Tımarlı sipahi nedir kısaca

Tımarlı sipahi nedir kısaca veri
Timar sahibi süvari askeri
Osmanlı ordusunun esası ve en büyük kısmını timarlı sipahi denilen atlı ordusu teşkil etmekteydi Timarlı sipahiler kapıkulu sınıfları gibi maaşlı değildi Leventler ve akıncılar gibi ganimetlerle geçinmezler, yaşamaları için devlet toprak verirdi Toprağın üstünde köylü vardı O köylüden vergiyi timarlı sipahi toplar Bununla ayrıca kendini geçindirir, ayrıca de atları ve silahları devamlı hazırlanmış bulundururdu Timar, ordunun er ve subaylarına sürekli askerlik hizmetlerine ve kendilerinin ve adamlarının harbe hazır olmaları, sefere çıkarıldığında hazineye siklet olmadan getirdikleri tabanca, malzeme ve yiyeceklere karşılık ödenen bir ücret gibiydi

Selçukluların Arapça ıkta dedikleri böyle toprağa Osmanlılar, tabiri Türkçeleştirerek dirlik demişlerdir Dirlikler gelirleri bakımından üçe ayrılırdı Takvim geliri 19999 akçaya dek olan dirliğe, timar; 20000 akçadan 99999 akçaya kadar olan zeamet; 100000 akçadan îtibaren kazanç getirene de has denilirdi Burada gelir en ince ayrıntısına kadar ödenti manasındadır Yani ürünün gerçek değeri değil, üründen köylünün devlete verdiği vergi değeridir Bu vergiyi, öteki bir takım vergilerle beraber toplamak hakkı dirlik sahibi sipahiye aitti

“Edna denilen minik timar sahipleri er ve erbaş; “evsaf denilen orta timar sahipleri astsubay; “ala denilen büyük timar sahipleri minik rütbeli subay derecesindeydiler Ufak zeamet sahipleri binbaşı, orta zeamet sahipleri yarbay, büyük zeamet sahipleri albay derecesinde yüksek rütbeli süvari subaylarıydı Bu sonunculara alay beyi deniliyordu oysa, sonra Farsçalaştırılarak miralay ve bugün benzer manada albay olmuştur Sancakbeyi tümgeneral ve beylerbeyi orgeneral rütbesindeki kişilerin dirliğine “has deniliyordu Vezirlerin, hanedan üyelerinin de hasları vardı En büyük haslar padişaha aitti

İki türlü tımarlı olurdu: Tezkireli ve tezkiresiz Tezkireli tımarlılar, tımarı merkezden, yani İstanbul ’da Dîvanı Hümayundan direkt alanlardır Tezkiresiz timarlılar ise dirliklerini Beylerbeyinin arzı üzerine alırlardı

Bir tımarın birincil üç bin akçalık çekirdek kısmına kılıç gerisine terakki denilirdi Zîra her üç bin akça için sipahi yanına kendisi gibi atlı ve teçhizatlı bir asker getirmeğe mecburdur Cebeli denilen bu erler, sipahinin çocukları, kardeşleri, akrabası olacağı gibi, toprağı işleyen herhangi bir kimse de olabilirdi Bazı tımarlarda kılıç iki bin akçaya, hatta daha üye düşebiliyordu Bazı timarlarda ise en fazla altı bin akçaya dek çıkabiliyordu

Sipahi, timarın bulunduğu topraklarda yaşar, köylülerden vergisini genel olarak mülk olarak alır ve bu geliri kendisini ve cebelilerini geçindirmek için kullanırdı Köylerdeki düzeni korurdu Sipahilerin, tımarları içindeki devlet topraklarını, çiftçilere dağıtırken, verdikleri vesikaya sipahi senedi denirdi Birinci Murad Han zamanında tesis edilen sipahilerin Anadolu ve Rumeli ’nin Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında büyük hizmetleri görüldü

Rumeli tımarları, Anadolu tımarlarından dahaverimliydi Anadolu ’da üç bin akçaya dek olan tımarlar orduya bir cebeli verdiği halde, Rumeli ’de üç bin akçaya dek olan tımarlardan iki, hatta üç cebeli çıktığı olurdu Tabiî tımarların üzerinde yaşamış köylü çiftçilerin Anadolu eyaletlerinde büyük çoğunluğu Türk olduğu halde, Rumeli eyaletlerinde oysa yarıya yakını Türk, yarıdan fazlası, bir takım bölgelerde fazla daha fazlası Hıristiyan Ortodoks, bazı bölgeler de Katolikti

Sefer bildiri edilince sipahiler, Seraskerin bulunduğu yere kazanç, denetleme olurlar, dirlik sipahileri ve cebelileri ayrı ayrı deftere yazılırdı “Sipahi ve cebeli falanca paşanın defterlisidir diye bilinirdi Sefere ağırlama olunup da sefere iştirak etmeyen sipahinin elindeki timar zaptolunur, başkasına verilirdi Kanunen götürmek mecburiyetinde oldukları cebeli ve gulamı getirmeyenler ve götürüp de kaçanların yerlerine diğerlerini tedarik edemeyenler hakkında da benzer muamele başvuru olunurdu

Yığınak emri gelince her tımar sahibi, cebelileriyle beraber, kendi kazasının kayıtlı yerinde toplanırdı O kazadaki timarlılar, çeribaşı denilen sipahi yüzbaşısının emrinde bulunurlardı Çeribaşı da alay beyinin emrine giriyordu Alayını toplayan alay beyi, sancak beyine gidip hazırlanmış olduğunu bildiriyordu Kendi maliyet askerini de bölge sancak beyi, bu sipahi alayıyla beraber, beylerbeyine katılmak üzere harekete geçiyordu Bu iş büyük bir süratle yapılıyordu

Beylerbeyilerin müsade vermesiyle sancak beyleri kadar bir kısım sipahiler memleket muhafazası için yerlerinde bırakılabilirdi Sipahi sefere gittiğinde yerine delege olarak bıraktığı korucu, dirlik sahibinin yokluğunda toprağın muntazaman işlenmesine gözaltı ederdi Eğer sipahi harbin uzaması halinde kışı hudutta dinmek emri alırsa, dirliğine harçlıkçı denilen bir vekil göndererek, takvim gelirini bulunduğu yere getirtirdi

Timar ve zeamet; sahibi ölünce, ekseriya büyük oğluna, yoksa kardeşine ya da yeğenine verilirdi Ama bunun için timar ve zeametin bağlı olduğu alay, varisin toprağı idare edebilecek kabiliyet ve şartlara haiz olduğuna şehadet ederlerdi Zaten bir sipahi subayı, yerine geçecek birini yıllar boyunca hazırlayıp, yetiştirirdi Bu sûretle dirlik acemi insanların eline geçmezdi

Timar ve zeamet sahipleri, arazileri üzerindeki toprakları üç yıldan artı işlemezlerse, dirliklerini kaybederlerdi Toprak işlememek, Allahü tealaya karşısında bir günah sayılırdı Zîra toprak sayesinde Allahü tealanın kulları beslenirdi Timar her eyalette bulunmazdı Mesela Cezayir, Tunus, Trablusgarb, Mısır, Yemen, Bağdat gibi eyaletlerde timar ve zeamet yoktu Başlıca Türk nüfûsunun bulunduğu eyaletlerde timar ve zeamet teşkilatı yapılmıştır Timarlı sipahi adamakıllı Türk soyundan gelirdi

Sultan Birinci Süleyman Han (15201966) zamanında timarlı sipahiler, en aydınlık devrini yaşadı Bu zamanda 166200 timarlı sipahi vardı; bunun 74000 ’i Rumeli, 91600 ’ü Anadolu timarlı sipahisiydi Bu sûrette Türk atlı ordusu, iki orduya ayrılırdı: Rumeli atlı ordusu ve Anadolu atlı ordusu Meydan muharebelerinde ordu düzeninin sağ ve sol kanatlarını bu iki ordu teşkil ederdi Kapıkulu askerleri merkezde bulunurdu Ilk zamanlarda, Rumeli timarlı ordusunun kumandanı Rumeli Beylerbeyi, Anadolu timarlı ordusunun kumandanı da Anadolu Beylerbeyi idi Fakat sonra bu iki kanada da padişah tarafından seçilen vezirler kumanda etmeye başladı Sultan Süleyman Han devrinde bu iki ordu o derece büyüdü ancak, sefer Avrupa ’da olduğu zaman çok defa Anadolu sipahi ordusu çağrılmaz veya bir takım birlikler çağrılırdı Sefer Asya ’da ise, Rumeli askerleri ya çağrılmaz veya bazı birlikleri sefere yeralma için istenirdi

Timarlı sipahiler 17 yüzyıla dürüst bozulmaya başladı Kuruluşlarından beri Osmanlı Devletinin tarihinde büyük bir rol oynayan timarlı sistemi, yeniçeriler için olduğu gibi kanlı ve ızdıraplı bir tasfiyeden ziyade, sessiz sedasız bir sûrette ve herhangi bir sarsıntıya sebep olmadan ortadan kalktı

Asırlar baştan başa sipahiler, memleketin en uzak köşelerine kadar yayılıp, köylüyle iç içe yaşadı ve uzun müddet ziraî iktisadiyatın ve devlet toprak siyasetinin etkin mümessilleri rolünü oynamıştı Padişahın, devletin en ücra köşelerindeki vefalı temsilcileriydiler Köylerin şenlenmesinde, bayındır ülkü gelmesinde her türlü yardımda bulunurlardı

Timarlı sipahilerin 17 asrın son yıllarında, hele 18 asırdan îtibaren sayıları manâlı ölçüde azaldı

Kapıkulu süvarilerinin ehemmiyet kazanması ile Sultan Abdülmecîd Han (18391865), 19 Ocak 1841 fermanı ile birçok timarlı sipahiyi emekliye sevk etti Ama timarlarını hayatlarının sonuna kadar ellerinde bıraktı 1844 ’te bir kısım timarlı sipahisi, atlı jandarma olarak hizmete alındı Zaten uzun müddetten beri ne sipahi olarak, ne saray mensubu olarak kimseye timar verilmiyordu Ölen timarlı sipahilerin çocukları İstanbul ’a getirilip, askerî mekteplere veriliyordu 1850 ’den sonradan timar da, sipahi de kalmadı *