Sözlü Anlatımın Temel Kuralları

1 SÖZLÜ ANLATIMIN TEMEL KURALLARI

a Tavır, bir defa işitildiğinden nedeniyle dinleyicilerin ilgi duymaması durumunda önemini hemencecik yitirir Metinleri ise, geriye dönmek ve bitmiş okumak mümkündür
b Konuşmacı, dinleyici grubun ve çevredekilerin dikkatini sağlama gereğini defalarca göz önüne almalıdır Yazan ise, yazdığı sürece okuyucu kitlesinden uzaktır Her dinleyici kitlesi, her topluluk; bir sorunun belirlenmesi, açıklanması için toplanır Konuşmacı; dinleyici sayısını, ortalama düzeyini, öğrenim derecesini, özel ilgilerini vb göz önünde bulundurmalıdır
c Hitabe üslûbu, yazı üslûbundan faklıdır; söylev, o anda anlaşılması mümkün olmalıdır Çünkü dinleyenler, o şeyi kavramak için geri dönemez; o cümle üzerinde uzun uzun düşünemez; cümleyi anlaşılır şekle hazırlamak için çalışamaz Konuşmacının cümleleri; kısa, anlatımı basit ve yazı dilinden daha açık olması şarttır
ç Sözlü anlatımda da, yazı türlerinden hiçbirinde önemi olmayan konuşmacının sesi, dikkate alınması gereken hususlardandır
d Konuşmacının anlatımının daha açık ve etkili olabilmesi için karoser dili de son derece önemlidir
2 DİKSİYON
Ses, insanın kişiliğini yansıtır Gözlem yeteneği güçlü bir kimse, her hangi biri ile birkaç dakikalık konuşma sırasında, onun hangi özellikte bir insan olduğu hakkında genel yargıya varabilir
Diksiyonda galibiyet; kişinin okuduğunu, söylediğini içinde duyabilmesine, içinden geldiği gibi sıcak, doğru söyleyebilmesine bağlıdır Havasına girebilen bir birey, söylediklerine bir amaç derinliği ve inceliği kazandırır (S SARICA M GÜNDÜZ, Güzel Konuşma Yazma, s 243)
Bazen bir tek kelimenin telâffuzu bile, o kişinin geçmişi, öğrenim derecesi, fikir faaliyeti ve yeteneği hakkında hafıza verebilir Ses; dikkatsizlik, ilgisizlik, korkma, utanma, kibirlilik, kendini beğenme, dikkatsizlik, bünyece zayıflık vb çoğu özellikleri ortaya koyabilir bununla birlikte o kimsenin kurnaz, kabiliyetli, dengeli, atak, akla uygun, gözü kara olduğunu da gösterebilir Kaba, pürüzlü, sert, haşin, genizsil, fazla ince sesler; dinleyenler üzerinde iyi bir tesir bırakmaz
Sesimizin niteliği hakkında bilgi sahibi yapabilmek için kimi kolay paragrafları yüksek sesle çoğu defa okumak yararlıdır Bu Vesile Ile sesimizin başkaları üstünde bırakabileceği etkileri ve kusurlarımızı öğrendikten sonra, sıkı bir çalışmayla sesin aşağı yukarı eğitilebilmesi mümkündür
Bu alanda başarılı edebilmek için altında belirtilmiş iyi bir konuşma sesinin niteliklerini kavramak gerekir
* Sesin işitilebilir olması
* Canlılık
* Sesin ayarlanması
* Anlatımda değiştirme
* Temiz ve dürüst söyleyiş
Hitabette şampiyon gelen, kelimeler yok; kelimelerin nasıl söylendiğidir
Iki Taraflı konuşmanın birincil istediği şey tarafsızlık ve bütünlüktür Sözün ağızdan çıktığı anda anlaşılmasını sağlayacak bir telâffuz yeteneği, kalabalık önünde konuşanlar için son derece önemlidir
Dinleyiciler, hatibin sesinin tonundan ya da kalitesinden ötürü, hatip hakkında hatalı intiba edinirlerse büyük bir ihtimalle suç hatibindir Sert, tiz veya kuvvetsiz bir ses, gevşek bir telâffuz, hatibin mesajından fazla şey eksiltir Sözlü anlatım çalışmalarının ilk kısmında sesin tatmin edici ve uygun olup olmadığı teftiş edilmelidir
Ses doğru çıkaklarında çıkarılmalı ve iyi tınlamalıdır Bir Takım sesler, tınısı bakımından kulağa güzel gelir; ama bazıları da ses tonunun iyi ayarlanamamasından ya da fazla sert, fazla tiz olduklarından kulağı tırmalar Tınısız veya donuk bir ses, inandırıcı olamaz ve beklenen etkiyi meydana getiremez Bunun için çıkarılan ses, iyi ayarlanmış ve uyumlu olmalıdır Söyleyişte en minik bir yanlışa bile rastlanmamalıdır; ton değişikliği, duygu ve düşüncelerin bütün özelliklerini en iyi şekilde yansıtmalıdır
Ses perdesinin düzeyi (elastikiyet); pes, orta ya da tiz olabilir Elastikiyet, ses hacminin değişikliğe ast olan ses tonunu ya da perde değişikliğini kapsar Ses, yükseltildiği vakit hacimce büyür; alçaltıldığı zaman ise küçülür Konuşmaların tekdüzelikten kurtulması için, ses hacminin ve perdelerinin karışık olarak kullanılması gerekir
Sesin elastik olmasının şu anlamları vardır:
Kuvvetli ve yüksek ton: hiddet, memnuniyetsizlik
Tatlı ve birazcık yükselen ton: sevgi, şefkat
Hafif sesle orta ton : zihin ve sükûnet
Bir yukarıdakinin daha üstünde ton : ateşlilik ve vakar
Kuvvetli bir sesle hain ton: duygu ve düşüncede sağlamlık
Tatlı bir ses ve hain ton: yük
Fısıltı hâlinde ton: sinsi ve yanıltıcı bir şart
Sesin ton değişiklikleri, manâlı yerleri vurgulamayı ve tekdüzeliği önlemeyi sağlar genelde konuşmaya orta bir tonla başlanır, ses ağır ağır yükseltilir
İYİ BİR KONUŞMA SESİNİN NİTELİKLERİ
Kişiliğiniz sesinizde gizlenmiştir
İnsan kişiliğinin bazı yönlerini en iyi ses, ele verir Öğretmenlik ve askerlik bu konuda özel bir önem ve dikkat gerektiren mesleklerdir
İyi bir konuşmanın özellikleri şunlardır:

a İşitilebilirlik: Konuşurken, sesin, bütün dinleyiciler tarafından rahatlıkla işitilebilmesidir Fazla yavaş veya yüksek tonlarla konuşulmamalı; ses tonu konuşulan yerin ve dinleyici kitlesinin büyüklüğüne ve özelliğine tabi olarak ayarlanmalıdır

b Akıcılık: Sözlerin ve düşüncelerin, dinleyicilerin algılama hızına eşit düşmesidir Bu hız, tekrar tekrar aynı kalmamalı; coşku durumuna, dinleyicilere ve konuya tarafından yer yer şansın dönmesi göstermelidir

c Hoşa giderlik: Ses tınısının katı, tiz, kulak tırmalayıcı, hırıltılı, madenî, burundan gelen, hışırtılı, boğuk, fazla yumuşak, gevrek, biçimden yoksun vb olmamasıdır Genelde doğuştan olan gelen bu özellikler, düzenli alıştırma ile belli oranlarda düzeltilebilir

ç Anlamlılık: Sesin genelde, arkadaş canlısı bir özellik taşıması ve güven duygusu öneri etmesidir Ses, kelimelerdeki anlamın daha fazlasını ya da tam zıddını yansıtabilir

d Bükümlülük: Sesin; ton, hız ve anlam bakımından değişim göstermesidir
4 TAVIR (DİKSİYON) YETERSİZLİKLERİ
Böylece çok insanda söylev yetersizlikleri görülür Hatta, üniversite bitirmiş bazı halk müziği bile dürüst ve güzel konuşamaz
Hitabe yetersizliklerini şu maddeler aşağıda toplamak mümkündür:
a Bölgesel Ağızla Söylev: Kelimeleri, kişinin yetiştiği çevrenin ağzındaki seslerle söylemedir
Örnekler:
kalın galın
gidiyorum Ü gidiyom veya gidim
meren ayahçah
tas üsküre
yuvarlanmak gındırlanmak
çukur kortik
b Anlatımda Yetersizlik: Konu üzerinde kısa konuşulur, söylenecekler tam bildirilmez Cümleler; ara sıra yarım bırakılır, ara sıra de bozuk tümce kullanılır Anlamı bilinmeyen kelimeler seçilir Yanlış telaffuz yapılır
Örnekler:
maiyet mahiyet
yönetmelik yönetmenlik
porte portre
c Kavrayış Eksikliği: Meslekî data yönünden az önce tatmin edici seviyeye gelinmediğini gösterir Konuşulan veya kişinin kendisine sorulan konu hakkında tatmin edici bilgisi, deneyi olmayabilir Bunun sonucu olarak konuyu bütünüyle anlamayabilir
Yukarıda sıralanan bu yetersizliklerin yanına, az da olsa bazı insanlarda aralıksız bir yargılama yapamama, düzensiz tavır, düşüncesiz sözler söyleme, çekingenlik, kural bilmeme, sesleri tatmin edici olmama, konuşurken düşüncesiz el kol, beden hareketleri yapma gibi kusurlar da görülmektedir
(S SARICA – M GÜNDÜZ, Güzel Söylev Yazma, s 232)
Bütün bu rahatsızlıklar, evde, okulda fırsat yakalandığında plânlı ve uyumlu olarak fazla konuşmakla giderilebilir Keza, içten ve hoş konuşma şartları doğrultusunda konuşmaya tartı atamak gerekmektedir *