Tıkayıcı damar hastalıkları hakkında

Tıkayıcı dimağ damar illetler yahut yol açtığı sonuç olarak strok, dimağ dolaşımındaki rastgele bir patoloji sonucu had sistemi fonksiyonlarındaki anormallik olarak tanımlanabilir. Vefata neden olan illetler arasında 3. velev kimi müelliflere nazaran 2. sırada konum alan, en sık uzun periyot sakatlığa yol açan bir hastalık öbeğidir. Strok yahut daha geniş tanımlamayla serebrovasküler hikaye, dimağ yahut beyefendisine giden kan damarlarını etkileyen rastgele bir vaka nedeniyle umumiyetle akut ve fokal nörolojik rahatsızlıklara yol açan vakası tanımlar. Strok iskemik ve kanamalı olarak iki sınıfa ayrılır. İskemik strok bu marazın %80'ini oluşturur. İskemik strok, dimağ damarı yahut beyefendisine giden bir damarın tıkanmasıyla beslediği dimağ yerinde gerekli oksijen ve şekerin azalmasına ve fonksiyonlarının kaybına yol açar. Kanamalı strok ise dimağ dokusu içi yahut subaraknoid denilen dimağın araknoid ismi verilen zarlarının arasına olan kanama biçimindeki hadiseyle, emsal hasara yol açar. Bu illetin bir çok nedeni vardır. Bunlar;

Büyük damar aterotrombotik tıkanma : Dimağı besleyen büyük yahut orta uzunluk damarlardaki tıkanmadır. Bu cins tıkanma, karotis denilen dimağa giden en büyük boyun damarlarında ateroskleroz denilen plağın büyümesi, damar duvarını daraltması, yanından kopup dimağa daha yakın yahut dimağ içerisindeki damarlarda bir tıkanma oluşturması üzere safhalardan oluşur. Hastaların yaklaşık %20'sinde bu neden bulunur.

Küçük damar laküner tıkanma : Hastaların %40'ı bu gruptandır. Dimağ içerisindeki küçük damarlardaki tıkanmayla oluşur. Dimağda kıymetli yapılar olan, bazal ganglionlar, internal kapsül ve dimağ sapı üzere derin yapılarda küçük enfarkt sahaları oluşturur. Enfarkt sonrası oluşan ortama da "lakün" ismi verilir.

Kardiyoembolik tıkanma : Serebrovasküler tıkanmalar içinde %20'lik bir nispetten sorumlu olan patolojidir. Daha çok orta uzunluk dimağ damarlarını ve dimağın art kısmını besleyen vertebrobaziler sistem denilen orta uzunluk damarları tıkar. Yarısından ziyadesi atrial fibrilasyon denilen bir kalp marazı sonrası oluşur.

Başka sebeplere bağlı tıkanma : %20'lik kısmı oluşturur. Damar disseksiyonu, Fibromusküler displazi, Moya Moya üzere marazlar sayılabilir.

Kan akımı hudut hücreleri için gereken kritik seviye altına inince, zincirleme bir biyokimyasal süreç başlar ve malûm bir ortamdaki hücre vefatıyla sonuçlanır. Sonucunda klinik bulgular iskemi noktasına, etkilenen kesimin hacmine, bu kesimin fonksiyonel özelliklerine ve etkilenim mühletine bağlı olarak değişebilir. Lakin başağrısı, hastaların %25'inde görülür ve en yaygın ortak bulgudur. Beyefendisinin çok büyük bir nahiyesini ilgilendiren bir iskemi (oksijensiz bölge) oluşursa yaygın iskemi, küçük bir yerde oluşursa fokal iskemiden laf edilir. Tıkayıcı damar illetleri nedeniyle sıklıkla karşılaşılan 4 ana klinik tablo oluşur;

1- Transient (geçici) iskemik atak (TİA) : 24 saatten az süren muvakkat nörolojik bozukluklar laf bahsidir. Çoğunluğu 10-15 dakika sürer, bu nedenle tanı yalnızca hikayeye dayalı kalabilir. Baş dönmesi, yürüme bozukluğu, konuşma bozukluğu, tek taraflı görme bozukluğu ve bazen tek taraflı kuvvet kayıpları en çok oluşan bulgulardır. Birkaç kereden çokça olan TİA ilerdeki tam bir strokun (%20-80 arası nispetler bildirilmiştir) habercisi olabilir.

2- Geri dönüşlü iskemik nörolojik defisit : 24 saatten çokça sürüp, 3 haftadan evvel bulguları büsbütün düzelen klinik durumlar için kullanılır. Çoğunlukla kardiyolojik kaynaklı emboli suçlanmaktadır. İleride tam strok olma riski vardır.

3- İlerleyici strok : Fokal iskemik bulguların dakikalar yahut saatler içinde berbatlaşması durumu için kullanılan tabirdir. Başlangıçta etkilenen sahanın genişlemesiyle oluşur. Bu durum umumiyetle 48 saat içinde tamamlanır. Dimağın art kısmını besleyen sistemde daha uzun sürebilir.

4- Tamamlanmış strok : Stabilleşmiş iskemik nörolojik defisitler vardır. Embolik stroklar ani başlar, maksimum nörolojik bozukluk erken oluşup tamamlanır ve güzelleşme saatler, günler yahut aylar sürebilir. Bu tip hastalar çoğunlukla tamamlanmış strok ve defisitli bir halde uykudan uyanırlar.

5- Genç erişkinde strok : Diyabetik yahut hipertansif olmayan 40 yaş altı bir kişide stroke ihtimali çok azdır. Bu yaş kümesi strokta en sık sebep kalbe ilişkin embolidir. Lakin kokain başta olmak üzere uyuşturucu tasarrufu, arterial disseksiyon, fibromusküler displazi ve koagülasyon bozuklukları akla nadir de olsa gelmelidir.

Erken tanı konulması çok kıymetlidir. Bu illetle karışacak vesair marazların ekarte edilmesi gerekir. Bunlar, dimağ tümörleri, abse-ensefalit üzere dimağ enfeksiyonları, nöbet sonrası durum (postiktal durum), travma, subdural hematom, histeri, kontüzyon, şeker yüksekliği, şeker düşüklüğü, kalple ilgili fonksiyon bozuklukları üzere hastalıklardır. Tanı koymak için çeşitli kan tahlilleri, dimağ tomografisi, dimağ MRI'ı, doppler USG'ler, MRI anjiografi, üzere tetkikler yapılır.

Tedavi için birinci başta, akut strokun acil tedavisi gerekir,uzun devirde ise, şeker illeti, hipertansiyon, atrial fibrilasyon, kolesterol yüksekliği, sigara-alkol ölçüsüz tüketimi ve fizikî inaktivite üzere faktörlerin elimine edilmesi önerilmektedir. Bunun dışında altta yatan sebeplerin tedavisi, önleyici tedavi, cerrahi ve endovasküler cerrahi tedaviler uygulanabilir. Rastgele bir kolda yahut bacakta felç üzere nörolojik bozukluklar oluşmuş ise fizik tedavi ve rehabilitasyon tedavileri de uygulanabilir.