Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Tekalifi örfiye nedir
devletin daimi ve fevkalade giderleri için hükümdarın iradesiyle toplanan vergiler Örfi vergilerden niyet, şer ’i olmayan vergiler demek değildir Çünkü şer ’i ölçülere aykırı olmayan vergiler de İslam hukûkunun şumûlüne girer İslamiyet, devlet başkanına lüzûmunda ücret atama selahiyeti de vermiştir Halkın imkanları nispetinde alınan tekalifi örfiye iki kısımda mütalaa edilir:
1 Tekalifi aniyye: Harp ve aniden ortaya meydana çıkan, büyük masraflar isteyen ulus hizmetlerini ifa yapabilmek için konan vergilerdir Avarızı aniye veya yalnızca avarız da denir
Ilk Olarak savaş masraflarını yerine getirmek için konan bu vergiler, 17 asır sonlarından itibaren normal vergiler haline gelmiştir Avarız vergileri bütçe gelirlerinin % 1020 ’sini teşkil ediyordu Tekalifi aniye; Sûriye, Bağdat, Girit ve Yemen gibi eyaletlerin dışındaki eyaletlerin halkından alınırdı Her yıl vali, voyvoda ve kadılar vasıtasıyla, senede iki taksit taksit gücenmek üzere tevzi defterleri tanzim edilirdi Bu defterler şer ’iyye sicilleri arasında saklanırdı Avarız gelirleri, maliye teşkilatının mevkufat kalemi kadar yoklama edilirdi Avarız vergisi alınan kimseler köyde toprağa, şehirde ise daimi bir işe sahiptiler Asker, din ve devlete yararlı parasal ve bedeni hizmetlerde bulunanlarla, çalışamayacak durumda olanlar avarız vergilerinden muaf idiler
Avarız vergisi çok dağıtılmış olup, bazıları şunlardır:
a) İmdadiyyei seferiyye: Harp sırasında hazinenin (beytülmalın) durumu müsait olmadığı zaman, orduya fiziksel destek için halktan alınan vergidir Miktarı fermanla bildirilirdi Tanzimatla birlikte sıradan vergiye çevrilmiştir
b) İmdadiyyei hadariyye: İhtiyat nedeniyle sulh zamanlarında alınan vergi olup, Rûzı hızır ve Rûzı kasım almak üzere iki taksitte alınırdı
c) İanei cihadiyye: Muharebe sırasında geçici olarak toplanıp, İmdadiyei seferiyeden farklı olarak aracısız merkeze gönderilir, kaza ve sancaklara merkezden dağıtılırdı
d) Nüzûl bedeli: Başlıca ülkenin savaş alanına yakın ya da ordunun geçeceği yol üzerindeki konaklara komşu bölgeler için ayni; bu bölgeler dışındaki yerler için ise nakdi bir mükellefiyetti 1683 ’cilt daha sonra ağır savaş şartları sebebiyle devamlı toplanan bir ödenti haline gelmiştir
e) Sürsat bedeli: Reayanın, gereksinim halinde, askeri birliklere; yem, gıda maddesi ve yakacağın saptama edilen fiyat üzerinden satılmasıdır Arpa, saman, un, koyun, et, yağ, bal ve odun bu şekilde bedeli saptama edilen maddeler arasındadır Sürsat, hukûki bakımdan sözleşmeye dayanan bir mükellefiyetti Sürsat bedeli ara sıra toplanırdı 1683 ’ten sonradan ağır savaş şartları sebebiyle nakden toplanmasına karar verildi
f) İştira (satın alma) bedeli: Devlet, ordu için zorunlu zahireyi nüzûl ve sürsat aracılığıyla tedarik edemeyince, bu açığı zahire satın alma yoluyla kapatmaya çalışırdı Her kazanın iştira aracılığıyla teslim edeceği, zahirenin miktarı, evvelden kazalara bildirilir, bu sûretle bir mükellefiyet halini alırdı İştirada fiyat piyasa fiyatı olup, ahali bu fiyattan devletin istediği dek zahire ve erzağı satmakla yükümlüydü
g) Diğer avarız vergileri: ayrı olarak isimlerle sayıları, yüze kadar ulaşır Boğazlardan geçen gemilerden alınan izni sefine, konak masrafı, kürekçi bedeli, muafiyet bedeli, kereste bedeli, yol resmi bunlardan bazılarıdır Dine yerinde olmayarak alınan bir takım avarız vergileri için ara sıra bu husûsu gösteren fermanlar gönderilirdi
2 Rüsûmı örfiyye (örfi vergiler): Devletin yönetimsel hüküm mercilerinin (organlarının) ifa ettikleri, icra ve hüküm vazifeleri karşılığında halktan aldıkları vergilerdir İcra (yürütme) ve hüküm (hak) mercileri olan beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, sipahi ve kadılara ehli örf denirdi Rüsûmı örfiye, umûmiyetle hizmetleri karşılığı bunlara verilirdi Ama istisnai olarak bu vergileri iyice tımar sahibinin alacağı kabul edilebilirdi Bu çeşitlilik tımarlara serbest tımarlar denir
Rüsûmı örfiyenin bazıları şunlardır:
a) Badı heva: Kanunnamelerdeki tarifi şöyledir: Tapu tahrir defterlerinde kaydolunan resmi arûs, resmi cürmi canice, çiftlik tapusu, konut tapusu ve bir tımar arazisine hariçten gelip kışlayanlardan alınan tütün resmidir *
devletin daimi ve fevkalade giderleri için hükümdarın iradesiyle toplanan vergiler Örfi vergilerden niyet, şer ’i olmayan vergiler demek değildir Çünkü şer ’i ölçülere aykırı olmayan vergiler de İslam hukûkunun şumûlüne girer İslamiyet, devlet başkanına lüzûmunda ücret atama selahiyeti de vermiştir Halkın imkanları nispetinde alınan tekalifi örfiye iki kısımda mütalaa edilir:
1 Tekalifi aniyye: Harp ve aniden ortaya meydana çıkan, büyük masraflar isteyen ulus hizmetlerini ifa yapabilmek için konan vergilerdir Avarızı aniye veya yalnızca avarız da denir
Ilk Olarak savaş masraflarını yerine getirmek için konan bu vergiler, 17 asır sonlarından itibaren normal vergiler haline gelmiştir Avarız vergileri bütçe gelirlerinin % 1020 ’sini teşkil ediyordu Tekalifi aniye; Sûriye, Bağdat, Girit ve Yemen gibi eyaletlerin dışındaki eyaletlerin halkından alınırdı Her yıl vali, voyvoda ve kadılar vasıtasıyla, senede iki taksit taksit gücenmek üzere tevzi defterleri tanzim edilirdi Bu defterler şer ’iyye sicilleri arasında saklanırdı Avarız gelirleri, maliye teşkilatının mevkufat kalemi kadar yoklama edilirdi Avarız vergisi alınan kimseler köyde toprağa, şehirde ise daimi bir işe sahiptiler Asker, din ve devlete yararlı parasal ve bedeni hizmetlerde bulunanlarla, çalışamayacak durumda olanlar avarız vergilerinden muaf idiler
Avarız vergisi çok dağıtılmış olup, bazıları şunlardır:
a) İmdadiyyei seferiyye: Harp sırasında hazinenin (beytülmalın) durumu müsait olmadığı zaman, orduya fiziksel destek için halktan alınan vergidir Miktarı fermanla bildirilirdi Tanzimatla birlikte sıradan vergiye çevrilmiştir
b) İmdadiyyei hadariyye: İhtiyat nedeniyle sulh zamanlarında alınan vergi olup, Rûzı hızır ve Rûzı kasım almak üzere iki taksitte alınırdı
c) İanei cihadiyye: Muharebe sırasında geçici olarak toplanıp, İmdadiyei seferiyeden farklı olarak aracısız merkeze gönderilir, kaza ve sancaklara merkezden dağıtılırdı
d) Nüzûl bedeli: Başlıca ülkenin savaş alanına yakın ya da ordunun geçeceği yol üzerindeki konaklara komşu bölgeler için ayni; bu bölgeler dışındaki yerler için ise nakdi bir mükellefiyetti 1683 ’cilt daha sonra ağır savaş şartları sebebiyle devamlı toplanan bir ödenti haline gelmiştir
e) Sürsat bedeli: Reayanın, gereksinim halinde, askeri birliklere; yem, gıda maddesi ve yakacağın saptama edilen fiyat üzerinden satılmasıdır Arpa, saman, un, koyun, et, yağ, bal ve odun bu şekilde bedeli saptama edilen maddeler arasındadır Sürsat, hukûki bakımdan sözleşmeye dayanan bir mükellefiyetti Sürsat bedeli ara sıra toplanırdı 1683 ’ten sonradan ağır savaş şartları sebebiyle nakden toplanmasına karar verildi
f) İştira (satın alma) bedeli: Devlet, ordu için zorunlu zahireyi nüzûl ve sürsat aracılığıyla tedarik edemeyince, bu açığı zahire satın alma yoluyla kapatmaya çalışırdı Her kazanın iştira aracılığıyla teslim edeceği, zahirenin miktarı, evvelden kazalara bildirilir, bu sûretle bir mükellefiyet halini alırdı İştirada fiyat piyasa fiyatı olup, ahali bu fiyattan devletin istediği dek zahire ve erzağı satmakla yükümlüydü
g) Diğer avarız vergileri: ayrı olarak isimlerle sayıları, yüze kadar ulaşır Boğazlardan geçen gemilerden alınan izni sefine, konak masrafı, kürekçi bedeli, muafiyet bedeli, kereste bedeli, yol resmi bunlardan bazılarıdır Dine yerinde olmayarak alınan bir takım avarız vergileri için ara sıra bu husûsu gösteren fermanlar gönderilirdi
2 Rüsûmı örfiyye (örfi vergiler): Devletin yönetimsel hüküm mercilerinin (organlarının) ifa ettikleri, icra ve hüküm vazifeleri karşılığında halktan aldıkları vergilerdir İcra (yürütme) ve hüküm (hak) mercileri olan beylerbeyi, sancakbeyi, subaşı, sipahi ve kadılara ehli örf denirdi Rüsûmı örfiye, umûmiyetle hizmetleri karşılığı bunlara verilirdi Ama istisnai olarak bu vergileri iyice tımar sahibinin alacağı kabul edilebilirdi Bu çeşitlilik tımarlara serbest tımarlar denir
Rüsûmı örfiyenin bazıları şunlardır:
a) Badı heva: Kanunnamelerdeki tarifi şöyledir: Tapu tahrir defterlerinde kaydolunan resmi arûs, resmi cürmi canice, çiftlik tapusu, konut tapusu ve bir tımar arazisine hariçten gelip kışlayanlardan alınan tütün resmidir *
