Temel Hak ve Ozgurlukler

Temel hak ve ozgurlukle ilgili yazı
Temel hak ve ozgurlukler ile alakalı makale


Yirminci Yuzyılın ikinci yarısından itibaren başlayan doneme insan hak ve ozgurlukleri cağı ismi verilmektedir Gercekten insan hak ve ozgurluklerinin en ileri boyutta duzenlenip guvenceye kavuşturulması bu doneme rastlamaktadır

İnsan kişiliğinin ve onurunun ayrılmaz bir parcası olan, insanların daha doğuştan sahip oldukları, okunulamaz, bolunemez, devredilemez ve vazgecilemez temel hak ve ozgurlukleri onceleri kimi duşunur, hukuk ve devlet adamlarının kafalarında bir fikir, bir kavram olarak belirlenmeye başlamış, daha sonra 1215 tarihli Buyuk Ozgurluk Fermanı (Manga Charta Libertatum); 1628, 1689 Haklar Bildirgeleri; 1776 tarihli Virjinya İnsan Hakları Bildirgesi; 1789 Fransa İnsan Hakları Yurttaş bildirgesi gibi bildirge ve beyannamelerde yer almıştır Ancak insan hak ve ozgurluklerinin kurumsal alandan cıkarılıp yaşama gecirilmesi başka bir anlatımla sağlam guvencelere kavuşturulması icin İkinci Dunya Savaşından onceki totaliter devletlerin insanlık adına yuz kızartıcı olarak kabul edilen curumlerini gormek ve yaşamak gerekmiştir

İkinci Dunya Savaşından onceki donemde, insan hak ve ozgurluklerinin sadece ulusal anayasa ve yasalarda duzenlenip guvence altına alınmasının yetersiz kıldığının gorulmesi uzerine insan haklarının uluslar arası boyuta taşınıp uluslararası guvenceye kavuşturulması zorunluluğu doğmuştur

1945 yılında Birleşmiş Milletler Orgutunun kurulması, akabinde İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin ilanı, insan hak ve ozgurluklerinin uluslararası boyutta korunması yolunda atılan en buyuk adım olmuştur Ne var ki, bu buyuk gelişme taraf devletlerin hukuken bağlayıcı sozleşme yapmaları, insan hak ve ozgurluklerinin uluslararası duzeyde korunmasını sağlayacak bir orgut kurumları aşamasına gelindiğinde beklenen başarı gosterilmemiştir Bu nedenle ortak değerlere sahip ulkeler arasında daha dar kapsamlı bolgesel orgutlerin kurulması yonune gidilmiş, boylece bolgesel kuruluşların oluşması donemi başlamıştır Bu bağlamda Avrupa Konseyinin kurulması, Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesinin imzalanması, insan hak ve ozgurluklerinin korunması icin Avrupa İnsan Hakları Divanı ve Avrupa İnsan Hakları Komisyonunun oluşturulması ile birey artık uluslar arası hukukun bir oznesi olmuş, insan hak ve ozgurlukleri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi yargı sisteminin guvencesine bağlanmıştır

Kişisel ve siyasal hakların bir bolumunu iceren Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesine ilaveten sosyo –ekonomik hakları guvenceye alan hakları guvenceye alan 18101961 tariihli Avrupa Sosyal Anlaşma Şartı ve daha sonra da Protokol ve Ek Protokol kabul edilmiş, zamanla bu haklar daha da geliştirilerek Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesi ve Protokoller bu gelişmelere paralel olarak değiştirilmiştir

Turkiye Cumhuriyeti Devleti, Birleşmiş Milletler Sozleşmesini ilk imzalayan devletler arasında yer almış, 1949 yılında Avrupa Konseyine uye olmuş 04111950 Avrupa İnsah Hakları Sozleşmesini imzalamıştır Turkiye Cumhuriyeti Devleti soz konusu sozleşmeleri imzalamakla insan hakları ve temel ozgurluklerine saygı duyulması temel ilkesini benimsemiş, Turkiye Cumhuriyeti Anayasası insan haklarına saygılı olmayı Cumhuriyetin temel ilkeleri arasında saymıştırDaha sonra da Avrupa İnsan Hakları Komisyonuna bireysel başvuru hakkıyla Avrupa İnsan Hakları Divanının ve Divanın yerine kurulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının bağlayıcılığını kabul etmiştir

Zamanımızda insan hak ve ozgurluklerine aykırı davranışlar, kotu muamele ve işkence artık uluslar arası bir avuc olarak kabul edilmekte, bireyin ve toplumun kultur ve medeniyet seviyesi insan hak ve ozgurluklerine karşı gosterdiği ozen ve saygı ile olculmektedir

Cağdaş hukuk sistemlerinde insan hak ve ozgurluklerinin en geniş boyutta kabul edilip korunmaya alınması asıl, kısıtlamanın istisna olduğu ilkesi ortaklaşa kabul edilmekte, yasalarda sayılan cok kısıtlı hallerin dışında kural olarak kişinin temel hak ve ozgurluklerinin sınırını ancak başka bir kişinin hak ve ozgurluğu teşkil etmektedir

İnsan hakları kavramı daima gelişen ve genişleyen, olanı değil olması gereken hakları anlatır Bu yuce değerlere cağımızda tum bireylerin, sivil toplum orgutlerinin, kamu kurum ve kuruluşlarının sahip cıkması gerekmektedir Ancak, bu yonde en buyuk gorev yasaları uygulayanlara, daha acık bir anlatımla emniyet guclerine ve yargıya duşmektedir İnsan hak ve ozgurluklerinin geliştirip yetiştirilmesi icin en iyi yasaların cıkarılması başlı başına yeterli değildir İnsan hak ve ozgurluklerinin geliştirip yetiştirilmesi, hukukun ustunluğunun sağlanması ve korunması, emniyet guclerinin ve yargının insan hak ve ozgurluklerine verdikleri oneme, duydukları saygıya, insan hak ve ozgurluklerinin ihlallerine karşı kesin tavır koymalarına bağlıdır

Hicbir neden kişinin temel hak ve ozgurluklerinin ihlaline bahane gosterilmez

Emniyet gucleri, cumhuriyet savcısı ve yargıclar yasaları insan hak ve ozgurluklerini ozumseyip benimsedikleri, onları daha geniş boyuta, evrensel iilkeeler, Birleşmiş Milletler, Avrupa İnsan Hakları Sozleşmeleri hukumleri doğrultusunda yorumlayıp uyguladıkları ve hayata gecirdikleri oranda beklenen ve istenen sonuc elde edilebilecektir



Eraslan OZKAYA
Yargıtay Başkanı​