Spor ve Engelliler

Spor ve Engelliler engelli olup da sporda ve eğitimde kendini bildiren kişilerin hayatı engelli olupta sporda ve eğitimde kendini bildiren kişilerin hayatı olup da kişiler olupta kişiler adları Bilindiği gibi spor, sağlıklı ve mutlu bir hayat için gerekli bir uğraştır ve tüm millet için önemlidir Oysa sporun, engelli bireyler için daha farklı bir önemi vardır Çünkü spor, zaten yaşamlarında bir çok engelle karşılaşan ve bu engellerin yarattığı stresle birlikte yaşayan engelli bireylere, yeni bir pencere açabilmektedir Engel türü ve derecesi ne olursa olsun hareket etme, alıştırma yapma, sportif aktivitelere katılma bireye tutku vermekte, hareket etmekten duyulan müsamaha da bireyin hayat motivasyonun arttırmaktadır Sağlık için olumlu katkılarının yanı sıra, birey spor yaparak yalnızlığını diğer insanlarla paylaşabilmekte, dostluk kurabilmekte, dayanışmayı öğrenebilmekte, yeteneklerini tanıyarak gelişme olanağı yakalayabilmekte kendisine, bedenine ve öteki insanlara karşısında olumlu duygular geliştirebilmektedir Tüm bunlar da bireye anlamlı ve doyumlu bir yaşamı yakalama ve sürdürme şansını vermektedir Hatta engelli bireyler, özel olarak düzenlenmiş yarışma sporlarının eğitim sürecini tamamlayabilmekte, yarışmalara katılabilmekte, galibiyet ve başarısızlığı yaşayabilmektedir Bu anlamda da bundan böyle kendilerini engelli bir birey olmaktan çok “sporcu olarak algılamaktadırlar Bu duygunun verdiği güvenle bireyler engelleri ile başa çıkmasını öğrenebilmektedirler Maddesel Etkinliklerin Gelişime Katkıları Maddesel faaliyet, bilhassa 021 yaş arasındaki kas büyümesi, kemikleşme, yürek ve karaciğerler gibi iç organların fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için zorunlu görülmektedir Çalışmalar, egzersizlerin kemik genişliği ve minerilizasyonunu arttırdığı, buna karşın hareketsizliğin kemikleşme minerilizasyonunu azalttığını ve kemiklerin daha kolay kırıldığını, daha çelimsiz bir iskelet sisteminin oluştuğunu ortaya koymaktadır Engelli olmayan çocuklar, olağan artma ve gelişimini sürdürmek için jurnal oyun aktivitelerine katılarak tatmin edici maddi aktivite gereksinimini karşılamaktadırlar Ama engelli çocuklar, tatmin edici fiziksel egzersizleri yapmamaktadırlar Bir çok engelli bireyin büyümesinin duraklaması, eksik maddesel aktivitelere katılmasına bağlanabilmektedir (Bruininks 1974) Engellilerde bedensel etkinliklere katılmanın yararlarını felsefi açıdan değerlendiren yazarlar daha fazla duyuşsal gelişim ve psikomotor gelişime katkılarını vurgulamaktadırlar Brouwer and Ludeke (1995) ve Atay (1995), sporun hem maddi ve zihinsel yönden sağlıklı hem de engelli bireyler için son derece değerli olduğunu ancak, engelli bireylerin spora olan gereksiniminin daha pozitif olduğunu, sporun, engelli bireylerin hareket etmekten tutku alma, eğlenme ve başarma gereksinimlerinin karşılanmasında manâlı bir araç olduğunu açıklama etmektedirler Yazarlara tarafından, spor kişilere özürü ile başa çıkmasını ve özrünü hafifletmesini öğretmekte, keyif vermekte, iletişim ve paylaşım sağlamakta, yaşam motivasyonunu arttırmakta, dürüstlük, haz, işbirliği, gibi olumlu kişilik özelliklerinin kazanılmasını sağlamaktadır Çocuklar kıymetli oldukları ya da olmadıkları fikrini doğdukları andan itibaren diğer insanların kendilerine karşın davranışlarından, kendileri hakkındaki düşüncelerinden öğrenmektedirler Bir fazla eğitimci, psikolog ve terapist bedensel yeteneklerdeki maharet ve başarının olumlu ego kavramının gelişmesine katkıda bulunduğunu kabul etmektedir (Gallahue and Omzun 1995) Spor, engelli bireylerin sağlam ve engelli bireylerle bir araya gelmelerine olanak sağlayarak özel eğitimde ulaşılması hedeflenen “entegrasyon için son derece manâlı bir işlevi yerine getirmektedir Böyle bir ortamda, engelli birey, öteki engelli şahısların sorunlarını gözleyerek kendine karşısında olumlu tavır geliştirmekte, yaratıcılığı uyarılmakta, yalnızlık duyguları en üye inmekte, çevresi genişlemekte ve daha anlamlı bir hayat sürme şansı yakalamaktadır (Atay 1995, Brouwer and and Ludeke 1995) Dünyada Engelli Bireyler için Yerleşmiş Spor Organizasyonları Dünyada engelliler için sayısı onu bulan milletlerarası spor organizasyonu (CISS: Duymazlar Sporu, ISMWSF: Milletlerarası Stoke Mandeville Tekerlekli Sandalye Spor Federasyonu, IBSA: Milletlerarası Görmezler Birliği, CP ISRA: Serebral palsi Uluslararası Spor ve Rekreasyon Birliği, INAS FMH: Uluslararası Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu, IPC: Uluslararası Paraolimpik Komitesi, IWTF: Uluslararası Tekerlekli Sandalye Tenis Federasyonu, IWBF: Uluslararası Tekerlekli Sandalye Basketbol Federasyonu, Special Olimpics: Milletlerarası Zihinsel Engelliler Özel Olimpiyat Organizasyonu, ISOD: Uluslararası Engelliler Spor Organizasyonu gibi) gerçekleştirilmektedir 1992 yılından itibaren uluslararası olimpiyat komitesi kadar kabul edilen tek federasyon paraolimpikler’dir (Brouwer 1995) 1989 yılında kurulan IPC (Milletlerarası Paraolimpik Komitesi) engelliler sporları tarihinde bir dönüm noktasıdır Milletlerarası Olimpiyat Komitesi göre 1992 yılından itibaren engelliler ile ilgili organizasyonların tek yetkili üstteki düzey kuruluşu olarak tanınmaktadır Diğer uluslararası federasyonlar da IPC ye ast olarak faaliyetlerini sürdürmektedir (Anonymous 1999) Zihinsel engelli bireylere karşın; INAS FMH (Uluslararası Zihinsel Engelliler Federasyonu) ve özel olimpiyatlar (Uluslararası Zihinsel Engelliler Olimpiyat Organizasyonu) almak üzere iki spor organizasyonu bulunmaktadır 1968’de Eunice Kennedy Shriver and Josepf P Kennedy and Jr Foundation göre kurulan Özel Olimpiyatlar, yetenekleri ne olursa olsun sekiz yaş ve daha büyük zihinsel engelli bireylere açık olan uluslararası spor eğitim ve yarışma programlarıdır 1988 yılında Milletlerarası Olimpiyat Komitesi kadar “Özel Olimpiyat adı resmi olarak kabul edilmiştir Özel Olimpiyatların misyonu, zihinsel engelli sekiz yaş ve üstü bütün çocuk ve yetişkinler için kayıtlı dönemlerde, çeşitli olimpik sporlarda spor eğitimi ve müsabaka olanağı vererek maddesel kondisyonlarını aralıksız geliştirmelerini, özgüven kazanmalarını, rekabeti yaşamalarını ve başarı ve arkadaşlığı paylaşmalarını sağlamaktır Özel Olimpiyatların felsefesi altında belirtilmektedir (Anonymouse 1990) 1 Zihinsel engelli bireyler, yerinde eğitim ve destek ile bireysel ya da ekip sporlarını öğrenebilmekte, tutku alabilmekte ve dinç bir bedene sahip olabilmektedirler 2 Özel Olimpiyatlar, spor becerilerinin geliştirilmesi için eğitimde sürekliliğe, bu becerileri değer biçmek için eşit yetenek gruplarında yarışmalar düzenlenmesine ve her maharet düzeyi için yarışma şansı verilmesi gerekliliğine inanmaktadır 3 Özel Olimpiyatlar, spor eğitimi ve yarışmalarının zihinsel engelli bireylerin sosyal ve psikolojik gelişimine büyük katkıda bulunduğu düşüncesini savunmaktadır 4 Özel Olimpiyatlar, asgari sekiz yaşında olan her zihinsel engelli bireyin spor eğitimi ve yarışmalarından yararlanması gerekliliğine inanmaktadır (Anonymouse 1990) Her dört yılda bir Uluslararası Yaz Oyunları, Uluslararası Kış Oyunları ve Avrupa Özel Olimpiyat Oyunları düzenlenmektedir Yaz ve kış olimpiyatları milli, yöresel veya mahalli yarışmalar olarak yapılmaktadır Milletlerarası Yaz Özel Olimpiyatları 1997’ de başlamıştır Kayıtlı bir yılda, (bölgesel, mahalli yarışmalardan), daha yüksek düzeydeki yarışmaya terfi etmek için bir atlet, yüksek düzeyde yarışmaya katıldığı spor dalında, asgari 8 haftalık spor eğitim programına katılmalıdır Bir atlet terfi etmek için daha düşük düzeydeki spor yarışmalarında birinci, ikinci, veya üçüncü olarak yer almalıdır Yarışmacıların zorunlu spor becerilerini kazanmaları için yıl boyunca organize edilen özel yarışmalara katılmaları gerekmektedir Bu yarışmalar, heyecan verici törenler, gösteriler, bayrakların asılması, korolar, meşalelerin yakılması, oyunların başlangıç konuşması, balonların salıverilmesi gibi aktiviteleri içermektedir Yarışmacılar, becerilerini sergilemelerinin yanısıra politikacılarla rastlama, tanışma, davetlere katılma, yeni spor ve rekreasyonel deneyimler, evlerinden uzakta gece arkadaşları ile eğlencelere katılma gibi deneyimlerle fiziksel ve sosyal becerilerini geliştirme olanağı bulmaktadırlar (Anonymouse 1989) Özel Olimpiyatlar Yaş Grupları Kişisel Sporlar Takım Sporları Yıldızlar 811 Yaş Gençler 1215 Yaş Ümitler 1621 Yaş Büyükler 2229 Yaş Yaşlılar 30 Yaş ve üstü Gençler 15 Yaş ve altı Ümitler 1621 Yaş Büyükler 22 Yaş ve üstü Özel olimpiyatlarda devlete ait ve misafir etme almak üzere iki sınıflama bulunmaktadır Resmi Özel Yaz Spor Olimpiyatları; su sporları, atletizm, bowling, basketbol, cimnastik, tekerlekli paten, futbol, softbol, voleybol, Resmi Kış Sporları; alp ve kuzey disiplini kayak, güzel sanatlarla ilgili ve sürat patinaj, hokey gibi spor branşlarını içermektedir Özel Olimpiyat misafir etme Sporları ise; kano, bisiklet, masa tenisi, hentbol, tenis ve halterden oluşmaktadır (Anonymouse 1990) Özel Olimpiyatlar, bilhassa hayat boyu sağlığa zararlı etkileri olabilen, yüksek risk taşıyan kesin spor dallarında antrenman ve yarışmayı yasaklamaktadır Yasaklanan spor dalları; cirit, disk ve çekiç fırlatma, sırıkla sırıkla atlama, boks, bütün uğraş sporları, eskrim, amerikan futbolu, güreş, judo, karete ve trambolin’ dir (Anonymouse 1989) Zihinsel engelli bir çok çocukta, bilhassa Down sendromlularda, yürek rahatsızlıkları olabileceğinden doktordan bu çocukların sportif faaliyetlere katılmalarında bir sakınca olmadığına dair bir rapor alınması gerekmektedir Türkiye’de Zihinsel Engelliler için Düzenlenmiş Spor Organizasyonları Türkiye Özürlüler Spor Federasyonu 1990 yılında resmileşmiş olup kuruluşundan itibaren dünyada zihinsel engelli bireyler için kurulmuş iki büyük spor organizasyonunun (INASFMH ve Uluslararası Özel Olimpiyatlar) üyeliğini devam ettirmektedir Türkiye Özürlüler Spor Federasyonu, spor eğitim ve yarışmalarını bir rehabilitasyon arabulucu olarak değerlendirmektedir Spor eğitimi ve spor yarışmalarının engelli kişinin kendine ve topluma yararlı bir birey haline gelmesine, yaşam kalitesinin artmasına ve toplum ile daha yakın bir iletişim kurmasına yardımcı olması amaçlanmaktadır Federasyon, engelli kişilerin spor yapma ve sportif yarışmalara katılma olanaklarını arttırma ve ilerletmek için çalışmaktadır (Türkömer ve Sağır 1994) Dünyada mevcut iki spor organizasyonunun düzenledikleri uluslararası yarışmalarda Türkiye’yi temsil edecek sporcular, Federasyon kadar belirlenmektedir Federasyon zihinsel engelli sporcular için, her iki yılda bir Türkiye çapında milli yarışmalar, her yıl ise, bir ya da bir kaç spor dalında yöresel yarışmalar düzenlemektedir Yarışmalara katılacak atletlerin sekiz yaşın üstünde olmaları ve en az sekiz haftalık bir spor eğitiminden geçmiş olmaları gerekmektedir Zihinsel engelliler için düzenlenen bölgesel, milli ve milletlerarası yarışmalarda sporcular yalnızca cinsiyet ve yaşlarına göre yok, performanslarına kadar de sınıflandırılarak yarıştırılmaktadırlar Gaye, spordaki performans düzeyi ne olursa olsun bütün zihinsel engellilerin spor eğitiminden yararlandırılması ve spor yarışmalarına katılmasıdır (Türkömer ve Sağır 1994) 2000 yılında, Türkiye Özürlüler Spor Federasyonu, Zihinsel Engelliler Spor Federasyonu, Görme Engelliler Spor Federasyonu, İşitme Engelliler Spor Federasyonu ve Somut Engelliler Spor Federasyonu elde etmek üzere yeni bir yapılanmaya gitmiştir Mehmet Acaroğlu Kaynaklar Yrd Doç Dr Dilara Sevimay Özer Akdeniz Üniversitesi Vücut Eğitimi ve Spor Yüksekokulu