekleyen?


15)TENASÜP (UYMA)

Amaç yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktır
Deli eder insanı bu dünya,
Bu gece, bu yıldızlar, bu koku,
Bu tepeden tırnağa çiçek açmış ağaç

Arım, balım, peteğim,
Gülüm, dalım, çiçeğim,
Bilsem ki öleceğim,
Yine seni seveceğim, *