Taşıma Ve Dolaşım Sistemi

Taşıma Ve Dolaşım Sistemi
Taşıma Ve Dolaşım Sistemi Ozellikleri
Taşıma Ve Dolaşım


Canlılar, icinde yaşadıkları ortamdan aldıkları besin, oksijen, karbondioksit ve mineralleri vucutlarında yeni madde yapımı ve enerji uretiminde kullanırlar Hucrelerde hayatsal faaliyetler sonucu oluşan artık maddelerin de dışarı atılması gerekir O halde hucrelere gerekli olan maddeleri (besin ve oksijen)getiren ve hucrelerde oluşan artık maddeleri (karbondioksit ve amonyak gibi)boşaltım organlarına taşıyan sisteme dolaşım sistemi denir Dolaşım sisteminin amacı; hucredeki reaksiyonların devamlılığını sağlamaktır Tek hucreli canlılar besin maddelerini hucre zarı ile alırlar Cok hucreli canlılarda ise alınan maddelerin hucrelere ulaştırılması ve hucrelerde oluşan artık maddelerin hucrelerden uzaklaştırılması ancak dolaşım sistemi ile mumkundur

CANLILARDA TAŞIMA SİSTEMLERİ

1)Bir Hucrelilerde Dolaşım Sistemi

Bir hucreli canlılarda dolaşım sistemi yoktur Maddelerin hucre icine alınıp artıkların dışarı verilmesi difuzyon yolu ile olur

2)Bitkilerde Dolaşım Sistemi

Fotosentez yapan bitkilerin hepsi dış ortamdan su ve mineraller almalı ve bunları butun hucrelere iletmelidirler Ayrıca yeşil kısımlarda sentezledikleri organik maddeleri besin sentezi yapmayan kısımlara taşımak zorundadır Su yosunları, kara yosunları ve ciğer otlarında ozel bir taşıma sistemi yoktur Su yosunları gerekli maddeleri butun vucut yuzeyiyle alır ve artık maddeleri de aynı şekilde dışarı verirler Kara yosunları ve ciğer otları da nemli yerlerde yaşarlar Topraktaki su ve mineralleri koke benzeyen koksuleri ile alıp hucreye aktarırlar Eğrelti otları, at kuyrukları ve kibrit otlarında ise topraktan alınan su ve minerallerin taşınmasını sağlayan basit iletim demetleri vardır

3)Cicekli Bitkilerde Dolaşım Sistemi

Koklerle alınan suyun fotosentezde ve terlemede kullanılmak uzere yapraklara, yapraklarda sentezlenen besinlerin diğer organlara iletilmesi dolaşım sistemiyle olur Bitkilerde dolaşım sistemini iletim demetleri yani damarlar meydana getirir İletim boruları odun ve soymuk boruları olmak uzere iki ana kısımdan oluşur

4)Hayvanlarda Dolaşım Sistemi

Bir hucrelilerde gaz ve besin alış verişi doğrudan hucre zarı ile yapılır Bu yuzden tek hucreli canlılarda ozel bir dolaşım sistemi yoktur Cok hucrelilerden sungerlerin ve solenterlerin vucutları kucuk ve hucreleri dış cevre ile temas halinde olduğundan dolaşım sistemleri yoktur Ayrıca yassı solucanlarda da ozel bir taşıma sistemi bulunmamaktadır Omurgasızların coğu ile omurgalıların hemen hepsinde vucut buyuk olduğundan ic kısımlardaki hucreler dış cevre ile doğrudan madde alışverişi yapamaz Omurgalı canlılarda ve omurgasızlardan da toprak solucanında kalp, damarlar ve dolaşım sıvısından oluşan dolaşım sistemi vardır

a)Acık Dolaşım: Bu dolaşımda dolaşım sıvısı tumuyle kapalı bir sistem icerisinde (damarlarda) dolaşmayıp, damarlardan dokular arasındaki boşluklara yayılır Yumuşakcalarda, derisi dikenlilerde ve eklembacaklılarda acık dolaşım gorulur
b)Kapalı Dolaşım: Kanın kalp ve damarlardan oluşan kapalı bir sistem icerisinde dolaşmasıdır Toplar ve atardamarlar kılcal damarlarla birbirlerine bağlıdır Kapalı dolaşımda kanın akış hızı acık dolaşıma gore daha fazladır Halkalı solucanlarda ve omurgalıların tumunde kapalı dolaşım gorulur

5)Omurgalılarda Dolaşım Sistemi

Kalp, toplardamar, atardamar, kılcal damarlar ve kan dokusundan oluşur Dolaşım sistemleri aynı yapıları icermekle birlikte omurgalılarda kalp yapıları farklıdır

a)Balıklarda: Kalp bir kulakcık ve bir karıncık olmak uzere iki odalıdır Kalpte devamlı kirlikan bulunur Kalp kirli kanı solungaclara pompalar Burada temizlenen kan butun vucudu dolaşarak kirlenmiş halde kalbe geri doner

b)Kurbağalarda ve Surungenlerde: Kalp uc odalıdır İki kulakcık bir karıncık vardır Kirli kan ve temiz kan karıncıkta karışır ve buradan vucuda pompalanır Yani kurbağa ve surungenlerin vucutlarında karışık kan dolaşır Surungenlerde karıncıkta yarım bir perde bulunur Fakat yine de kirli ve temiz kan karışır Timsahlarda ise karıncıkta tam perde vardır Fakat yine de kirli ve temiz kan kalpten cıktıktan sonra karışır Vucutlarında karışık kan dolaştığı icin vucut sıcaklıkları cevre sıcaklığına gore değişir O yuzden bu canlılara soğuk kanlı canlılar denir

c)Kuş ve Memelilerde: Kalp dort odacıklıdır Yani kalp sağ ve sol olmak uzere tamamen ikiye ayrılmıştır Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz Kalbin sağ tarafında kirli, sol tarafında ise daima temiz kan bulunur Vucutta karışık kan dolaşmadığı icin memeli hayvanlar ve kuşlar sıcak kanlı hayvanlardır

6)İnsanda Dolaşım Sistemi


imagestasimavedolasimsistemi5afc78a57eda5

a)Kalp: Kalp insanın goğus boşluğunda iki akciğer arasında ve goğus kemiğinin arkasında yer alır Tabanı ustte, tepesi altta ve ucu sola donuk olan bir koni şeklindedir Ergin bir kadında ortalama 230 – 280 gr, erkekte 280 – 340 gr ağırlığındadır Yaş ilerledikce kalbin ağırlığı ve buyukluğu artar İnsan kalbi herkesin kendi yumruğu buyukluğundedir

Kalbin Yapısı: Kalp kırmızı cizgili kastan yapılmış bir pompadır Cizgili kastan yapılmış olmasına rağmen isteğimiz dışı calışır Kalp ustte iki kulakcık, altta iki karıncık olmak uzere dort odalıdır Kalbe kan getiren damarlar kulakcıklara acılırlar Kulakcıklar, kalbe gelen kanın toplandığı odacıklardır Kulakcıklara kan getiren damarlar toplardamarlardır Kalpten vucuda kan goturen damarlar karıncıklardan cıkarlar Vucuda kan goturen bu damarlar atardamarlardır Kalbin sol tarafında temiz, sağ tarafında ise kirli kan bulunur
Kirli Kan: Besin ve oksijen bakımından fakir olan kana kirli kan denir
Temiz Kan: Besin ve oksijen bakımından zengin olan kana temiz kan denir

imagestasimavedolasimsistemi5afc78a6984ff

Kalbin Calışması: Kalbimiz yaşadığımız surece surekli kasılıp gevşeyerek calışır Kulakcık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi kanın hareketi icin itici bir guc oluşturur Kulakcık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıttır Kulakcıkların her ikisi aynı anda kasılırken karıncıklar gevşeme durumuna gecer Kalbin her odacığı kasılma sırasında icindeki kanı pompalar Gevşeme sırasında ise kanla dolar Kulakcıklar ile karıncıklar arasında kanın geri donmesini engelleyen kapakcıklar vardır

b)Damarlar: İnsan dolaşım sisteminde kanın butun vucuda gonderilmesini sağlayan uc ceşit damar vardır
1)Atardamarlar
2)Toplardamarlar
3)Kılcal damarlar

1)Atardamarlar:
• Kanı kalpten diğer organlara taşıyan damarlardır
• Kalbin sol karıncığından cıkan aort atardamarıdır
• Kalbin sağ karıncığından cıkan akciğer atardamarıdır
• Atardamarlar (akciğer atardamarı haric) oksijenle zengin kanı taşırlar
• En buyuk atar damar aort atar damarıdır
• Atardamarların ici duzdur
• Atardamarların karıncıklardan cıktığı yerlerde kanın kalbe geri donmesini engelleyen yarım ay kapakcıkları bulunur
• Atardamarlarda kan karıncıkların kasılmasından ortaya cıkan basıncın etkisi ile dolaşır

2)Toplardamarlar:
• Vucuttan toplanan kanı kalbin kulakcıklarına getiren damarlardır Sol kulakcığa akciğer toplardamarı, sağ kulakcığa ise alt ve ust toplardamarı bağlanır
• Genellikle kirli kan taşırlar, akciğer toplardamarı temiz kan taşır
• Başlangıcta kalbin kanı pompalamak icin uyguladığı basınc kan damarlarda ilerlerken gittikce azalır ve bu basınc kanın damarlarda ilerlemesinde etkili olmaz Bu yuzden toplardamarlarda kanın geri donuşunu engelleyen ve kanın akış yonunde acılan kapakcıklar vardır
• Toplardamarlarda kanın hareketi damarları saran iskelet kaslarının basıncı ile sağlanır
• Toplardamarların ici atardamarlardan daha geniş olduğundan daha cok kan taşır

3)Kılcal damarlar:
• Atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan tek sıralı epitel hucrelerinden yapılmış kucuk yarıcaplı damarlardır
• Kanı atardamarlardan toplardamarlara taşır Kılcal damarlar tum vucut hucrelerinin aralarını bir ağ gibi sararlar
• Kanın akış hızı bu damarlarda en yavaştır Boylece kandaki besin ve oksijenin hucrelere, hucrelerde oluşan karbondioksit ve artık maddelerin da kılcal damarlara gecmesi icin zaman sağlanmış olur

Atardamarlar Toplardamarlar

Karıncıklardan cıkar Kulakcıklara acılır
Genelde temiz kan taşır Genelde kirli kan taşır
Kanın akış yonu kalpten vucuda Kanın akış yonu vucuttan kalbe
doğrudur doğrudur
Ceperleri kalındır Ceperleri incedir

İnsanda Kan Dolaşımı
Kandaki besin maddeleri ve oksijenin vucut hucrelerine iletilmesi hucrelerde oluşan artık maddelerin boşaltım organlarına taşınması karbondioksitin de akciğerlere taşınması dolaşım sistemi ile olur Ayrıca hormonlarda gerekli organlara kan dolaşımı ile taşınır

Kalp akciğerlerden gelen temiz kanı aort atardamarı ile vucuda gonderir Aort atardamarı kalpten cıktıktan sonra iki kola ayrılır Uste giden damar baş ve kollara, alta ayrılan damar ise bir cok yan damarlarla mide, pankreas, bağırsak gibi butun ic organlara ve bacaklara gider Bu organlarda da kılcal damarlara ayrılır Kılcal damarlardaki kanla hucreler arasında madde alış verişi olur Kanda bulunan oksijen ve besin doku hucrelerine, doku hucrelerinde oluşan karbondioksit ve artık maddeler de kana gecer Kirlenen kan kılcal damarlardan toplardamara gecer Kirli kan alt ve ust ana toplardamarı ile kalbin sağ kulakcığına dokulur Kulakcıkların kasılmasıyla kan karıncıklara gecer Sağ karıncıkta bulunan kirli kan karıncıkların kasılmasıyla akciğer atardamarlarına pompalanır Akciğer atardamarı kalpten cıktıktan sonra ikiye ayrılarak hem sağ hem de sol akciğere kan gonderir Akciğerlere gelen bu damarlar alveollerin etrafında kılcallara ayrılır Kirli kandaki karbondioksit alveollere, alveollerdeki oksijen ise kana gecer Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile kalbin sol kulakcığına gelir Boylece kan tam bir dolanım yapmış olur

İnsanda kan dolaşımı buyuk ve kucuk kan dolaşım sistemi olmak uzere ikiye ayrılır:
1)Buyuk Kan Dolaşımı: Oksijence zenginleşen kanın sol karıncıktan cıkıp vucutta kirlenerek sağ kulakcığa dokulmesine denir
2)Kucuk Kan Dolaşımı: Kanın sağ karıncıktan akciğere pompalanıp, akciğerlerde oksijence zenginleşerek sol kulakcığa dokulmesine denir

c)Kan

Kan plazma denen sıvı kısım ile, plazma icinde yuzen kan hucrelerinden meydana gelmiştir
Serum ise; pıhtılaşmayı sağlayan proteini icermeyen plazmaya denir
Kan Sıvısı(Plazma): Kanın yaklaşık %55 ini oluşturan kısımdır Vucudun ceşitli bolumleri arasında madde taşınmasını sağlar Bu kısım icinde kan proteinleri, hormonlar, antikorlar, glikoz, yağ, vitaminler, tuzlar ve ure bulunur

Alyuvarlar (Eritrositler)
• Kana kırmızı rengi veren hemoglobini taşırlar
• Kanda en fazla bulunan cekirdeksiz kan hucreleridir
• Yukseklere cıktıkca oksijen miktarı azaldığı icin kandaki alyuvar miktarı azalır
• Kırmızı kemik iliği, karaciğer ve dalakta uretilir Oksijen ve karbondioksitin taşınmasında etkilidir

Akyuvarlar (Lokositler)
• Belirli şekilleri olmayan, cekirdekli, beyaz kan hucreleridir
• Kırmızı kemik iliğinde, lenf duğumlerinde ve timus bezinde uretilirler
• 1 mm3 kanda ortalama 7000 kadar akyuvar bulunur
• Akyuvarların gorevi vucudu mikroplara karşı korumaktır Bu işi ya mikropları icine alıp sindirerek yaparlar ya da antikor ureterek mikropları oldururler
• Vucuda mikrop girdiği zaman akyuvar sayısı artar

Kan Pulcukları (Trombositler)
• Kanın pıhtılaşmasında gorev yapan kan hucreleridir
• 1 mm3 kanda 300 bin kadar kan pulcuğu bulunur
• Kırmızı kemik iliğinde uretilir