Tarihte büyük kadın matematikçi

Tarihte büyük kadın matematikçi türk kadın matematikçiler ünlü bayan matematikçiler meşhur türk tarihteki manâlı ve matematiğe katkıları Tarihte büyük bayan matematikçiler de vardır Gericiler kadar katledilen Hypatia, aydınlık bilim merkezi İskenderiye'nin son ışığı sayılır Sonraki dönemlerde Sonja Kowalewsky, Sophie Germain, Emmy Noether genç hanımlara örnek oluşturacak ünlü matematikçilerden bazılarıdır Sonja Kowalewsky: ( 1850 1891 ) Hoş, doyumsuz ve başarılı 15 Ocak 1850'de Moskova'da soylu bir ailenin kızı olarak doğan Sonja Korvin Kroukowka, ufak yaşından itibaren matematik çalışmaya başlamıştı Sonja'nın yurt dışarıya öğrenim görme arzusu onu Almanya'nın Heidelberg Üniversitesi'ne *ürdü ET Bell'e kadar bu çok kabiliyetli genç kız, yalnız yeni zamanların en yüksek kadın matematikçisi yok, aynı zamanda kadının bilhassa yüksek öğretimdeki yeteneksizliği fikrine karşı, bağımsızlığa kavuşması cerayanının önderi olmuştur 1869 sonbaharında 19 yaşında şaşaalı bir genç kız olan Sonja, Heidelberg'de Leo Königsberger'in eliptik fonksiyonlar, Kirchoff ve Heltmotz'in fizik derslerini izler Weierstrass'ın birincil öğrencilerinden olan Königsberger defalarca Sonja'ya hocasını methediyordu Sonja Weierstrass'ın iliminden adet edinmek için onunla konuşmaya karar verir 1870'lerde evlenmemiş kız öğrencilerin durumu bir bakıma olağandışı görüldüğünden, Sonja dedikodulardan kaçınmak amacıyla şeklen izaçdenilen bir uzlaşma yaparak, Almanya'ya bu vesileyle kocasını Rusya'da bırakır Weierstrass'a başlangıçta evli olduğunu söylemez Weierstrass'ın öğrencisi edinmek arzusuyla Berlin'e gittiğinde Sonja yirmi yaşında, canlı, istikrarlı ve fazla önemli idi Weierstrass hiç evlenmemişti, ama hoş bir kadının ayağına gelmesiyle sıvışıp gidecek dek korkak bir bekar değildidiyor Bell Sonja bununla beraber parlak bir yazardı, bir genç kız olarak matematik ve edebiyat kariyerini seçmekte uzun zaman kararsızlık etti Daha Sonra istirahat etmek için Rusya'ya döndüğünde, kendi anıları üstüne yazdığı kitap İskandinav ülkelerinde basılmıştır Bunun yayınından sonra Rusya ve İskandinavya'daki edebiyat kritikleri, Sonja'nın stil ve hafıza bakımından en iyi yazarlara eriştiğini söylemişlerdir Weierstrass elli yaşındaydı, matematiğe başladığı sıralarda kendisine hocalık eden Gudermann'ın yardımlarını unutmamıştı Sonja, heyecanını saklamak için bir şey elde etmek istediği vakit kimsenin dayanamayacağı kadar fevkalade güzel gözlerini Weierstrass'ın görmemesi için geniş cepheli büyük bir şapya giymişti Birincil görüşmelerinden itibaren Sonja'nın önemli çehresi, Weierstrass'da iyi bir tesir yaratmıştı; öğrencisinin matematikte yeteneğini öğrenmek için Königsberger'e mektup yazarak, genç kızın kişiliğinin gereken güveni verip vermediğini sordu Aldığı heyecanlı cevap üzerine, Weierstrass, üniversite kurulundan, Sonja'nın derslerine kabul edilmesi iznini elde etmeğe çalıştı Cevap, emin redolunca, abes vakitlerinden ona ayırarak yetiştirmek istedi; ona her pazar, öğleden sonra kendi evinde ders veriyor ve haftanın diğer bir gününde onun evine gidiyordu Ilk derslerden sonradan Sonja şapkasını çıkardı, 1870 sonbaharında başlayan bu dersler, adeta tekrar tekrar 1874 sonbaharına dek sürdü, birbirlerini görmedikleri süre mektuplaşıyorlardı 1891'de Sonja'nın ölümünden sonradan Weierstrass, çeşitli mektup ve büyük muhtemelen biriken matematik notlarıyla birlikte, Sonja'nın tüm yazdıklarını yaktı Sonja son derece dağınık bir kadındı, peşinde bıraktıklarının çoğu parça parça, yoksa cesaret kırıcı bir düzensizlikteydi; halbuki Weierstrass ile hoş genç dostu arasındaki mektuplaşma bunun büyük bir kısmı matematikle ilgili olduğu vakit bile arkadaşça hisleri açıklar, ilmi bakımdan, bu mektuplardan çoğunun büyük önemi olması muhtemeldi diyor Bell Sonja, Heidelberg'de iken, tekrar Rus asıllı bir kız arkadaşı, Bunsen'in laboratuvarında kimya öğrenmeyi fazla istiyordu lakin atlatılmıştı Arkadaşı Sonja'nın sert kimyacı üzerinde ikna kuvvetini denemesini istedi Sonja şapkasız olarak Bunsen'a gider, onu arkadaşını öğrencisi olarak kabul etmeye ikna eder fakat, Sonja gider gitmez Bunsen ne yaptığını farkeder İlerde Weierstrass'a Bu kadın beni yeminimden caydırdıdiye yakınır Weierstrass alıngan bir bekar olan Bunsen'dan Sonja'nın güvenli olmayan bir bayan olduğunu işittiğinde, Sonja'nın iki yıldan fazla bir zamandan beri kendisinden özel dersler aldığını bilmeyen dostunun endişesiyle çılgınca eğlenir Bunsen yıllardan beri yüksek sesle, hiçbir kadını, bilhassa hiçbir Rus kadınını laboratuvarının mabedine almayacağını söylemekteymiş Weierstrass birgün Sonja'ya kendisinin önem verdiği yayımlanmamış çalışmalarından birini gönderir Her Hâlükarda Sonja bu çalışmayı kaybetmiş olmalı fakat, Weierstrass'ın mektuplarından anlaşıldığı gibi, hocası ne vakit bu meseleyi başlatmak istediyse, Sonja bunu örtbas eder bundan başka Weierstrass'ın yayınlanmamış öteki çalışmalarına büyük bir özenle elinden gelen katkıyı yapar Sonja, 1874'te *tingen'den in absentia(dışardan gelen öğrenciler) diploması aldıktan sonradan istirahat etmek üzere Rusya'ya döner Aşırı araştırmalar ve uğraşlardan çok yorulmuştur, ama ünü kendinden önce memleketine ulaşmıştır bile Weierstrass, bu imtiyazlı öğrencisine uygun bir alıştırma yeri bulmak için tüm Avrupa ile haberleştiği sıralarda, Sonja, St Petersburg'daki nazik alemlerde, havailikler içinde dinleniyordu; Weierstrass uğraşmalarından bir sonuç alamayınca, o zamanki akademik geleneğin tutuculuğundan tiksinir 1875'de Sonja babasının ölümünü Weierstrass'a bildirir, lakin Weierstrass'ın taziyetine bile yanıt vermeden, üç yıla yakın sesi sedası çıkmaz 1878 Ağustos'unda Weierstrass göndereli çok ulduğu için tarihini hatırlayamadığı bu mektubunu alıp almadığını Sonja'ya sorar: Mektubumu almadınız mı? Acaba bana sizin dediğiniz gibi en iyi dostunuza, serbestçe güvenmenize acaba bir engel mi var? Bunu bana yalnız siz açıklayabilirsinizWeierstrass, aynı mektubunda onun matematiği bıraktığı dedikodularını yalanlamasını rica eder Weierstrass'ı ziyarete giden Rus matematikçisi Tchebicheff, onu bulamayınca Brichhardt'la görüşür ve Sonja'nın sosyete alemine daldığını söyler Sonja Weierstrass'ın mektubuna, onun dertli ve hasta olduğunu bildiği halde yanıt vermemişti Kadınlığının matematik emellerine üstün çıktığı bu günlerde kocasıyla mutlu yaşamaktaydı Weierstrass'a sonunda verdiği cevap ise yanıltıcı idi O, benzersiz dehasını anlatmakla bitiremeyen amatör sanatçılar, gazeteciler v edebiyatçıların hemen hemen bir mabudesi olmuştu o zamanlar Ola Ki normal bir yaşam sürebilseydi kendi kafasına şekil veren adamı hafife almak durumuna düşmeyecekti diye yazıyor Bell 1878 yılında Sonja'nın bir kızı olur Bu doğumla gelen dinlenme, onun zayıflamış matematik ilgisini bitmiş uyandırır ve Weierstrass'a bir konu üzerine danışmak için mektup yazan Weierstrass o konudaki yayınları araştırcağını bildirir Sonja'nın kendisi bu dek uzun vakit dikkatsizlik etmiş olmasına karşın, Weierstrass ona her zaman yardıma hazırdı 1880 yılının Ekim ayında Sonja'ya yazdığı bir mektubunda söylediği gibi, yegane esef ettiği nokta, Sonja'nın uzun suskunluğunun kendisini onun yardımına koşmak fırsatından mahrum bırakmasıydı Lakin geçmiş üzerinde durmayı sevmem, geleceğe bakalımdiye eklemişti Birtakım sıkıntılar Sonja'yı uyandırdı; o matematikçi olarak doğmuştu ve bir ördeğin sudan vazgeçemeyeceği kadar o da matematikten vazgeçemezdi 1880 Ekiminde Sonja (otuz yaşında idi) bir şey danışmak için Weierstrass'a yazdı ve cevabını beklemeden Moskova'dan Berlin'e geldi Sonja sarsılmış bir halde beklenmedik bir zamanda gözükünce, Weierstrass ona bütün gününü verdi Herhalde Sonja'yı ayrıntılarıyla paylamış olmalı ama, Sonja Moskova'ya döndüğü süre, kendini pek bir heyecanla matematiğe verdi ancak, ne eğlence düşkünü dostları, ne de budala tufeyliler onu tanıyabildiler Sonja Weierstrass'ın önerisi üzerine kristal bir ortamda ışığın yayılması problemini ele aldı 1882'deki yazışmaları öncekilere göre iki farklılık gösterir: Bir kısmı iyice matematiğe aittir, öteki kısmı ise Sonja ile kocasının bilhassa Bay Kowalewsky karısının zihinsel yeteneklerini gerektiği kadar takdir etmediğinden birbiri için yaratılmış olmadıklarına aittir Kocasının 1883 Mart'ında ani ölümüyle Sonja'nın aile problemleri biter Kendisi Paris'te, kocası Moskova'da idi o sıralarda Kocasının ölümü büyük bir afet olur, beş gün kendisini kaybederek yemek bile yemeden odasına kapanır, ama altıncı günde kendine gelip, kağıtkalem kendi isteğiyle, matematik formüllerine dalar Sonbaharda iyice iyileşerek, Odesa'da toplanan bilimsel bir kongreye katılır İsveçli matematikçi MittagLeffler doğruca 1884 sonbaharında, 1889'da ömür boyu profesör elde etmek üzere Stockholm Üniversitesi'ne atanır Weierstrass'ın, son zamanlarında duyduğu en büyük sevinci, en değerli öğrencisinin meziyetlerinin tanınmış olmasıdır Sonja 1888 Noel arifesinde; bir katı cismin sabit bir nokta etrafındaki dönmesini ifade eden araştırmasıyla Fransız İlimler Akademis'nin Bordin Ödülü'nü kazandı Jüriye tarafından araştırmasının pek imtiyazlı bir değeri vardı ama, ödülün miktarı önce bildirilen 3000 franktan 5000 franga yükseltildi Bu başarı üzerine Weierstrass'ın mutluluğuna diyecek yoktur Başarınızın beni ve kızkardeşimi ve buradaki bütün dostlarınızı ne kadar mutlu ettiğini söylememe lüzum yoktur Özellikle ben, hakiki bir sevinç duydum, bu işten anlayanlar, benim vefalı öğrencimin 'benim kuvvetsiz tarafımın' başıboş bir kukla olmadığı kararını duyuru ettilerSonja Satürn'ün halkası teoremi ile de uğraştı Matematik fizikte, ikinc imertebeden kısmi türevli diferansiyel denklemler üzerindeki yayınlarıyla ünlü Fransız matematikçileri Darboux ve Hadamard'la Sonja Kowalewsky ismi de yer almaktadır Bu büyük ödülden iki sene daha sonra kısa süren bir hastalığın arkasından 10 Şubat 1891'de Stockholm'de öldü Weierstrass ise altı yıl sonradan 1897'de öldü Sophie Germain: (17761831) Matematik dünyasına girebilmek için erkek ismi Sonja Kowalewsky'den önce yaşayan Fransız hanım matematikçisi Sophie Germain'i anlatmak için, Kowalewsky'nin hocası Weierstrass'dan laf ettiğimiz gibi, bu kere bilimlerin kraliçesi matematiğin prensi Gauss'dan bahsetmek gerekiyor Almanya'nın Braunschweig şehrinde 1777'de fakir bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Gauss, çocukluk çağında parlayarak, genç yaşlarında metamatiğe kesinlik getirme ve yeni tayin açma mertebesine erişir O çağlardaki hocalarının ve onlar vasıtasıyla Braunshweig Dükü Ferdinand'ın destekleriyle büyük çalışmalar yapmak imkanını buldu Başlıca konumuz Gauss olmadığı için onun için söylenmesi gereken güzel sözleri bir tarafa bırakarak; yalnızca şaheseri Disquisitiones Arithmatica'yı zikredelim Gauss, araştırmaları için kendisine danışanlarla yazışmalarında, bilimsel ilişkilerinde çok iyi kalpli davranırdı Hiç görüşmemelerine karşın, Sophie Germain'e bilimsel olarak gösterdiği alaka, o devirdeki bir adam, diğer taraftan bir Alman için eşine az rastgelinir bir olaydır diyor E Bell Fransız matematikçisi Sophie Germain (17761831) Gauss'dan bir yaş büyüktür Disquistiones Arithmetica'ya hayran olup, bundan ilham bölge Sophie Germain, aritmetik üzerine bazı çalışmalarını Gauss'a mektupla göndermiş, fakat Gauss'un bir bayan matematikçiye negatif bir kanısı olabileceğinden çekinerek mektuplarında bir erkek adını, M Leblanc'ı kullanmıştı Gauss, bu mektupları derin takdir besleyerek Fransızcası ile yanıtlıyordu Fransızlar Hannover'i işgal ettiklerinde, Germain, Gauss'a yardımcı olmak nedeniyle M Leblanc maskesini uyandırmak zorunda kalır 30 Nisan 1807 tarihli mektubunda Gauss, Sophie'nin kendisi için Fransız Generali Petnety'ye gitmesine teşekkür ediyor ve savaştan acı acı yakınıyor, bununla beraber eserlerinden dolayı Sophie'ye takdirlerini bildiriyor ve kendisinin sayılar teorisine olan derin merakını anlatıyordu İşti Gauss'u en arkadaşça bir şekilde bildiren bu mektuptan bir parça: Mektuplaştığım M Leblanc'ın hiç tahayyül edemeyeceğim bazı şeyler hakkında bu çok iyi örneği vererek ansızın şu ünlü kişiliğe (Sophie Germain) dönüşmesini görmekle duyduğum hayreti size nasıl açıklayabilirim Genel Olarak soyut bilimlere ve özellikle sayıların bütün gizemine karşısında duyulan bu şımartma o kadar ender olmakla beraber şaşılacak bir şey değildir Bu bilimin sihirli çekiciliği, fakat onun derinliklerine dek inmek cesaretini bildiren kimselere kendini gösterer Fakat bir bayan çetin araştırmalara girişince örflerimize ve düşüncelerimize göre erkeklerin karşısına meydana çıkan güçlüklerden fazla daha fazlasıyla karşılaşırsa, buna rağmen önüne meydana çıkan engelleri aşmaya ve en karanlık noktalara değin sokulabilmeyi başarırsa bu kadında hiç kesin olmama yok ama, en asil bir yiğitlik, tamamıyla doğaüstü bir kabiliyet ve yüksek bir dehanın olduğu kanısına varmalıyız Sahiden, yaşamımda bana öyle neşe ve hoşgörü vermiş olan bilimin bu çekiciliğinin olduğu dek, bilime iftihar vererek gösterdiğiniz ilginin imkansız hülyalar olmadığını hiçbir şey bu dek çekici şüpheye meydan vermeyen bir şekilde kanıtlayamazdı Gauss matematik sorunları üstünde tartışarak devam ediyor metubuna Bu mektubun üstteki tarafına yazılan şu birkaç sözcük, üstünde durulmaya bedel bronsvic (Braunschweig), ce 30 Avril 1804 Jour de manaissance(bu 30 Nisan benim doğum günüm) Gauss'un arkadaşı Olbears'e 21 Temmuz 1807'de yazdığı bir mektup, genç kadına yapılan övgülerin sırf bir nezaketten ibaret olmadığını göstermektedir Langrange gökbilim ve yüksek matematikle ilgileniyor, hangi asal sayılar için 2'nin kübik veya kuadratik bir rezidü (kalan) olduğu üzerine bir süre önce göndermiş olduğum iki deneme teoremini kanıtlanacak en güzel ve en kuvvet teoremlerden ikisi olarak düşünmektedir; halbuki Sophie Germain bunun kanıtlarını bana gönderdi, bu kanıtların bir değeri olduğunu sanırım*tingen Üniversitesi Gauss'un Sophie için önerge ettiği fahri doktor ünvanını vermeye vakit bulamadan Sophie Paris'te öldü Tekrar oldukça genç yaşta ölen bu Fransız bayan matematikçinin fizikten, analize ve soyut matematiğe geçişteki kayda değer katkılarını matematik tarihi yazmaktadır Bell, Sophie matematikle uğraşan kadınlara felek kadar bahşedilen uğurlu bir isimdir, yeter ama hayatlarında geniş fikirli hocalara rastlamış olsunlardiyor Felek beni de Türkiye'nin en büyük matematikçisi Cahit Arf'ın öğrencisi yaptı, keşke bu temenni için S harfi yetmiş olsaydı diye düşünüyorum Emmy Noether: (18821935) Büyük cebirci Sonja Kowalewsky'den 30 sene sonra doğan Emmy Noether'in çağdaş görünmeyen bilime katkılarını açıklama yapmak için daha bilimsel bir yazı çerçevesi gerekir Üniversite öğrenciliğim esnasında, rahmetli hocam Cahit Arf'ın cebir ve ileri sayılır teorisi derslerinde Noether ismini çok duymuştum, fakat kendisinin bir büyük hanım matematikçi olduğunu sonra farkettim; soyadının önündeki harflere uyarı etmemişim nasıl olursa olsun Çünkü babası Max Noether (18441921) Almanya'da yaşayan, cebirsel fonksiyonlar teorisi, cebirsel geometride sayısız teoremleri ile tanınmış bir matemakçidir Erlangen'de doğan kızı Emmy, önce *tingen'de profesör olmuş, çağdaş cebire manâlı katkılarda bulunarak sayısız öğrenciler yetiştirmiştir Topoloji ve ideal teorileri ve Galois teorisinin çağdaş takdimi üzerindeki araştırmaları ile adını dünyaya duyurmuştur 1933'de Yahudi olduğu için Alman Nazizmi'nden firar etmek zorunda kalarak, ABD'ye göç etmiştir Yine orada manâlı bir kolej olan Bryn Mawr College'de profesörlüğe başlamıştır O da, epeyce genç ölmüştür Daha uzun yaşasaydı matematik çok şeyler kazanacaktı Alman matematikçisi Landau'a tarafından Emmy, N ailesinin açılış (orijin) noktasıdır Bir hanımın yaşıtı erkekleri aşarak matematiğe büyük katkılar sağlamasının, matematiği seven hanımlara cesaret vermesini, misal olmasını dilerim hep Hypatia: (MS 370415) Aydınlığın son ışığı Şimdi, epey gerilere artan bir şekilde İskenderiyeli astronom ve matematikçi Theon'un kızı Hypatia'yı anlatalım Bilimi ve zerafeti ile olduğu kadar güzelliği ile de ünlü olan bu filozof ve matematikçi Grek bayan Atina'da eğitimini tamamladıktan sonradan İskenderiye'ye belirlenmiş ve orada bir okul açmıştır Vaktinde yaşayanlarca filozof İsidorus'un karısı olduğu söylenmişse de, bunda bir yanlışlık olduğu sanılmaktadır; çünkü güvenilir yazarlara göre Hypatia hiç evlenmemiştir Babasından aldığı sağlam zihin yapısı ile kendisini Platon'un izinde buldu ve İskenderiye'de Platon, Aristo ve Suda gibi diğer filozoflar üzerine halka açık dersler verdi En manâlı öğrencisi Synesios'dur Sonra büyük filozof olan bu öğrencisi ona hayranlığını ve ilmine duyduğu takdirlerini belirten öyle çok mektup yazmıştır Bu mektuplar felsefe tarihi kitaplarında bugüne kadar gelmiştir Buna karşın Damaskios ve onun hocası İsodoros, Hypatia için filozof olarak büyük takdirlerini söylerken İskenderiye'deki Platon geleneğinin etkisi aşağıda kalmayıp, kendi kararını verseydi geometride daha ileri olurdu fikrini ileri sürmüşlerdir Sinosios ve Herakles'in yetişmelerinde öğretmenleri Hypatia'nın üstün gayreti teşekkürle anlatılmaktadır Hypatia değişik bilim dallarında çalışmıştı; yaratıcı olmaktan fazla bir eleştirmen ve yorumcu (commentator) idi Astronomik tablolar, Appolonius konik kesitleri ve Diophant üzerine yorumları vardır Hypatia'nın en aydınlık zamanı Arkadius'un hükümranlığı dönemine, 415'deki trajik ölümü de Arkadius'un halefi devrine rastlar Hypatia'nın İskenderiye'de yeni Platonculuğu yansıtan felsefesi, yaklaşımı bakımından Atina okuluna göre daha tahlilci ve bilimsel nitelikteydi, ayrıca Atina okulu dek gizemli eğilimler taşımıyordu MÖ 3 yüzyıldan başlayarak altıyüz takvim bir zaman boyunca insanların İskenderiye'de başlattığı düşünsel ortamdan sonraki baskı, öğrenmekten nefret tüm izleri değil etmiştir Hıristiyanlıktan sonra filozoflar takımı Roma hükümdarının himayesinde olmaya devam ettiler ve yeni eğitim hiçbir şekilde yığınlara mal edilmedi Hükümdar Julyana Apostata'nın onlara verdiği koruma, ölümünden on yıl sonra da devam etti Hypatia o dönemde ilk Hıristiyanlarca büyük ölçüde putperestlikle özleştirilen öğrenim ve bilimi simgeliyordu bu nedenle İskenderiye'de Hıristiyanlar ve Hıristiyan olmayanlar arasındaki gerginlik ve çatışmaların öne çıkan ismi olarak görülüyordu Eski aydınlanmanın temsilcisi olan Hypatia, Pitolemais şehrinin putperest valisi Orestes'in himayesine sığınır, Rahip Cyrillos'un İskendiriye'ye Başpiskopos olmasından sonradan gerginlikler daha artar ve onun yandaşlarının oluşturduğu bir kitle tarafından sokakta araba altında linç edilir Önceleri Makedonyalılar, sonradan Romalı askerler, Mısırlı rahipler, Yunan aristokratları, Fenikeli denizciler, Yahudi tacirler, Hindistan ve Güney Sahra'dan gelen ziyaretçiler İskenderiye'nin parlak döneminde büyük bir uyum içinde yaşamışlardı Büyük İskender'in kurduğu bu şehrin mükemmel bir kütüphanesi ve buna yan bir müzesi vardı Bilim ve akıl ürünleri burada çiçek açmıştı; öyle çok bilim adamının yanında İskenderiyeli Theon ve kızı Hypatia da bu kütüphaneye devam edenler arasındaydı Bu kütüphane de fanatikler tarafından yakılmıştır seçme parça