Tarihteki İlk Mühendisler Kimlerdi?

Mühendis, kelimesi Arapçadaki geometri ya da gene olarak bilim anlamına gelen hendese kelimesinden Türkçemize katılmıştır. İngilizcedeki, “engineer “ kelimesi de Latin kökenlidir ve icat etmek anlamına gelir. Kelimenin ilk kısmı, İngilizce’de “motor” kelimesinden gelir. Bu kelimeyi günümüzde büyük bir karmaşık mühendislik parçasıyla ilişkilendirsek de, aslında kökleri Latince ” ingenium ” veya ” ingeniare ” terimlerindedir.

Mühendislik kelimesi terim olarak bile ortaya çıkmamışken, tarihteki ilk mühendisler varlığından söz etmek mümkündür. Tarihteki ilk mühendisler, kimi zaman bir yapının planlamasını gerçekleştiren kişi, kimi zaman bir taşıt tasarımı yapan birisi, kimi zaman ise bir hesaplama ortaya koyarak, buluşların önüne açan bir insan olmuştur.

Mühendislik kavramının çok geniş bir kavram olduğunu düşünürsek, ilk çağlardaki insanların avlanmasını kolaylaştırmak için bir alet icat eden kişi de bir mühendis, günümüzde elektrik, bilgisayar vb. mühendislik dallarında insanların hayatını kolaylaştıran geleceğe yön veren kişiler de bir mühendistir. Özetle, tarihteki ilk mühendis kimdir? Sorusunun net cevabını bulmak zor olsa, yazılı kaynaklardan yola çıkarak tarihteki ilk mühendis kimdir? Sorusunun bir yanıtını bulunabilir.


İnsanlığın doğuşuyla birlikte, gelişimini destekleyen; barınma, beslenme, avlanma gibi her konuda ihtiyaçları gidermek için bir mühendislik ürünleri olan araç ve gereçlere ihtiyaç duyulmuştur. Mühendisliğin günümüzdeki kavramına baktığımız zaman her ne kadar geçmişteki bu buluşlar ufak gibi gözükse de, hem insanlığın hem uygarlıkların bu seviyeye gelmesinde bir mihenk taşı görevi yapmışlardır.

14.yüzyılda mühendislik terimi, aşağıdaki terimleri belirtmek için yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır:

• Kuşatma silahları üreticisi
• Cihaz üreticisi veya
• Kurnaz bir zanaatkar

Tarihteki İlk Mühendisler​

Geçmiş yüzyıllara bakıldığında akla hep, tarihteki ilk mühendis kimdir? Sorusu geliyor. Mühendislik kavramının 14.yüzyıla kadar bir terim ifadesi kazanmadığını düşünürsek, belki bu soruyu yanıtlamak biraz zor olacak fakat kayıtlara geçen ve bilinenlere göz atarak, tarihteki ilk mühendis kimdir? Ya da tarihteki ilk mühendisler kimlerdir? Diye geçmişin tozlu sayfalarını biraz karıştırarak, sorumuza yanıt arayalım.

İmhotep (M.Ö. 2650 – M.Ö. 2600)​

Imhotep, Mısır firavunu Djoser’in şansölyesiydi ve mühendislik konusundaki şöhret iddiası, Djoser Piramidi’nin tasarımıdır. Mısır’ın Saqqara nekropolünde bulunan Djoser Piramidi, şimdiki ünlü Mısır piramitlerinin ilkiydi.

Djoser Piramidi, daha tanıdık olan Büyük Giza Piramidinin pürüzsüz yüzünün aksine, birbiri üzerine yerleştirilmiş altı mastabadan (eğimli dikdörtgen prizmalar) oluşan bir basamaklı piramittir. Kireçtaşı tabanlı basamaklı piramit, yaklaşık 109 x 125 metre ölçülerinde bir taban ile 62 metre yüksekliğe ulaşır.

Tüm piramit çılgınlığını başlatmanın yanı sıra, Imhotep bir binayı desteklemek için taş sütunları kullanan ilk kişi olabilir.

Arşimet (M.Ö. 287 – M.Ö 212)​

Antik Yunanlıların en ünlüleri arasında, Arşimet bir dizi mühendislik başarısıyla tanınır. Belki de bunların en bilineni Arşimet’e atfedilen, “Eureka!” kelimesidir. Düzensiz şekilli nesnelerin hacmini suya daldırarak hesaplamak için bir yöntem bulduğu anda bu ünlem sözcüğünü haykırmıştır.

Arşimet, klasik antik çağın en büyük gemisi olduğu söylenen 110 metre uzunluğundaki bir gemi olan Syracusia nakliye gemisini tasarlamakla da tanınır. Bu geminin bu boyutu, bugün hala kullanımda olan suyu pompalamak için kullanılan bir alet olan Arşimet vidasının icadını gerektirdi.

Son olarak, Arşimet’in mancınıklar, Arşimet Pençesi ve yeniden yönlendirilen güneş ışığı yoluyla gemileri batırmak için bir dizi aynadan oluşan bir ısı ışını da dâhil olmak üzere bir dizi silah tasarladığı ve geliştirdiği söylenir.

İsmail El-Cezeri (1136-1206)​

İsmail El Cezeri, bu listenin diğer üyelerinden farklı olarak, Mardin’deki Artuklu Sarayı’nda Artuklu hanedanı altında başmühendis olarak görev yapan İslam Altın Çağı’nın bir âlimiydi. Bununla birlikte, en çok kendi tasarımı olan 100 mekanik cihazı tanımlayan 1206 çalışması, Ustaca Mekanik Cihazların Bilgisi Kitabı ile hatırlanır.

Bu cihazlar arasında, içki servisi yapan bir garson ve dört otomatik müzisyenden oluşan bir grup gibi bir dizi otomat bulunmaktadır. El Cezeri ayrıca su saatleri, mum saatleri, astronomik saatler ve fil saati dâhil olmak üzere birçok yenilikçi saat türü tasarladı.

İlk Mühendis Kimdi?​

Tarih boyunca, insanoğlunun varoluşundan bu yana; aletler, makineler, buhar motoru, sanayi devrimi gibi birçok gelişme, tarih boyunca devam ederek elektrik mühendisliği, bilgisayar mühendisliği, endüstri mühendisliği gibi birçok mühendislik dalının oluşmasını sağlamıştır. Bu mühendislik dallarındaki gelişmeleri gerçekleştiren, mesleği tanımlayan ve yeniden tamamlayan birçok örnek mühendis olmuştur.

Tanıtmış olduğumuz tarihteki ilk mühendislerden sonra, birçok mühendis tarihteki yerini almıştır. Ancak tarihteki ilk mühendis kimdir? Sorusunun asıl cevabını öğrenmek pek mümkün olmayacak gibi gözüküyor. Çünkü kronolojik olarak bakıldığında İmhotep tarihteki ilk mühendis gibi gözükse de, insanların varoluşundan bu yana, çark, kasnak gibi bazı basit tasarımları yaptığını düşünürsek bu soru cevaplanamaz olabilir.

Ancak tarihteki ilk mühendis kimdir? Sorusuna yazılı kaynaklar üzerinden bakarsak bu soruya İmhotep cevabını vermek mümkün olur.