Tarih Felsefesi Nedir?

Tarih felsefesi nedir?
Tarih felsefesi anlamı
Tarih felsefesi

TARİH FELSEFESİ NEDİR?

Tarih felsefesisozcuğu, tarihsozcuğunun cifte anlamına gore iki anlamı olan bir sozcuktur Tarihsozcuğu, hem gecmişte kalan insani ve toplumsal olaylar topluluğunu, yani yaşanmış gecmiş’i adlandırmakta kullanılır; hem de bu sozcukle, bu yaşanmış gecmişi konu edilen bilim, tarih bilimi kastedilir

Bazı filozoflar, eskiden beri bu konuda iki Latince deyimle bu ayırımı yapagelmişlerdir Gecmişte kalan insanitoplumsal olaylar olarak tarihe resgestae; bu olayları konu alan disipline ya da bilime de historia rerum gestarum demişlerdir Ama filozofların bir coğu da, hem yaşanmış gecmişi adlandırmakta, hem de bu gecmişi konu olarak alan disiplini anmada sadece historia (tarih) sozcuğunu kullanmışlardır Biz bugun de sozcuğu, bu cifte anlamlılığı icinde kullanmaya devam ederiz

Tarihsozcuğunun cifte anlamlılığına koşut olarak, tarih felsefesinden iki şey anlaşılır:

1 Yaşanmış gecmişin felsefesi olarak tarih felsefesi

2 Tarih biliminin felsefesi

Birinci anlamıyla tarih felsefesine, gecmişte kalan olayların ne anlam ifade ettiği sorgulamaktan başlayıp, giderek insanlığın tum yaşanmış gecmişi yani dunya tarihine yonelen bir felsefe uğraşı olarak bakabiliriz Bu uğraş, giderek, tum insanlık tarihine yonelik bir ustbakış edinmeye, hatta tum insanlık tarihi hakkında kapsayıcı olmak isteyen bir felsefe sistemi kurmaya kadar gider ve tum insanlık tarihi, bu turden felsefe sistemleri ışığında acıklanmaya calışılır

İkinci anlamıyla tarih felsefesi ise, tarih biliminin ve tarihcinin bilgi elde etme etkinliğini sorgulayan, tarih biliminin dayandığı ilke ve yontemleri eleştiren ve giderek tarihsel bilginin nitelik, hatta olabilirliğini cozumleyen bir tarihsel bilgi eleştirisidir

İkinci anlamıyla tarih felsefesi, yani tarih biliminin felsefesi, binyıllara varan kokleri olmakla birlikte, bir felsefe disiplini olarak ancak 19 yuzyılın ikinci yarısından sonra ortaya cıkabilmiştir Ozellikle Herder’e bağlı kalmış olan Alman Tarih Okulu’nun calışmalarıyla buyuk bir gelişme gosteren tarih bilimi, yuzyılın ortalarından sonlarına doğru, ozellikle W Dilthey’ın tinsel bilimleri temellendirme cabaları sırasında esaslı bir eleştiriden gecirilmiş ve Dilthey, tinsel bilimleri, buyuk olcude Alman Tarih Okulu’nun tarihciliğin de somutlaşan tarih bilimi orneğinden etkilenerek temellendirmek istemiştir O zamandan beri, tarih biliminin felsefesi olarak bir tarih felsefesinin kurulup geliştiği soylenebilir

Aslında birinci anlamıyla, yani gecmişi (coğu kez) butunuyle anlayıp acıklama savındaki tarih felsefeleri alanı olarak gecmişin felsefesi ile tarih biliminin felsefesi, birbirlerinden acıkca farklı iki yonelime sahiptirler Birincisi, tum gecmiş karşısında filozofların Coğu kez, genelcibakışlar altında yaptıkları bir felsefe iken; ikincisi, tarihcinin bilgi etkinliğini sorgulamak isteyen bir bilim felsefesi ve bir metodoloji eleştirisidir Ama bu iki turlu tarih felsefesi, yine de birbirlerine cok sıkı bicimde bağlıdırlar Bir kez, şurası acık tır ki, her iki yonelim de, tarihsel olayların bilinebilir olduğugibi bir varsayıma muhtactırlar Boyle bir varsayım olmaksızın, her iki tur etkinliğin de varoluş nedenleri ortadan kalkar

Ama birinci turden tarih felsefesi, yani gecmişin felsefesi, coğu kez, tarihte tarihin felsefi anlamıdiyebileceğimiz bir genel anlam bulunduğu gibi bir başka varsayımla da hareket ederek, yine coğu kez, gecmişi, tum insanlığın gecmişini bir butunolarak acıklama girişimleri ile doludur

İkinci turden tarih felsefesi, yani tarih biliminin felsefesi ise, ozellikle gunumuzde, birinci turden tarih felsefesi karşısında belli bir septisizm icindedir Bir bilim felsefesi olarak bu ikinci tarih felsefesi icin, birinci ve geleneksel anlamıyla tarih felsefesinin turettiği genel felsefi tarih yorumları buyuk olcude sorunsal kalmaktadır Ama obur yandan, tarih biliminin felsefesi de, bir disiplin o1arak dayandığı temel ve eleştirici goruşlerin pek coğunu, genel felsefi tarih yorumlarıyapmış olan filozoflardan miras almıştır Başka bir deyişle, tarih biliminin felsefesi de, ortaya cıkış ve gelişimi bakımından, birinci turden tarih felsefesinin icinden gelen bir disiplin ‘ her iki turden tarih felsefesi arasında, ikincisinde bazen gorulen aşırı bağımsızlaşma isteklerine rağmen, kopmaz bir bağ vardır

Obur yandan gunumuzde tarih biliminin felsefesinin giderek genişleyen bir duzlemde calıştığı ve bu duzlemden kalkarak birinci anlamıyla tarih felsefesine yoğun eleştiriler yonelttiği gorulmekle birlikte; yine gunumuzde birinci anlamıyla tarih felsefesinin eskiyi aratmayacak bir yoğunlukta surduregeldiği saptanabilir Bilim felsefesi acısından septik bir bakış altında eleştiri konusu olan bu turden tarih felsefesinin yine de yoğun bicimde sergilenmeye devam etmesinin nedeni ise, bize gore, gecmişin ve bu arada bağlı olarak, geleceğin, insan icin, Kant’ın dediği gibi, sormaktan ve yanıt aramaktan vazgecmeyeceği birer konu olmalarıdır

İnsanların gecmişşimdigelecek uclemesi icinde, en gundelik deyimiyle nereden geldik, neredeyiz, nereye gidiyoruz?turunden sorulara yanıt getirme girişimlerinin hic dinmediği gorulur

Sade bir gozle baktığımızda boyle bir sorunun ilk bolumune ( nereden geldik?) elden geldiğince bir yanıt getirme uğraşımızı surduruyorsak da, sorunun son bolumune (nereye gidiyoruz?getirebileceğimiz doyurucu nitelikte hicbir tam yanıtyoktur

İşte geleneksel tarih felsefesinde karşılaştığımız tarih felsefelerinin buyuk coğunluğu, bu turden sorulara yanıt verme ihtiyacının urunleri olmuşlardır Ama bu turden sorulara verilen yanıtlar cok ceşitli olduğu gibi, kendi aralarında da coğu kez karşıtlık icindedirler Bazı yanıtlara gore, tarihte bir erek vardır ve bu erek gecmişe bakarak saptayabilirsek geleceği de onceden gorebiliri gelecek hakkında ondeyiler (Prognose) ortaya atabiliriz

Bazı yanıtlar ise, tam tersine, tarihte tam bir ereksizlik olduğunu bu yuzden gelecek hakkında konuşamayacağımızı belirtirler Bazı filozoflar, tarihte tam bir ilerleme olduğunu soylerler bazıları ise, tarihte belli donemlerde adına ilerleme diyebileceğimiz bir gelişme olsa bile tarihin tumuyle ilerleyen bir surec olduğunu soyleyemeyeceğimizi anlatırlar

İlerleme ve ereklilik, coğu filozofta bir aradadırlar ve onlar tarihi cizgisel olarak bir ereğe doğru ilerleyen bir surec olarak gorurler; başka bazıları ise, tam tersine, tarihte belli donemlere gore devinip duran dongusel bir surec olduğunu iddia ederler,

Tum bu yanıtları birbirleriyle bağdaştırma olanağı ise hicbir zaman tam olarak yoktur ve tarihe coğu kez bir butunolarak bakan bu cabaların tarihte bulduklarını iddia ettikleri tarihin genel felsefi anlamının ne olduğu, bu yuzden hep sorunsal kalır

Ne var ki bir sorunun (tarihin genel anlamı) cozulemezliğini kavramış olmak o sorunun insan duşuncesinden sokulup atılması icin bir bahane de olamaz Hele bu sorun doğrudan doğruya insanın kendi yaşamına ve gecmişine ait bir sorun ise bu yuzden insan duşuncesinin felsefe tarihinin coğu doneminde tarihin felsefi anlamıgibi bir soruna gosterdiği ilgi daima cok yoğun olmuştur Gecmiş hakkındaki bilgimizin eksikliği gecmişe anlam verme cabalarını zaman zaman (gunumuzde olduğu gibi) bir olcude dizginlese de, hicbir zaman tam olarak engelleyemiyor En kuşkucu filozoflarda hatta geleneksel anlamıyla tum gecmişin felsefelerini, tum tarih felsefelerini yadsıyan filozoflarda bile, tarihe bir anlam verme cabasına rastlanabiliyor Hatta ve hatta, tarih biliminin felsefesiyle yetinmek isteyen bilim felsefecilerinde bile, değişik bir boyutta da olsa, bazı genel tarih yorumlarına başvurulduğu da saptanabilir