Tarih Felsefesi Nedir?

Tarih felsefesi nedir?
Tarih felsefesi anlamı
Tarih felsefesi

TARİH FELSEFESİ NEDİR?

Tarih felsefesisözcüğü, tarihsözcüğünün çifte anlamına göre iki anlamı olan bir sözcüktür Tarihsözcüğü, hem geçmişte kalan insani ve toplumsal olaylar topluluğunu, yani yaşanmış geçmiş ’i adlandırmakta kullanılır; ayrıca de bu sözcükle, bu yaşanmış geçmişi konu edilen bilim, tarih bilimi kastedilir

Bir Takım filozoflar, bir zamanlar beri bu konuda iki Latince deyimle bu ayırımı yapagelmişlerdir Geçmişte kalan insanitoplumsal olaylar olarak tarihe resgestae; bu olayları konu alan disipline veya bilime de historia rerum gestarum demişlerdir Ama filozofların bir birçok da, ayrıca yaşanmış geçmişi adlandırmakta, keza de bu geçmişi konu olarak bölge disiplini anmada sadece historia (tarih) sözcüğünü kullanmışlardır Biz bugün de sözcüğü, bu çifte anlamlılığı içinde kullanmaya devam ederiz

Tarihsözcüğünün çifte anlamlılığına koşut olarak, tarih felsefesinden iki şey kavranabilir:

1 Yaşanmış geçmişin felsefesi olarak tarih felsefesi

2 Tarih biliminin felsefesi

Birinci anlamıyla tarih felsefesine, geçmişte kalan olayların ne kasıt ifade ettiği sorgulamaktan başlayıp, gitgide artarak insanlığın tüm yaşanmış geçmişi yani dünya tarihine yönelen bir felsefe uğraşı olarak bakabiliriz Bu uğraş, gitgide artarak, bütün insanlık tarihine karşın bir üsttekibakış edinmeye, hatta tüm insanlık tarihi hakkında kapsayıcı olmak isteyen bir felsefe sistemi kurmaya dek gider ve bütün insanlık tarihi, bu türden felsefe sistemleri ışığında açıklanmaya çalışılır

İkinci anlamıyla tarih felsefesi ise, tarih biliminin ve tarihçinin data elde etme etkinliğini sorgulayan, tarih biliminin dayandığı ilke ve yöntemleri eleştiren ve giderek tarihsel verinin özellik, hatta olabilirliğini çözümleyen bir tarihsel bilgi eleştirisidir

İkinci anlamıyla tarih felsefesi, yani tarih biliminin felsefesi, binyıllara varan kökleri olmakla birlikte, bir felsefe disiplini olarak fakat 19 yüzyılın ikinci yarısından sonra ortaya çıkabilmiştir Bilhassa Herder ’e emrindeki kalmış olan Alman Tarih Okulu ’nun çalışmalarıyla büyük bir gelişme bildiren tarih bilimi, yüzyılın ortalarından sonlarına dürüst, özellikle W Dilthey ’ın tinsel bilimleri temellendirme çabaları esnasında esaslı bir eleştiriden geçirilmiş ve Dilthey, tinsel bilimleri, büyük ölçüde Alman Tarih Okulu ’nun tarihçiliğin de somutlaşan tarih bilimi örneğinden etkilenerek temellendirmek istemiştir O zamandan beri, tarih biliminin felsefesi olarak bir tarih felsefesinin kurulup geliştiği söylenebilir

Doğrusu birinci anlamıyla, yani geçmişi (sıkça) tam olarak anlayıp açıklama savındaki tarih felsefeleri alanı olarak geçmişin felsefesi ile tarih biliminin felsefesi, birbirlerinden açıkça farklı iki yönelime sahiptirler Birincisi, tüm geçmiş aleyhinde filozofların sık sık, genelcibakışlar aşağıda yaptıkları bir felsefe iken; ikincisi, tarihçinin veri etkinliğini denetlemek isteyen bir bilim felsefesi ve bir metodoloji eleştirisidir Fakat bu iki türlü tarih felsefesi, gerçi birbirlerine fazla sıkı biçimde bağlıdırlar Bir defa, şurası açık tır ki, her iki yönelim de, tarihsel olayların bilinebilir olduğugibi bir varsayıma muhtaçtırlar Böyle bir varsayım olmaksızın, her iki cins etkinliğin de varoluş nedenleri ortadan kalkar

Lakin birinci türden tarih felsefesi, yani geçmişin felsefesi, sıkça, tarihte tarihin felsefi anlamıdiyebileceğimiz bir genel kasıt bulunduğu gibi bir diğer varsayımla da hareket ederek, yine sık sık, geçmişi, bütün insanlığın geçmişini bir tümolarak tanımlama girişimleri ile doludur

İkinci türden tarih felsefesi, yani tarih biliminin felsefesi ise, bilhassa günümüzde, birinci türden tarih felsefesi aleyhinde belli bir septisizm içindedir Bir bilim felsefesi olarak bu ikinci tarih felsefesi için, birinci ve geleneksel anlamıyla tarih felsefesinin türettiği genel felsefi tarih yorumları büyük ölçüde sorunsal kalmaktadır Lakin değişik yandan, tarih biliminin felsefesi de, bir disiplin o1arak dayandığı esas ve tenkitçi görüşlerin o kadar çoğunu, genel felsefi tarih yorumlarıyapmış olan filozoflardan miras almıştır Başka bir deyişle, tarih biliminin felsefesi de, ortaya çıkış ve gelişimi bakımından, birinci türden tarih felsefesinin içinden gelen bir disiplin ‘ her iki türden tarih felsefesi arasında, ikincisinde bazen görülen fazla bağımsızlaşma isteklerine karşın, kopmaz bir tahvil vardır

Öbür yana günümüzde tarih biliminin felsefesinin giderek genişleyen bir düzlemde çalıştığı ve bu düzlemden kalkarak birinci anlamıyla tarih felsefesine yoğun eleştiriler yönelttiği görülmekle birlikte; yine günümüzde birinci anlamıyla tarih felsefesinin eskiyi aratmayacak bir yoğunlukta sürdüregeldiği saptanabilir Bilim felsefesi açısından septik bir görüş aşağıda eleştiri konusu olan bu türden tarih felsefesinin gerçi yoğun biçimde sergilenmeye devam etmesinin nedeni ise, bize kadar, geçmişin ve giderken tabi olarak, geleceğin, insan için, Kant ’ın dediği gibi, sormaktan ve yanıt aramaktan vazgeçmeyeceği birer konu olmalarıdır

İnsanların geçmişacilengelecek üçlemesi içinde, en gündelik deyimiyle nereden geldik, neredeyiz, nereye gidiyoruz?türünden sorulara yanıt getirme girişimlerinin hiç dinmediği görülür

Sade bir gözle baktığımızda böyle bir sorunun birincil bölümüne ( nereden geldik?) elden geldiğince bir cevap getirme uğraşımızı sürdürüyorsak da, sorunun son bölümüne (nereye gidiyoruz?getirebileceğimiz doyurucu nitelikte hiçbir tam yanıtyoktur

İşte geleneksel tarih felsefesinde karşılaştığımız tarih felsefelerinin büyük çoğunluğu, bu türden sorulara cevap verme ihtiyacının ürünleri olmuşlardır Lakin bu türden sorulara bahşedilen yanıtlar fazla değişik olduğu gibi, kendi arasında da çoğu kez zıtlık içindedirler Bazı yanıtlara göre, tarihte bir erek vardır ve bu erek geçmişe bakarak saptayabilirsek geleceği de önceden görebiliri gelecek hakkında öndeyiler (Prognose) ortaya atabiliriz

Bir Takım yanıtlar ise, tam aksine, tarihte bütün bir ereksizlik olduğunu bu yüzden gelecek hakkında konuşamayacağımızı belirtirler Bazı filozoflar, tarihte tam bir ilerleme olduğunu söylerler bazıları ise, tarihte belirlenmiş dönemlerde adına ilerleme diyebileceğimiz bir gelişme olsa bile tarihin tamamen ilerleyen bir süreç olduğunu söyleyemeyeceğimizi anlatırlar

İlerleme ve ereklilik, çoğu filozofta bir aradadırlar ve onlar tarihi çizgisel olarak bir ereğe dürüst ilerleyen bir işlem olarak görürler; diğer bazıları ise, bütün tersine, tarihte belirlenmiş dönemlere tarafından devinip duran döngüsel bir işlem olduğunu bahis ederler,

Tüm bu yanıtları birbirleriyle bağdaştırma olanağı ise hiçbir vakit bütünüyle yoktur ve tarihe sık sık bir bütünolarak bakan bu çabaların tarihte bulduklarını bahis ettikleri tarihin genel felsefi anlamının ne olduğu, bu yüzden hep sorunsal kalır

Ne var ki bir sorunun (tarihin genel anlamı) çözülemezliğini kavramış olmak o sorunun insan düşüncesinden sokulup atılması için bir bahane de olamaz Hele bu sorun doğrudan doğruya insanın kendi yaşamına ve geçmişine ait bir sorun ise bu yüzden insan düşüncesinin felsefe tarihinin birçok döneminde tarihin felsefi anlamıgibi bir soruna gösterdiği ilgi tekrar tekrar fazla yoğun olmuştur Geçmiş hakkındaki bilgimizin eksikliği geçmişe amaç verme çabalarını ara sıra (günümüzde olduğu gibi) bir ölçüde dizginlese de, hiçbir vakit bütünüyle engelleyemiyor En kuşkucu filozoflarda hatta geleneksel anlamıyla bütün geçmişin felsefelerini, tüm tarih felsefelerini yadsıyan filozoflarda bile, tarihe bir manâ verme çabasına rastlanabiliyor Hatta ve hatta, tarih biliminin felsefesiyle kanaat etmek isteyen bilim felsefecilerinde bile, değişik bir boyutta da olsa, bir takım genel tarih yorumlarına başvurulduğu da saptanabilir *