Tanzimat Edebiyatında İlkler

TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER


üTürk edebiyatının birincil yazılı ürünleri Orhun Yazıtları'dır(MS 8 yüzyıl) Bu yazıtlar, edebiyatımızdaki birincil tavır (hitabe) eseri de sayılabilir

üOrhun Yazıtları'nı ilk önce okuyup çözümleyen birey Danimarkalı alim Thomsen (1842 – 1927)'dir

üŞiirleri elimizde bulunan ilk Türk şairi Aprinçur Tigin (8 asır)'dir

üEdebiyatımızın ilk mesnevisi ve birincil siyasetnamesi Yusuf Has Hacip'in 11 yüzyılda yazdığı Kutadgu Bilig'dir Eser, bununla beraber Divan edebiyatının da birincil eseri olarak kabul edilir

üTürk dilinin birincil sözlüğü, Kaşgarlı Mahmut'un 11 yüzyılda yazdığı Divanü Lügati ‘t Türk adlı eserdir

üEdebiyatımızda şairlerle ilgili ilk biyografik eser (birincil şairler tezkiresi) Çağatay şairi Ali Şir Nevai'nin Mecalis ün Nefais adlı kitabıdır

üAnadolu Türkleri edebiyatında ise ilk tezkire örneği Edirneli Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı eseridir (16 asır)

üTürk edebiyatının tasavvuf alanında şiirler yazar ilk şairi Ahmet Yesevi 'dir

üTasavvuf edebiyatının Anadolu sahasındaki kurucusu ise Yunus Emre ’dir

üEdebiyatımızda hamse sahibi ilk şair Ali Şir Nevai ’dir

üDivan edebiyatında süslü nesrin birincil temsilcisi Sinan Paşa ’dır

üDünyanın en uzun destanı Kırgızlara ait olan Manas Destanı ’dır

üEdebiyatımızda anı (anı) türünün ilk örneği, Babür Şah ’ın Babûrnâme adlı eseridir

üEdebiyatımızda gezi türüyle ilgili birincil eser ise Evliya Çelebi ’nin Seyahatname adlı eseridir

üİlk bayan romancımız, Fatma Aliye Hanım'dır Bu sanatçının Muhadarat(1892) adlı romanı, en kayda değer eseridir

üİlk öykü örneklerini Tanzimat sanatçısı Ahmet Mithat Efendi, Letaifi Rivayatadıyla vermiştir Bu öyküler 1870 – 1895 aralarında 25 deri olarak basılmıştır

üBatılı anlamdaki birincil hikaye örneklerini ise Samipaşazade Sezai Küçük Şeyleradlı eseriyle ortaya koymuştur (1892)

üİlk tiyatro çevirilerini ve uyarlamalarını Tanzimat sanatçısı Ahmet Vefik Paşa, Fransız Moliere'den yapmıştır (1869)

üSahneye konulan ilk tiyatro eseri, Namık Kemal'in Vatan Yoksa Silistreadlı eseridir

üBatılı anlamdaki birincil tiyatro eseri Şinasi ’nin 1859 ’da yazıp 1 ’ta yayınladığı tek perdelik komedi olan Şair Evlenmesi adlı töre komedisidir

üBatıdan birincil şiir çevirileri( Racine, Lamartine, Fenelon ’dan) Şinasi kadar yapılmıştır

üİlk fabl çevirileri de Şinasi kadar Fransız şairi La Fontaine ’den yapılmıştır

üİlk makale örneği Şinasi tarafından yazılan Tercümanı Ahval Mukaddimesidir (1)

üEserlerinde noktalama işaretlerini kullanan birincil yazar Şinasi ’dir (1859)

üİlk özel gazete olan Tercümanı Ahval, Agâh Efendi ile birlikte Şinasi göre çıkarılmıştır(1)

üTürkçenin birincil gramer kitabı Süleyman Paşa ’ya ait olan Sarfı Türkî adlı eserdir

üİlk epik tiyatro örneği, Haldun Taner'in yazdığı Keşanlı Ali Destanı ’dır(1964)

üUyaksız birincil şiir örneğini, edebiyatımızda Abdülhak Hamit Tarhan yazmıştır (Validem, 1913)

üDivan şiirinin birincil şairi ve kurucusu Hoca Dehhani (13 yy) dir

üİlk mensur şiir öreklerini Halit Ziya Uşaklıgil, Mensur Şiirleradlı eseriyle vermiştir




üİlk pastoral şiir örneklerini Abdülhak Hamit Tarhan Sahraadlı eserinde vermiştir (1878)

üKöyden bahseden birincil şiir olan “Köylü Kızların Şarkısı Muallim Naci ’ye aittir

üİlk devlete ait gazete: Takvimi Vekayı (1831)' dir

üİlk güya devlete ait gazete : Ceridei Havadis (1840)'tir

üİlk dergi örneği, Münif Paşa'nın çıkardığı Mecmuaı Fünûn'dur (1861)

üİlk espri dergisi Diyojeni Teodor Kasap çıkarmıştır (1869)

üİlk antoloji, Ziya Paşa ’ya ait olan Harâbat ’tır (1874) Eser, Divan şiiri antolojisidir

üİlk tenkit yazısı, Edebiyatımız Hakkında Bir Takım Mülahazatı Şamildirbaşlığını taşır ve Namık Kemal'e aittir (1866)

üİlk tenkit eseri; Tahribi Hârâbat(1885), Namık Kemal'indir Namık Kemal, bu eserinde Ziya Paşa'nın Harabat adlı Divan şiiri antolojisinde savunduğu düşünceleri eleştirir

üBatılı anlamda birincil günlük; Direktör Ali bey ’e ait olan Yolculuk Jurnali(1897)'dir

üEdebiyatımızda ilk fabl örneği Şeyhi (1371? 1431?)'nin Harnâme'si sayılabilirse de Batılı anlamda birincil fabl örneklerini Tanzimat edebiyatı sanatçısı Şinasi yazmıştır

üİlk roman çevirisi, Fransız yazan Fenelon ’un Telemakadlı eseridir(1859) Eseri, Yusuf Kamil Paşa çevirmiştir Eser, sonradan Ahmet Vefik Paşa göre yeniden çevrilmiştir

üEdebiyatımızda birincil yerli(telif) roman örneği, Şemsettin Sami'nin 1872'de yayımlanan Taaşşukı Talât ve Fıtnat adlı eseridir

üİlk edebi roman örneği, Namık Kemal'in İntibah( Sergüzeşti Âli Bey) adlı eseridir (1876)

üİlk tarihi roman, Namık Kemal'in Cezmi'sidir (1880) Bu eser, konusunu Türk İran savaşlarından alır

üİlk köy romanımız, Nabizade Nazım'ın Karabibik adlı eseridir (1890)Eser, romandan ziyade hikâyeyi andıran bir eserdir

üİlk gerçekçi roman örneği, Recaizade Mahmut Ekrem'in yazdığı Otomobil Sevdası'dır(1896)

üİlk psikolojik roman örneği, Serveti Fünun sanatçısı Mehmet Rauf'un Eylül'üdür (1901)

üİlk modern roman örneği Halit Ziya Uşaklıgil ’in Mai ve Siyah (1897) adlı eseridir

üİlk tezli (bir görüşü savunan) romanımız, Nabizade Nazım'ın Zehra'sıdır (1896)

üHikâyeciliğimizin Anadolu ’ya yönelmesini sağlayan en önemli yazan, Refik Halit Karay ’dır

üModern hikâyenin edebiyatımızdaki kurucusu Memduh Şevket Esendal ’dır *