Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Tabgaç Devleti hakkında genel veri
Tabgaç Devleti ile ilgili
Tabgaç Devleti kuruluşu
Tabgaç Devleti
4 asır sonlarına doğru Kuzey Çin'de (Şöhretsi'nin kuzeyi) kudretli bir siyasî teşekkül meydana getiren, Çinlilerin Toba (ya da T'opa) dedikleri topluluğu Türkler Tabgaçdiye anmışlardır Orhun kitabelerinde çoğu kez geçen ve GökTürkler aracılığı ile Bizans kaynaklarına da Taugastşeklinde intikal eden Tabgaçkelimesi Çinmanasına da alınmıştır Çünkü GökTürklerin ilk zamanlannda Türklerce büyükbilinen bu sülale Doğu'nun kudretli hanedanı olarak Çin'de hüküm sürmekte idi Sahiden Türkçe yüce, muhterem, saygıdeğermanalannı açıklayan Tabgaç tabiri bilindiği gibi, sonra bir takım KaraHanlı hükümdarları göre unvan olarak (Tafgaç, Tamgaç) kullanılmıştır Kaşgarlı Mahmud'un, Türklerden bir bölük olduğunu kaydettiği Tabgaçlar, Çin yıllıklarına göre Asya Hunları'ndan bir kısımdır ve sülalenin resmî tarihinde (Weishu) Motun, eski Topa (Tabgaç) hükümdarı olarak gösterilmiştir Tabgaçların örf, adet ve geleneklerinden çoğu, Kurt efsanesi; magara, dag, orman kültleri vb ve Göç efsanesi (bk aş Kültür: Destanlar) Türklerle ilgili bulunduğu gibi, dillerinin de Türkçe olduğunu ortaya koyan deliller vardır: Bitegçin (bitikçi, katip;dışişleri bakanı?), kapukçın (kapıcı; hacib?), atlaçın (atlı, süvari birliği), tabagçın (, piyade birliği), korakçın (koruyucu, muhafız kıtaları), yamçın (posta sürücüsü), hiencin (posta menzilleri idarecisi; hancı?), aşçın (aşçı;mutbahçı başı?), törü (kanun, töre), il (devlet) vb Tabgaç hükümdannın ağzından şöyle bir Türkçe ibare nakledilmiştir: Atıg belgiıtef;(yani bir (başbuğa verilen) isim, (onun yaptığı) işi belirtmeli belgelemeli)Weishu, Nan ch'ishu, LiuSungshu gibi Çin kaynaklarına geçen bu kelime ve tabirler, aynı zamanda Tabgaçların devlet idaresi ve askerî kuruluşları hakkında da veri verir durumdadır aynı zamanda, bu Türk devletinde oldukça büyük ölçüde Moğolların da yer aldığı anlaşılıyor Araştırmalarda kendileri bile bir ara Sienpiler arasında görünen Tabgaçlara yan kabilelerden kimlikleri tesbit edilebilenlerin yarısından fazlasınm Moğol menşeli olduğu neticesine varılmıştır Fakat Moğollar, öteki Tunguzlar ve Çinli ırk ile birlikte, kuşkusuz teb'a durumunda idiler Önce kuzey Şöhretsi'de Tai başkent elde etmek üzere küçük Tai ya da I T'opadevletini (315376) kuran Tabgaçlar, daha birincil başbuğları olarak bilinen Şamohan(ölm 277)'dan itibaren öteki ufak Hun devletleri ve Sienpi kütleleri ile mücadeleye giriştiler ve nihayet Ch'in devleti başındaki, Tibet menşeli FuChien iktidarının çökmesi (384) üstüne etraftaki mahallî hükümetçikleri (16 dek) idareleri altına alarak büyük devlet haline geldiler Tabgaç devleti (386556), Çinlilerin Wei (PeiWei Kuzey Wei) adını verdikleri hükümdar ailesinden K'uei zamanında (386409) verimli toprakların Doğu Çin'deki dağınık Siyenpi gruplarından zaptedilmesi ile gelişti Minik Ts'in (394'de) ve Liang (403'de) devletleri tabiiyete alındı Başkenti P'ingç'eng (Tai) şehri idi Eksik sonradan devletin nüfüzu, bir yana Pekin yakınlarına, bir yanlamasına Huangho nehri dirseğine dek uzanmıştı Kuzey istikametinde, Siyenpilerin varisi olarak 4 yüzyıl sonlanndan itibaren kudretli bir siyasî teşekkül durumuna giren Moğol menşeli Juanjuanlar yüzünden ciddî bir genişleme olamıyordu İki devlet arasında bazan fazla şiddetli cereyan eden çaba 150 yıl kadar sürmüştür Hükümdar Sseu (409423)'dan sonra Çin'in başkentleri Loyang, (Honan'da) ve Ç'anglahza(bugün Singanfu, Şansi'de)'ı ele geçirerek hakimiyetini Sarıdere bölgelerine yayan ve bütün Kuzey Çin'i tek idarede birleştiren büyük imparator T'aiwu devrinde (424452) Tabgaç devletı en aydınlık çağını yaşadı Önce 2 Ts'in devletini kendine bağlı kılan, 427'de Hun Hsia devletinin başkentini alarak, bütün topraklannı ele geçiren (431) ve 425'ten itibaren Juanjuan'ları mağlüp ederek bugünkü îç Moğolistan'ı istila eden (436) ve 435439'da hakimiyetini batı'ya içten genişleterek, îç Asya'daki Wusun, Yuepan ülkelerini ve Kuça, Kaşgar, Karaşar, Turfan baçta olmak üzere 30 kadar şehirdevletçiklerini idaresine bağlayan Taiwu, 439'da Kansu (Gutsang Kan çou)'daki Hun devletini (KuzeyLiang) ortadan kaldırdı Böylece meşhur İpekyolu güzergahı bitmiş Türk hakimiyetine girmiş oldu 450'de güneyde Yangtse nehrine de ulaşan Taiwu, Çin askerinin taydan ve düveden farksızolduğunu söylüyor ve kendisi Börülakabını taşıyordu
İmparatorluk merkezini Türk hayat şartlarına epeyce uygun gelen bozkır bölgesinde (Kuzey Şansi) tutan Taiwu, o sıralarda Çin'de yayılmakta olan Budizm'in Türkler arasına nüfüzunu önlemeğe çalışıyor, idaresi altındaki Çin topraklarında bile Budistlerin faaliyetlerini denetim ediyordu Tapınaklarda ayinler dışında din propagandasını yasaklayan bir emirname çıkarmış (438) ve 446'da emre riayet etmiyenlerin kuvvetle takibini emretmişti T'aiwu'nun Türk bünyesi ve seciyesini Budizm'in bozucu tesirinden korumak maksadını güden bu tutumunun mana ve değeri fazla sonra anlaşılmıştır Tedbirlerin ehemmiyetini farkedemeyen halefleri vaktinde, yasak emri gevşetilen Budizm'in hatta himayesi cihetine gidildi împarator Wenç'eng (Siun veya Sün, 452465) ve Hong I (Hienwen, 465471) zamanlarında İç Asya'da tabiliğe alınan şehirdevlet sayısının 50'ye çıkarılması (456), Juanjuanların ağır mağlübiyete uğratılması (458459)219, Güney Çin devletinden (Liu Sung) bazı bölgelerin alınması (466469 aralarında) gibi büyük askerî başarılara karşın, gittikçe büyüyen Budizm'in yayılışı, sonradan büsbütün hızlanarak Tabgaç topluluğunun Çinlileşmesine zemin hazırladı 480'den itibaren Kuça ve etrafını Julahzajuanlara kaptıran ve 494'de başkenti, Devlet Meclisi'nin muhalefetine rağmen, bozkır bölgesinden güneydeki eski Çin merkezi LoYang'a nakleden împarator Hong II (Hiowen, 471499), Türk töresine aleyhinde önem şampiyon bu soysuzla§mayı (479'da yalnız başkentte 100 tapınak ve 2000'den artı rahip bulunuyordu) 495 yılında, Türk örfünü, geleneklerini, giyimini, Tabgaç dilini ve hatta yazışmalarda Türkçe tabirlerin kullanılmasını yasaklamakla tamamladıBuna aleyhinde çeyrek yüzyıl değin devam eden tepkiler bastırıldı
Süanwu(499515)'dan daha sonra idareyi devralan İmparatoriçe Hu (515528) Budizm'e pek düşkün idi oysa, yabancı memleketlerdeki dindaşlarıile de alakalanıyordu 520'ye doğru Hindistan'da Ak HunEftalit hükümdarı Mihiragula'yı ziyaret ettiğini gördüğümüz Çinli Budist rahip bu kraliçenin arzusu ile seyahat ediyordu Tabiatiyle Türk atalannın askeri vasfını kaybeden Tabgaç devleti yeni bölgenin ve yerli Çin halkının yol açtığı iktisadî ve sosyal sebeplerden de gittikçe gücünü kaybetmekte idi Bütün Kuzey Çin'e hükmetmiş olan bu devlet 534'e doğru Doğu (Honan'da) Wei'leri ve Kuzey veya Batı (Ç'angan'da) Wei'leri olarak ikiye aynldı ve kısa vakit sonradan tüm arazileri Çinli hanedanlara intikal etti (Doğu NVei'leri yerine Ts'i (Ch'i) sülalesi: 550577, Batı Wei'leri yerine Chou sülalesi: 557581) *
Tabgaç Devleti ile ilgili
Tabgaç Devleti kuruluşu
Tabgaç Devleti
4 asır sonlarına doğru Kuzey Çin'de (Şöhretsi'nin kuzeyi) kudretli bir siyasî teşekkül meydana getiren, Çinlilerin Toba (ya da T'opa) dedikleri topluluğu Türkler Tabgaçdiye anmışlardır Orhun kitabelerinde çoğu kez geçen ve GökTürkler aracılığı ile Bizans kaynaklarına da Taugastşeklinde intikal eden Tabgaçkelimesi Çinmanasına da alınmıştır Çünkü GökTürklerin ilk zamanlannda Türklerce büyükbilinen bu sülale Doğu'nun kudretli hanedanı olarak Çin'de hüküm sürmekte idi Sahiden Türkçe yüce, muhterem, saygıdeğermanalannı açıklayan Tabgaç tabiri bilindiği gibi, sonra bir takım KaraHanlı hükümdarları göre unvan olarak (Tafgaç, Tamgaç) kullanılmıştır Kaşgarlı Mahmud'un, Türklerden bir bölük olduğunu kaydettiği Tabgaçlar, Çin yıllıklarına göre Asya Hunları'ndan bir kısımdır ve sülalenin resmî tarihinde (Weishu) Motun, eski Topa (Tabgaç) hükümdarı olarak gösterilmiştir Tabgaçların örf, adet ve geleneklerinden çoğu, Kurt efsanesi; magara, dag, orman kültleri vb ve Göç efsanesi (bk aş Kültür: Destanlar) Türklerle ilgili bulunduğu gibi, dillerinin de Türkçe olduğunu ortaya koyan deliller vardır: Bitegçin (bitikçi, katip;dışişleri bakanı?), kapukçın (kapıcı; hacib?), atlaçın (atlı, süvari birliği), tabagçın (, piyade birliği), korakçın (koruyucu, muhafız kıtaları), yamçın (posta sürücüsü), hiencin (posta menzilleri idarecisi; hancı?), aşçın (aşçı;mutbahçı başı?), törü (kanun, töre), il (devlet) vb Tabgaç hükümdannın ağzından şöyle bir Türkçe ibare nakledilmiştir: Atıg belgiıtef;(yani bir (başbuğa verilen) isim, (onun yaptığı) işi belirtmeli belgelemeli)Weishu, Nan ch'ishu, LiuSungshu gibi Çin kaynaklarına geçen bu kelime ve tabirler, aynı zamanda Tabgaçların devlet idaresi ve askerî kuruluşları hakkında da veri verir durumdadır aynı zamanda, bu Türk devletinde oldukça büyük ölçüde Moğolların da yer aldığı anlaşılıyor Araştırmalarda kendileri bile bir ara Sienpiler arasında görünen Tabgaçlara yan kabilelerden kimlikleri tesbit edilebilenlerin yarısından fazlasınm Moğol menşeli olduğu neticesine varılmıştır Fakat Moğollar, öteki Tunguzlar ve Çinli ırk ile birlikte, kuşkusuz teb'a durumunda idiler Önce kuzey Şöhretsi'de Tai başkent elde etmek üzere küçük Tai ya da I T'opadevletini (315376) kuran Tabgaçlar, daha birincil başbuğları olarak bilinen Şamohan(ölm 277)'dan itibaren öteki ufak Hun devletleri ve Sienpi kütleleri ile mücadeleye giriştiler ve nihayet Ch'in devleti başındaki, Tibet menşeli FuChien iktidarının çökmesi (384) üstüne etraftaki mahallî hükümetçikleri (16 dek) idareleri altına alarak büyük devlet haline geldiler Tabgaç devleti (386556), Çinlilerin Wei (PeiWei Kuzey Wei) adını verdikleri hükümdar ailesinden K'uei zamanında (386409) verimli toprakların Doğu Çin'deki dağınık Siyenpi gruplarından zaptedilmesi ile gelişti Minik Ts'in (394'de) ve Liang (403'de) devletleri tabiiyete alındı Başkenti P'ingç'eng (Tai) şehri idi Eksik sonradan devletin nüfüzu, bir yana Pekin yakınlarına, bir yanlamasına Huangho nehri dirseğine dek uzanmıştı Kuzey istikametinde, Siyenpilerin varisi olarak 4 yüzyıl sonlanndan itibaren kudretli bir siyasî teşekkül durumuna giren Moğol menşeli Juanjuanlar yüzünden ciddî bir genişleme olamıyordu İki devlet arasında bazan fazla şiddetli cereyan eden çaba 150 yıl kadar sürmüştür Hükümdar Sseu (409423)'dan sonra Çin'in başkentleri Loyang, (Honan'da) ve Ç'anglahza(bugün Singanfu, Şansi'de)'ı ele geçirerek hakimiyetini Sarıdere bölgelerine yayan ve bütün Kuzey Çin'i tek idarede birleştiren büyük imparator T'aiwu devrinde (424452) Tabgaç devletı en aydınlık çağını yaşadı Önce 2 Ts'in devletini kendine bağlı kılan, 427'de Hun Hsia devletinin başkentini alarak, bütün topraklannı ele geçiren (431) ve 425'ten itibaren Juanjuan'ları mağlüp ederek bugünkü îç Moğolistan'ı istila eden (436) ve 435439'da hakimiyetini batı'ya içten genişleterek, îç Asya'daki Wusun, Yuepan ülkelerini ve Kuça, Kaşgar, Karaşar, Turfan baçta olmak üzere 30 kadar şehirdevletçiklerini idaresine bağlayan Taiwu, 439'da Kansu (Gutsang Kan çou)'daki Hun devletini (KuzeyLiang) ortadan kaldırdı Böylece meşhur İpekyolu güzergahı bitmiş Türk hakimiyetine girmiş oldu 450'de güneyde Yangtse nehrine de ulaşan Taiwu, Çin askerinin taydan ve düveden farksızolduğunu söylüyor ve kendisi Börülakabını taşıyordu
İmparatorluk merkezini Türk hayat şartlarına epeyce uygun gelen bozkır bölgesinde (Kuzey Şansi) tutan Taiwu, o sıralarda Çin'de yayılmakta olan Budizm'in Türkler arasına nüfüzunu önlemeğe çalışıyor, idaresi altındaki Çin topraklarında bile Budistlerin faaliyetlerini denetim ediyordu Tapınaklarda ayinler dışında din propagandasını yasaklayan bir emirname çıkarmış (438) ve 446'da emre riayet etmiyenlerin kuvvetle takibini emretmişti T'aiwu'nun Türk bünyesi ve seciyesini Budizm'in bozucu tesirinden korumak maksadını güden bu tutumunun mana ve değeri fazla sonra anlaşılmıştır Tedbirlerin ehemmiyetini farkedemeyen halefleri vaktinde, yasak emri gevşetilen Budizm'in hatta himayesi cihetine gidildi împarator Wenç'eng (Siun veya Sün, 452465) ve Hong I (Hienwen, 465471) zamanlarında İç Asya'da tabiliğe alınan şehirdevlet sayısının 50'ye çıkarılması (456), Juanjuanların ağır mağlübiyete uğratılması (458459)219, Güney Çin devletinden (Liu Sung) bazı bölgelerin alınması (466469 aralarında) gibi büyük askerî başarılara karşın, gittikçe büyüyen Budizm'in yayılışı, sonradan büsbütün hızlanarak Tabgaç topluluğunun Çinlileşmesine zemin hazırladı 480'den itibaren Kuça ve etrafını Julahzajuanlara kaptıran ve 494'de başkenti, Devlet Meclisi'nin muhalefetine rağmen, bozkır bölgesinden güneydeki eski Çin merkezi LoYang'a nakleden împarator Hong II (Hiowen, 471499), Türk töresine aleyhinde önem şampiyon bu soysuzla§mayı (479'da yalnız başkentte 100 tapınak ve 2000'den artı rahip bulunuyordu) 495 yılında, Türk örfünü, geleneklerini, giyimini, Tabgaç dilini ve hatta yazışmalarda Türkçe tabirlerin kullanılmasını yasaklamakla tamamladıBuna aleyhinde çeyrek yüzyıl değin devam eden tepkiler bastırıldı
Süanwu(499515)'dan daha sonra idareyi devralan İmparatoriçe Hu (515528) Budizm'e pek düşkün idi oysa, yabancı memleketlerdeki dindaşlarıile de alakalanıyordu 520'ye doğru Hindistan'da Ak HunEftalit hükümdarı Mihiragula'yı ziyaret ettiğini gördüğümüz Çinli Budist rahip bu kraliçenin arzusu ile seyahat ediyordu Tabiatiyle Türk atalannın askeri vasfını kaybeden Tabgaç devleti yeni bölgenin ve yerli Çin halkının yol açtığı iktisadî ve sosyal sebeplerden de gittikçe gücünü kaybetmekte idi Bütün Kuzey Çin'e hükmetmiş olan bu devlet 534'e doğru Doğu (Honan'da) Wei'leri ve Kuzey veya Batı (Ç'angan'da) Wei'leri olarak ikiye aynldı ve kısa vakit sonradan tüm arazileri Çinli hanedanlara intikal etti (Doğu NVei'leri yerine Ts'i (Ch'i) sülalesi: 550577, Batı Wei'leri yerine Chou sülalesi: 557581) *
