Tanzimat Edebiyatında İlkler

TURK EDEBİYATINDA İLKLER


uTurk edebiyatının ilk yazılı urunleri Orhun Yazıtları'dır(MS 8 yuzyıl) Bu yazıtlar, edebiyatımızdaki ilk soylev (nutuk) eseri de sayılabilir

uOrhun Yazıtları'nı ilk kez okuyup cozumleyen kişi Danimarkalı bilgin Thomsen (1842 – 1927)'dir

uŞiirleri elimizde bulunan ilk Turk şairi Aprincur Tigin (8 yuzyıl)'dir

uEdebiyatımızın ilk mesnevisi ve ilk siyasetnamesi Yusuf Has Hacip'in 11 yuzyılda yazdığı Kutadgu Bilig'dir Eser, aynı zamanda Divan edebiyatının da ilk eseri olarak kabul edilir

uTurk dilinin ilk sozluğu, Kaşgarlı Mahmut'un 11 yuzyılda yazdığı Divanu Lugati ‘t Turk adlı eserdir

uEdebiyatımızda şairlerle ilgili ilk biyografik eser (ilk şairler tezkiresi) Cağatay şairi Ali Şir Nevai'nin Mecalis un Nefais adlı kitabıdır

uAnadolu Turkleri edebiyatında ise ilk tezkire orneği Edirneli Sehi Bey'in Heşt Behişt adlı eseridir (16 yuzyıl)

uTurk edebiyatının tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şairi Ahmet Yesevi 'dir

uTasavvuf edebiyatının Anadolu sahasındaki kurucusu ise Yunus Emre ’dir

uEdebiyatımızda hamse sahibi ilk şair Ali Şir Nevai ’dir

uDivan edebiyatında suslu nesrin ilk temsilcisi Sinan Paşa ’dır

uDunyanın en uzun destanı Kırgızlara ait olan Manas Destanı ’dır

uEdebiyatımızda anı (hatıra) turunun ilk orneği, Babur Şah ’ın BabUrname adlı eseridir

uEdebiyatımızda gezi turuyle ilgili ilk eser ise Evliya Celebi ’nin Seyahatname adlı eseridir

uİlk kadın romancımız, Fatma Aliye Hanım'dır Bu sanatcının Muhadarat(1892) adlı romanı, en onemli eseridir

uİlk oyku orneklerini Tanzimat sanatcısı Ahmet Mithat Efendi, Letaifi Rivayatadıyla vermiştir Bu oykuler 1870 – 1895 arasında 25 cilt olarak basılmıştır

uBatılı anlamdaki ilk oyku orneklerini ise Samipaşazade Sezai Kucuk Şeyleradlı eseriyle ortaya koymuştur (1892)

uİlk tiyatro cevirilerini ve uyarlamalarını Tanzimat sanatcısı Ahmet Vefik Paşa, Fransız Moliere'den yapmıştır (1869)

uSahneye konulan ilk tiyatro eseri, Namık Kemal'in Vatan Yahut Silistreadlı eseridir

uBatılı anlamdaki ilk tiyatro eseri Şinasi ’nin 1859 ’da yazıp 1 ’ta yayınladığı tek perdelik komedi olan Şair Evlenmesi adlı tore komedisidir

uBatıdan ilk şiir cevirileri( Racine, Lamartine, Fenelon ’dan) Şinasi tarafından yapılmıştır

uİlk fabl cevirileri de Şinasi tarafından Fransız şairi La Fontaine ’den yapılmıştır

uİlk makale orneği Şinasi tarafından yazılan Tercumanı Ahval Mukaddimesidir (1)

uEserlerinde noktalama işaretlerini kullanan ilk yazar Şinasi ’dir (1859)

uİlk ozel gazete olan Tercumanı Ahval, Agah Efendi ile birlikte Şinasi tarafından cıkarılmıştır(1)

uTurkcenin ilk dilbilgisi kitabı Suleyman Paşa ’ya ait olan Sarfı Turki adlı eserdir

uİlk epik tiyatro orneği, Haldun Taner'in yazdığı Keşanlı Ali Destanı ’dır(1964)

uUyaksız ilk şiir orneğini, edebiyatımızda Abdulhak Hamit Tarhan yazmıştır (Validem, 1913)

uDivan şiirinin ilk şairi ve kurucusu Hoca Dehhani (13 yy) dir

uİlk mensur şiir oreklerini Halit Ziya Uşaklıgil, Mensur Şiirleradlı eseriyle vermiştir




uİlk pastoral şiir orneklerini Abdulhak Hamit Tarhan Sahraadlı eserinde vermiştir (1878)

uKoyden bahseden ilk şiir olan “Koylu Kızların Şarkısı Muallim Naci ’ye aittir

uİlk resmi gazete: Takvimi Vekayı (1831)' dir

uİlk yarı resmi gazete : Ceridei Havadis (1840)'tir

uİlk dergi orneği, Munif Paşa'nın cıkardığı Mecmuaı FunUn'dur (1861)

uİlk mizah dergisi Diyojeni Teodor Kasap cıkarmıştır (1869)

uİlk antoloji, Ziya Paşa ’ya ait olan Harabat ’tır (1874) Eser, Divan şiiri antolojisidir

uİlk eleştiri yazısı, Edebiyatımız Hakkında Bazı Mulahazatı Şamildirbaşlığını taşır ve Namık Kemal'e aittir (1866)

uİlk eleştiri eseri; Tahribi Harabat(1885), Namık Kemal'indir Namık Kemal, bu eserinde Ziya Paşa'nın Harabat adlı Divan şiiri antolojisinde savunduğu duşunceleri eleştirir

uBatılı anlamda ilk gunluk; Direktor Ali bey ’e ait olan Seyahat Jurnali(1897)'dir

uEdebiyatımızda ilk fabl orneği Şeyhi (1371? 1431?)'nin Harname'si sayılabilirse de Batılı anlamda ilk fabl orneklerini Tanzimat edebiyatı sanatcısı Şinasi yazmıştır

uİlk roman cevirisi, Fransız yazar Fenelon ’un Telemakadlı eseridir(1859) Eseri, Yusuf Kamil Paşa cevirmiştir Eser, daha sonra Ahmet Vefik Paşa tarafından tekrar cevrilmiştir

uEdebiyatımızda ilk yerli(telif) roman orneği, Şemsettin Sami'nin 1872'de yayımlanan Taaşşukı Talat ve Fıtnat adlı eseridir

uİlk edebi roman orneği, Namık Kemal'in İntibah( Serguzeşti Ali Bey) adlı eseridir (1876)

uİlk tarihi roman, Namık Kemal'in Cezmi'sidir (1880) Bu eser, konusunu Turk İran savaşlarından alır

uİlk koy romanımız, Nabizade Nazım'ın Karabibik adlı eseridir (1890)Eser, romandan ziyade hikayeyi andıran bir eserdir

uİlk realist roman orneği, Recaizade Mahmut Ekrem'in yazdığı Araba Sevdası'dır(1896)

uİlk psikolojik roman orneği, Serveti Funun sanatcısı Mehmet Rauf'un Eylul'udur (1901)

uİlk modern roman orneği Halit Ziya Uşaklıgil ’in Mai ve Siyah (1897) adlı eseridir

uİlk tezli (bir goruşu savunan) romanımız, Nabizade Nazım'ın Zehra'sıdır (1896)

uHikayeciliğimizin Anadolu ’ya yonelmesini sağlayan en onemli yazar, Refik Halit Karay ’dır

uModern hikayenin edebiyatımızdaki kurucusu Memduh Şevket Esendal ’dır