Tevfik Fikret'in Tek Yapıtı

Tevfik Fikret'in Tek Yapıtı
Tevfik Fikret Aşiyan Yapıtı
Tevfik Fikret Aşiyan



Mimar Tevfik Fikret'in Tek Yapıtı Aşiyan: Bir Yeni Çağ Habercisinin Gözcülük Yapma Kulesi

“Her iki metin türü de bugün anlaşılandan oldukça özel bir tarihsellik bilinci sergiler Değerlendirmeler daima var olan, aşkın, ezelî ve ebedî dürüst bir sistem yaratıcı ontolojik bir gerçekliğe gönderme yaparak gerçekleştirilir Bilgi kaynakları aralarında göndergeleri ise, yazarın kendi ustasından başlayarak ve olası ise değerlendirilen yazara ya da esere değin uzanan bir silsile içinde gerçekleşen, bir cins yaşantı sahiciliği ile kurulmaktadır (…) Anlamın yetkinliği, zamanın doğrusal ilerlemesine dayalı gelişim paradigmasına değil, zamandışı değişmeyen bir yetkinlik paradigmasına bağımlıdır



(…)

Bütün imal biçimleri her türlü yeniliğe, değişime, başkalaşmaya mümkün olduğunca kapalıdır Zanaat ve meslek “âdâbı aynı kaldığı gibi, üretimin teknik araçları ve süreçlerinde “olagelmişin haricen en minik sapma, bütün sisteme (“nizamı âlem) bir korkutma olarak algılanmaktadır (…) Üretim biçimine, araçlarına ve tekniğine yasallık kazandıran, tezkire ve şerh örneğinde değinilen bilgi göndergelerini tanımlayan silsileye benzer şekilde, ustadan ustaya ve artan bir şekilde ontolojik gerçekliğe en yakın olan pratiğin pîrine dayanmalarıdırBülent Tanju, Osmanlı ’da MekanlarZamanlarİnsanlar, s 3,5

Tevfik Fikret, an şiirinin yıkık dökük kalıpları son demlerini yaşarken ve Batı dünyası ile teknolojik ve askeri anlamda bundan böyle yarışamayacak durumdaki Osmanlı ülkesinin her yerde altında değişeceği bir çağda, bu çağın habercisiydi

“Bu memlekette de bir gün sabahleyin olursa Halûk,

(…) o gün benden

Ümidi kes, beni kötürüm ve boş muhitimde

Meraretimle unut; çünkü leng ü pejmürde

Nazarlarım seni maziye çekmek ister; sen

Tüm hüviyet ü uzviyetinle atisin:

Terennüm eyliyor el ’lahza kulaklarımda sesin!

Diyebilen şairdir Fikret… Geleceğe bu değin içten inandı Geleceğe güvenmek, şimdiki zamanı olumsuzlamayı içerir, fakat bu eşsiz değil On dokuzuncu yüzyılda her Osmanlı aydını içinde bulundukları durumdan yakınıyor Ama o kadar azı, köklü bir değişimi samimi olarak isteyebiliyor

Tevfik Fikret, bir şair olduğu değin, tarih içinde bir kopuşu simgeleyen insan olabildiği için de önemli olduTevfik Fikret, içinde yaşadığı zamana, onu aşan bir noktadan bakabildi

Siyasi düşüncesi, gündelik politkanın sınırlarına hapsolmadı Yıllar içinde, ödün vereceğine, bütün aksine yaşamının sonuna doğru; etkisi ve etkinliği artmamış olsa da; siyasi tavrı inceldi, duruşu keskinleşti Kuşkusuz bu bakış açısının temelinde, bir yanıyla kırılgan ve içe dönük bir yanıyla tavizsiz, sert bir mizaç ve modern bir duyarlılık vardı



“Tanıyanlar ve beraber çalışanlar bir peygamber yakını kişiliğe sahip olduğunda birleşiyorlar Hüseyin Cahit bunu açık açık belirtiyor; “çok eski zamanlarda yaşasaydı adı bir peygamber diye art kuşaklara geçerdi diye yazıyorHüseyin Cahit Yalçın, Edebiyat Anıları, İstanbul, 1975, s 115 Halit Ziya kişiliğinin kuvvetli yanını daha eski zamanlara uzatıyor: “Ben onun daha ufak yaşında iken Galatasaray ’da büyüklere bile kendini tanıtan bir hükmü olduğuna, bir benzerine o kadar az rastlanan pazılarının kuvvetiyle küçüklerin hakkını koruduğuna, birincil sınıflardan başlayarak gittikçe pekleşen bir hürmet ile onun âdeta isteği dinlenir bir zorlama tanındığını biliyorum Halit Ziya Uşaklıgil, Kırk Yıl, İstanbul, 1969, s 375 Karaosmanoğlu “sert bir ahlâk hocası olarak niteliyor Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Ankara, 1969, 1969, s21 Serveti Fünun ’un sahibi Ahmet ihsan, bunu o kadar canlı bir biçimde doğruluyor: “Bütün Edebiyatı Cedide Ailesi evlâtları onun, Tevfik Fikret ’in şahsiyeti önünde kendimizi küçük görürdük; Fikret ’i karşımıza çıkmış ilâhi ve fazla adaletli bir hâkim gibi bulurduk; Tevfik Fikret ’in küçük bir tenkidine, minicik bir imasına tekrarlanmak istemezdik ve içimizden birini vicdanıyla mahkûm eyleyiverir korkusu ile titrerdikAhmet İhsan, Matbuat Hatıralarım 19081914, İkinci Cilt, İstanbul, 1931, s9798 Her peygamberin çevresinde olanların yaptıklarını Mal Varlığı ’i Fünun Ailesi de yapıyor: “Gençlik ve delikanlılık sevkiyle tabiî olarak işlediğimiz minik kabahatlerin hepsini ondan gizlerdik

(…)

“Fikret ayrıca bir “ahlâklı adam ve ayrıca de bir şair olarak bir tohumdur Yalçın Küçük, Aydın Üzerine Tezler, Cilt 2, s 539

1867 yılında dünyaya gelen Fikret ’in edebiyat hayatında attığı birincil kayda değer adımlar Serveti Fünun Dergisi ’nde 1896 ’dan 1900 ’e dek yürüttüğü yöneticilik görevi oldu Tam bu sırada yapı edilen Aşiyan ’daki evine çekilen Fikret, şiir ve edebiyat üstüne düşünür ve Edebiyatı Cedide hareketinin içe dönük boyutunu aşacak bir edebiyat tavrına içten yol alır Toplumsal düzenin karşısına çıkardıklarıyla ara sıra yüz yüze bezense içten içe didişen Fikret, II Meşrutiyet ’in ilanına kadar da hiçbir şiir yayımlamaz II Meşrutiyet ’in ilanını büyük umutlarla karşılayan Fikret, “Yiyin baylar yiyin bu hanı yağma sizin dizeleriyle özetlenecek bir ruh haline girer; önce Tanin gazetesini, sonra Galatasaray Lisesi ’ndeki müdürlük görevini bırakır ve ömrünün ardına kadar evinin yanı başındaki Robert Kolej ’de öğretmenlik yapar



Tevfik Fikret, karakterine dair ipuçları şiirlerinde olduğu değin, kendi tasarladığı ve yıllardan beri içinde yaşadığı Aşiyan sırtlarındaki evinde de bulunabilir Ilk Kez, geleceğe bu değin umut besleyebilen ve alışılmış Osmanlı aydınından büyük oranda farklılaşabilmiş olan Fikret, döneminin aksine, adalet etmediği parayı geri iade edecek, işine karışıldığı an istifa edecek, ilkeli ve bu ilkeleri konusunda fazla titiz bir eğitimci ve ressam olarak yaşamış Fikret ’in bu yaşamı kendi döneminde yakın çevresini etkilemiş, lakin olur ya daha fazla da ölümünden daha sonra pek çok tartışmanın konusu yapmıştır onu

evfik Fikret ’in mimar ve şair yönleri birlikte düşünülüğünde, iki alanda da birbirini bütünleyen bir üretim yaptığından laf edilebilir



Fikret ’in hayatı, atıl bir çizgi izlemedi Siyasi olarak da, poetik olarak da, kişisel yaşam tercihleri açısından da, birbirini tetikleyen dönüşümler geçirdi İşte bu zincirleme reaksiyonlar, ara sıra şiirde, ara sıra Aşiyan ’da mimari olarak anlamlandırılabilecek yaşantısında gerçekleşti Bu anlamda Aşiyan, tüm biçimsel verilerin ötesinde, hayat konusunda öbür bir konuşma almış bir insanın kendini ifade edebilmesinin olmazsa olmaz araçlarından biriydi Bütün tersi de geçerli Oysa Aşiyan doğruca, Tevfik Fikret, kendi ütopik değerler dünyasının devinebileceği bir hayat kaynağı yaratabilmiştir

Bu anlamda, Can Baba ’nın şairler için dediğini, şair Fikret ’in mimarlığı için söyleyemez miyiz? En güzel yapıtı, onun kendi hayatıydı
*