Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
TOLUNOĞULLARI BEYLİĞİ
Mısır'da ve Suriye'de kurulan ve Abbasi hilafetine ismen bağlı ilk MuslumanTurk devletidir Devletin kurucusu Ahmed, bir Turk askeri idi Babası Tulun (Tulun: Turkce'deki dolun, yani dolun aydan gelir) yaklaşık 815816'da Buhara valisi tarafından Bağdad'a gonderilmişti Ahmed, Eylul 835'te Bağdad'da doğdu
O cok iyi askeri ve dini bir terbiye gordu ve tahsilini Tarsus'ta tamamladı Daha sonra cesareti sayesinde Halife Mustain'in beğenisini kazandı Uvey babası Bayıkbeg'in vekili olarak Mısır valiliği yaptı Ahmed, 15 Eylul 868'de Fuslat'a ulaşmasıyla Tulunilerin kuruluşu başlıyordu Ondan once de Mısır'da Turk valileri gorev yapmış, bunlardan Muzahim b Hakan'ın devrinde buraya Turk askerleri gelmeye başlamış ve Mısır, Samarra'dan sonra Turklerin ikinci ussu olmuştu
Ahmed bin Tulun'un Fuslat'a ulaşmasıyla Musluman Mısır tarihinde yeni bir devir başlıyordu Ancak o Mısır'da hakimiyeti ele gecirmek ve nufuzunu butun ulkeye yaymak istediği zaman bazı engeller ile karşılaştı Ahmed'in karşılaştığı en buyuk gucluk mali hususlarda oldu Mısır'ın maliyesi bu sırada kuvvetli ve usta bir maliyeci olan Ahmed bin Mudebbir'in elinde idi ve o Ahmed bin Tulun'a muhalefete kalkışmıştı Ahmed bin Tulun, İbni Mudebbir ile dort yıl sureyle yaptığı mucadeleyi kazanmaya ve onu Suriye'ye uzaklaştırmaya muvaffak oldu Artık Ahmed Mısır'da mali bağımsızlığa da sahipti Ote taraftan Bayık beg Haziran 870'te oldurulmuş ve Mısır ıkta'ı İbn Tulun'un kayınpederi Yarcuh elTurki'ye gecmişti Yarcuh, damadı İbn Tulun'a Berka ve İskenderiye'nin idaresini de verdi Boylece butun Mısır onun hakimiyeti altına girdi
Yine 870 yılında, Abbasi halifesi, elMu'temid oldu ElMu'temid tahta gectikten biraz sonra idari işlerinin buyuk bir kısmını kardeşi elMuvaffak'a bıraktı Abbasi halifesi daha sonra 20 Temmuz 875'te oğlu Cafer'i elMuvaffızlakabıyla veliahd tayin etmiş ve batı eyaletlerinin valiliğini ona vermişti Ondan sonra elMuvaffak'ı da ikinci veliahdlığa ve doğu eyaletlerinin valiliğine tayin etti Boylece Mısır, Cafer'in hakimiyeti sahasına giriyordu Ancak Ahmed b Tulun, Mısır'da hukum surmekte olduğundan burada gerek halifenin ve gerekse oğlunun sozu gecmemekte idi ElMuvaffak ise usta idareciliği ve kabiliyeti sayesinde kısa zamanda devlette hakiki hukumdar durumuna gelmişti ve onu Ahmed b Tulun ile catışması kacınılmazdı
Ahmed b Tulun, ise bu olaylar olurken Bağdad'a gidecek olan haracı muntazam bir şekilde azaltarak ve sınırlandırarak buyuk bir servet toplamıştı Aynı zamanda o ceşitli fırsatlardan yararlanarak Turk ve Sudanlı esirlerden iyi talim gormuş tam techizatlı bir ordu meydana getirdi Saltanat naibi elMuvaffak ile Ahmed bin Tulun arasındaki catışma, elMuvaffak'ın doğudaki zenci isyanları ve Saftariler ile uğraşması sebebiyle patlak verdi ElMuvaffak, kendi hakimiyeti sahasında olmamasına rağmen, bu sırada Mısır hazinesini de kendi imkanları icin kullanmak istedi ve İbn Tulun'a elci gondererek para istedi
Ote taraftan Halife Mu'temid kardeşi elMuvaffak'tan korkarak bizzat Ahmed'e mektup yazmış, istenilen paranın kendisine gonderilmesini istemişti Buna rağmen Ahmed b Tulun, elMuvaffak'a 1200000 dinar gondererek onunla uzlaşmayı tercih etti Ancak Muvaffak bu parayı yetersiz bularak daha fazlasını istedi Ahmed'in bu isteği sert bir şekilde reddetmesi, aradaki anlaşmazlığı şiddetlendirdi ElMuvaffak bu durumda onu azletmeye karar verdi ve yerine Suriye valisi Amacur'u tayin etti Fakat bu karar tatbik edilemedi Amacur elTurki 877878 yılında olduğu zaman Ahmed b Tulun kolayca Suriye'yi ele geciriyordu
Ancak onun bu zafer sevinci Mısır'da vekil olarak bıraktığı oğlu Abbas'ın isyanıyla yarıda kalmıştı Abbas, 879 tarihinde Mısır'ı terketmiş ve Berberileri para kuvvetiyle elde ederek yeni bir devlet kurmak istemişti Ahmed b Tulun Mısır'a donerek bu isyanı bastırdı, artık o Mısır ve Suriye'nin hakimi idi, paralar uzerine Halifeden sonra kendi adını da bastırmıştı Ahmed b Tulun ile elMuvaffak arasında duşmanlık 882'de Tulunilerin Suriye valisi Lu'lu'nun elMuvaffak tarafına gecmesiyle son haddine ulaştı Ahmed, buna karşılık olmak uzere Muvaffak'ın baskısı altında bulunan Halife Mu'temid'i yanına gelmesi icin ısrarla davet etti O belki de Halifenin gelmesiyle saltanat naibliğini ele gecirerek kendi devletini butun Abbasi imparatorluğu'nun merkezi yapmayı umid ediyordu
Neticede Halife, Ahmed b Tulun'un yanına gitmeye karar vererek Samarra'dan harekete gecti (882 Kasım ayı sonları) Ancak o Musul'a ulaştığı zaman elMuvaffak'ın emriyle İshak bin Kundacık tarafından Samerra'ya donmeye mecbur edildi ElMuvaffak bununla da yetinmedi, Halife'yi İshak b Kundacık'ı Mısır ve Suriye valisi tayin etmesi icin zorladı Ancak bu tayin hic bir netice vermedi Buna karşılık Ahmed de kendisine katılan fakihlerin fetvasıyla Şam'da elMuvaffak'ın azlini ilan etti Daha sonra gerek Ahmed ve gerekse elMuvaffak hakim oldukları ulkelerin minberlerinde birbirlerine lanetler yağdırmakla yetindiler Nihayet bir sure sonra iki taraf arasında barış goruşmelerinin başladığı sırada, Ahmed b Tulun kuzey Suriye'ye tertiplediği bir seferde hastalanarak oldu (10 Mayıs 884)
Ahmed b Tulun'un yerine yirmi yaşındaki oğlu Humareveyh gecti Buyuk oğlu Abbas buna itiraz etti ise de olduruldu Ote taraftan Humareveyh'in başa gecmesi, Abbasiler ile Tuluniler arasında yapılan barış goruşmelerinin sona ermesine sebep oldu Bu sırada daha once Mısır ve Suriye valisi tayin edilmiş olan İshak b Kundacık ve Saracoğullarından Diyarı Mudar valisi Muhammed elAfşin birleşmişler ve Humareveyh'in tecrubesizliğinden yararlanarak onun hakimiyeti altındaki toprakları ele gecirmek icin hazırlıklara başlamışlardı Ayrıca onlar elMuvaffak'a da muracaat ederek yardımcı kuvvet istediler
ElMuvaffak bu teklifi siyasetine uygun bularak kabul ve onlara Dımaşk uzerine yurumelerini emretti Bu emri alan iki kumandan harekete gecerek Haleb, Hıms, Antakya'ya hakim oldular Tulunilerin Dımaşk'daki naibi de onlara iltihak etmiş, sadece Şeyzer şehri Humareveyh'e bağlılığını surdurmuştu Humareveyh Suriye'deki bu olayları haber aldığı zaman hemen bir ordu gonderdi ise de bu ordu Dımaşk'a hakim oldu ve kışın yaklaşmasıyla bir netice alamadı Ote taraftan elMuvaffak da oğlu Ahmed'i iki kumandanla birleşmesi icin Suriye'ye gondermişti
Mısır ordusu bu muttefik kuvvetler karşısında başarılı olamayarak Remle'ye cekilirken Ahmed, OcakŞubat 885 tarihinde Dımaşk'a giriyordu Bu olaylar Humareveyh'in Mısır'dan bizzat harekete gecmesini gerekli kılmış ve Remle'de beklemeye başlamıştı Bu sırada İshak ve Muhammed bir anlaşmazlık sebebiyle Ahmed'den ayrıldılar Bu durumda ordusu oldukca zayıflayan Ahmed ile Humareveyh, DımaşkRemle arasında elTavvahin denilen yerde karşılaştılar (ŞubatMart 885) Humareveyh gencliği ve tecrubesizliği sebebiyle daha başlangıcta savaş meydanını terketti
Abbasi ordusu bu durumda Mısır ordugahını yağmalamaya başladı Ancak Humareveyh'in cekildiğinden haberi olmayan Mısır ordusundan Sa'd elAysar pusuda bulunan birlikleriyle Ahmed'in kuvvetlerine saldırdı Bu kez kacma sırası Ahmed de idi, geride ağır kayıplar ve esirler bırakarak savaş meydanını terketti Humareveyh bundan sonra Suriye, Sugur(uc) şehirleri ve Musul'a hakim oldu ElMuvaffak, elTavvahin yenilgisiyle artık Mısır'a sahip olamayacağını anlamıştı Bu nedenle Humareveyh ile bir barış yapmak zorunda kaldı İki taraf arasındaki barışa gore (886), Humareveyh, Mısır, Suriye ve Anadolu hudud bolgelerinde otuz yıl sureyle vali olarak tanınıyordu Buna karşılık o yılda 300000 dinar vergi odeyecekti Ancak bu miktar daha once Ahmed b Tulun tarafından sadece Mısır icin odenmişti
Ote taraftan İshak b Kundacık ile Muhammed elAfşin arasındaki iyi munasebetler bozulmuş, bu iki kumandan birbirlerinin topraklarına goz dikmişlerdi Muhammed elAfşin, Humareveyh'e yanaşarak onunla birleşti Ancak bu ittifak bir yıl kadar surmuştu İshak, Humareveyh ile anlaşmanın kendisi icin daha yararlı olduğunu anlamış ve bunu da gercekleştirmişti Buna mukabil Muhammed elAfşin Dımaşk'ı zaptetmek icin harekete gecti Humareveyh ile Muhammed'in orduları Dımaşk yakınında Seniyet elU'kab mevkiinde karşılaştı (MayısHaziran 888)
Savaşı Mısır ordusu kazandı Muhammed kacmayı tercih etti Humareveyh onun peşinden İshak b Kundacık'ı gonderdi Neticede Muhammed elAfşin bu iki muttefike karşı koyamayacağını anlamış ve Bağdad'a elMuvaffak'ın yanına gitmek zorunda kalmıştı (Temmuz 889)
Daha sonra elMu'temid Ekim 892'de oldu ve yerine elMuvaffak'ın oğlu Ahmed, elMu'tezid lakabıyla halife oldu Mu'tezid de Humareveyh'in gorevinde kalmasını tasdik etti Boylece Tuluniler ile Abbasiler arasındaki munasebetlerde dostca gelişmeler goruldu Nitekim Humareveyh'in Katr elNada namıyla meşhur kızı Esma, Halife Mu'tezid ile evlendi Humareveyh yaşadığı sure icinde harcamalarda musrif davranmış ve bu devletin mali durumunu cok sarsmıştı O Suriye'ye yaptığı bir sefer sırasında koleleri tarafından takriben otuz iki yaşında iken olduruldu (8 Ocak 896) Onun genc yaşta oldurulmesi oldurulmesi Tuluniler Devleti ve Mısır icin buyuk bir talihsizlikti
Mu'tezid'in yerine daha sağlığında veliahd tayin ettiği oğlu Ebu'lAsakir Ceyş gecmişti Ancak o henuz ondort yaşında tecrubesiz bir gencti, etrafındaki kotu niyetli kimselerin etkisiyle tecrubeli emir ve kumandanlara karşı harekete gecti Onun bu davranışı gerek hukumdarlık gerekse hayat suresinin kısa olmasına sebep oldu Neticede ayaklanan kumandanlar onu azlederek oldurduler (25 Temmuz 896) Ceyş'in yerine aynı derecede ehliyetsiz ve tecrubesiz kardeşi Harun gecirildi
Tuluni hanedanının son yılları idarede iktidarsızlık, entrikalar ve Abbasilerin gittikce artan bir şekilde Mısır'a mudahalesiyle gecmişti 899 yılında Halife Mu'tezid ile yeni bir anlaşma yapıldı Bu ucuncu anlaşmayla Tulunilerin idaresindeki ulkelerin sayısı azalıyor ve Abbasilere verdikleri vergi 450000 dinara cıkarılıyordu Ote taraftan Karmatilerin Suriye'deki isyanları yalnız Tuluniler icin değil Abbasiler icin de tehlikeli olmaya başlamıştı
Bu sırada Halife Mu'tezid olmuş (902) ve yerine oğlu elMuktefi gecmişti Halife Muktefi, Suriye'ye Muhammed b Suleyman idaresinde bir ordu gonderdi Neticede Abbasi ordusu Karmatiler'i muthiş bir mağlubiyete uğrattı (903) Bu seferden sonra Muhammed b Suleyman Abbasi orduları başkumandanı tayin edilerek Mısır meselesini neticelendirmekle gorevlendirildi Muhammed b Suleyman karadan ve denizden Mısır'a hucum etti Bu sırada Harun, kesin olarak sebebi anlaşılamayan bir şekilde olduruldu (31 Aralık 904) Ona amcası Şeyban Halef oldu
Şeyban, Tuluni kuvvetlerini mudafaa icin bir duzene sokmaya calıştı ise de artık cok gecti Nihayet Muhammed b Suleyman Mısır kapılarına dayandı Şeyban teslim olmak teklifini kabul ederek aile fertleriyle Muhammed b Suleyman'a sığındı Tuluni ordusundan bir kısmı durumdan habersiz olarak mucadele ettilerse de bu mukavemeti hayatlarıyla odediler Muhammed b Suleyman bundan sonra 12 Ocak 905'te Fustat'a girdi Boylece Tuluni Devleti sona erdi ve ailenin geride kalan fertleri zincire vurularak Bağdad'a goturuldu
Tuluniler zamanında Mısır yeniden bir canlanma, ilerleme ve refah devri yaşamıştı Bu devlet, temelde kuvvetli bir orduya ve ulkenin iktisadi bakımdan kalkınmasına dayanmıştı Ayrıca ticaret de fevkalade gelişmişti
Nitekim Ahmed b Tulun bu sebeple Afrika'nın Mısır ve Suriye uzerinden gecen ticaret yollarının kontrolunu elinde tutmak istiyordu Mısır'da Tuluniler ile beraber bir saray teşkilatı kurulmuş ve bu Abbasileri de geride bırakacak şekilde bir gelişme gostermişti Ote taraftan Ahmed b Tulun halk hizmetlerine yarayacak muazzam imar faaliyetlerinde bulundu Katai adı verilen yeni bir şehir kurdu
Burada bir saray ve kendi ismiyle anılan buyuk bir camii ve Dar elİmare (hukumet konağı) yaptırmıştı Ayrıca 837 yılında bir hastane (maristan) ve bugun hala duran bir su kemeri inşa ettirmişti İbn Tulun'un en buyuk eseri olan camii, 876879 yılları arasında tamamlanmış olup bugun de varlığını surdurmektedir Oğlu Humareveyh de Katai şehrini genişletmiş ve burada bahceler ve havuzlar yaptırmıştı
Ahmed b Tulun edebiyat ve musıkiye de meraklı olup Turkce şiirler yazmıştı Humareveyh de alim ve şairleri himaye etmesiyle un kazanmıştı Nitekim gramerci Muhammed b Abdullah (ol 944) onun himayesinde ve aynı zamanda oğullarının hocası idi ElKasım b Yahya elMeryemi (ol 929) de Humavereyh'in savaşlardaki zaferlerini kutlamak icin kasideler yazmıştı
Mısır'da ve Suriye'de kurulan ve Abbasi hilafetine ismen bağlı ilk MuslumanTurk devletidir Devletin kurucusu Ahmed, bir Turk askeri idi Babası Tulun (Tulun: Turkce'deki dolun, yani dolun aydan gelir) yaklaşık 815816'da Buhara valisi tarafından Bağdad'a gonderilmişti Ahmed, Eylul 835'te Bağdad'da doğdu
O cok iyi askeri ve dini bir terbiye gordu ve tahsilini Tarsus'ta tamamladı Daha sonra cesareti sayesinde Halife Mustain'in beğenisini kazandı Uvey babası Bayıkbeg'in vekili olarak Mısır valiliği yaptı Ahmed, 15 Eylul 868'de Fuslat'a ulaşmasıyla Tulunilerin kuruluşu başlıyordu Ondan once de Mısır'da Turk valileri gorev yapmış, bunlardan Muzahim b Hakan'ın devrinde buraya Turk askerleri gelmeye başlamış ve Mısır, Samarra'dan sonra Turklerin ikinci ussu olmuştu
Ahmed bin Tulun'un Fuslat'a ulaşmasıyla Musluman Mısır tarihinde yeni bir devir başlıyordu Ancak o Mısır'da hakimiyeti ele gecirmek ve nufuzunu butun ulkeye yaymak istediği zaman bazı engeller ile karşılaştı Ahmed'in karşılaştığı en buyuk gucluk mali hususlarda oldu Mısır'ın maliyesi bu sırada kuvvetli ve usta bir maliyeci olan Ahmed bin Mudebbir'in elinde idi ve o Ahmed bin Tulun'a muhalefete kalkışmıştı Ahmed bin Tulun, İbni Mudebbir ile dort yıl sureyle yaptığı mucadeleyi kazanmaya ve onu Suriye'ye uzaklaştırmaya muvaffak oldu Artık Ahmed Mısır'da mali bağımsızlığa da sahipti Ote taraftan Bayık beg Haziran 870'te oldurulmuş ve Mısır ıkta'ı İbn Tulun'un kayınpederi Yarcuh elTurki'ye gecmişti Yarcuh, damadı İbn Tulun'a Berka ve İskenderiye'nin idaresini de verdi Boylece butun Mısır onun hakimiyeti altına girdi
Yine 870 yılında, Abbasi halifesi, elMu'temid oldu ElMu'temid tahta gectikten biraz sonra idari işlerinin buyuk bir kısmını kardeşi elMuvaffak'a bıraktı Abbasi halifesi daha sonra 20 Temmuz 875'te oğlu Cafer'i elMuvaffızlakabıyla veliahd tayin etmiş ve batı eyaletlerinin valiliğini ona vermişti Ondan sonra elMuvaffak'ı da ikinci veliahdlığa ve doğu eyaletlerinin valiliğine tayin etti Boylece Mısır, Cafer'in hakimiyeti sahasına giriyordu Ancak Ahmed b Tulun, Mısır'da hukum surmekte olduğundan burada gerek halifenin ve gerekse oğlunun sozu gecmemekte idi ElMuvaffak ise usta idareciliği ve kabiliyeti sayesinde kısa zamanda devlette hakiki hukumdar durumuna gelmişti ve onu Ahmed b Tulun ile catışması kacınılmazdı
Ahmed b Tulun, ise bu olaylar olurken Bağdad'a gidecek olan haracı muntazam bir şekilde azaltarak ve sınırlandırarak buyuk bir servet toplamıştı Aynı zamanda o ceşitli fırsatlardan yararlanarak Turk ve Sudanlı esirlerden iyi talim gormuş tam techizatlı bir ordu meydana getirdi Saltanat naibi elMuvaffak ile Ahmed bin Tulun arasındaki catışma, elMuvaffak'ın doğudaki zenci isyanları ve Saftariler ile uğraşması sebebiyle patlak verdi ElMuvaffak, kendi hakimiyeti sahasında olmamasına rağmen, bu sırada Mısır hazinesini de kendi imkanları icin kullanmak istedi ve İbn Tulun'a elci gondererek para istedi
Ote taraftan Halife Mu'temid kardeşi elMuvaffak'tan korkarak bizzat Ahmed'e mektup yazmış, istenilen paranın kendisine gonderilmesini istemişti Buna rağmen Ahmed b Tulun, elMuvaffak'a 1200000 dinar gondererek onunla uzlaşmayı tercih etti Ancak Muvaffak bu parayı yetersiz bularak daha fazlasını istedi Ahmed'in bu isteği sert bir şekilde reddetmesi, aradaki anlaşmazlığı şiddetlendirdi ElMuvaffak bu durumda onu azletmeye karar verdi ve yerine Suriye valisi Amacur'u tayin etti Fakat bu karar tatbik edilemedi Amacur elTurki 877878 yılında olduğu zaman Ahmed b Tulun kolayca Suriye'yi ele geciriyordu
Ancak onun bu zafer sevinci Mısır'da vekil olarak bıraktığı oğlu Abbas'ın isyanıyla yarıda kalmıştı Abbas, 879 tarihinde Mısır'ı terketmiş ve Berberileri para kuvvetiyle elde ederek yeni bir devlet kurmak istemişti Ahmed b Tulun Mısır'a donerek bu isyanı bastırdı, artık o Mısır ve Suriye'nin hakimi idi, paralar uzerine Halifeden sonra kendi adını da bastırmıştı Ahmed b Tulun ile elMuvaffak arasında duşmanlık 882'de Tulunilerin Suriye valisi Lu'lu'nun elMuvaffak tarafına gecmesiyle son haddine ulaştı Ahmed, buna karşılık olmak uzere Muvaffak'ın baskısı altında bulunan Halife Mu'temid'i yanına gelmesi icin ısrarla davet etti O belki de Halifenin gelmesiyle saltanat naibliğini ele gecirerek kendi devletini butun Abbasi imparatorluğu'nun merkezi yapmayı umid ediyordu
Neticede Halife, Ahmed b Tulun'un yanına gitmeye karar vererek Samarra'dan harekete gecti (882 Kasım ayı sonları) Ancak o Musul'a ulaştığı zaman elMuvaffak'ın emriyle İshak bin Kundacık tarafından Samerra'ya donmeye mecbur edildi ElMuvaffak bununla da yetinmedi, Halife'yi İshak b Kundacık'ı Mısır ve Suriye valisi tayin etmesi icin zorladı Ancak bu tayin hic bir netice vermedi Buna karşılık Ahmed de kendisine katılan fakihlerin fetvasıyla Şam'da elMuvaffak'ın azlini ilan etti Daha sonra gerek Ahmed ve gerekse elMuvaffak hakim oldukları ulkelerin minberlerinde birbirlerine lanetler yağdırmakla yetindiler Nihayet bir sure sonra iki taraf arasında barış goruşmelerinin başladığı sırada, Ahmed b Tulun kuzey Suriye'ye tertiplediği bir seferde hastalanarak oldu (10 Mayıs 884)
Ahmed b Tulun'un yerine yirmi yaşındaki oğlu Humareveyh gecti Buyuk oğlu Abbas buna itiraz etti ise de olduruldu Ote taraftan Humareveyh'in başa gecmesi, Abbasiler ile Tuluniler arasında yapılan barış goruşmelerinin sona ermesine sebep oldu Bu sırada daha once Mısır ve Suriye valisi tayin edilmiş olan İshak b Kundacık ve Saracoğullarından Diyarı Mudar valisi Muhammed elAfşin birleşmişler ve Humareveyh'in tecrubesizliğinden yararlanarak onun hakimiyeti altındaki toprakları ele gecirmek icin hazırlıklara başlamışlardı Ayrıca onlar elMuvaffak'a da muracaat ederek yardımcı kuvvet istediler
ElMuvaffak bu teklifi siyasetine uygun bularak kabul ve onlara Dımaşk uzerine yurumelerini emretti Bu emri alan iki kumandan harekete gecerek Haleb, Hıms, Antakya'ya hakim oldular Tulunilerin Dımaşk'daki naibi de onlara iltihak etmiş, sadece Şeyzer şehri Humareveyh'e bağlılığını surdurmuştu Humareveyh Suriye'deki bu olayları haber aldığı zaman hemen bir ordu gonderdi ise de bu ordu Dımaşk'a hakim oldu ve kışın yaklaşmasıyla bir netice alamadı Ote taraftan elMuvaffak da oğlu Ahmed'i iki kumandanla birleşmesi icin Suriye'ye gondermişti
Mısır ordusu bu muttefik kuvvetler karşısında başarılı olamayarak Remle'ye cekilirken Ahmed, OcakŞubat 885 tarihinde Dımaşk'a giriyordu Bu olaylar Humareveyh'in Mısır'dan bizzat harekete gecmesini gerekli kılmış ve Remle'de beklemeye başlamıştı Bu sırada İshak ve Muhammed bir anlaşmazlık sebebiyle Ahmed'den ayrıldılar Bu durumda ordusu oldukca zayıflayan Ahmed ile Humareveyh, DımaşkRemle arasında elTavvahin denilen yerde karşılaştılar (ŞubatMart 885) Humareveyh gencliği ve tecrubesizliği sebebiyle daha başlangıcta savaş meydanını terketti
Abbasi ordusu bu durumda Mısır ordugahını yağmalamaya başladı Ancak Humareveyh'in cekildiğinden haberi olmayan Mısır ordusundan Sa'd elAysar pusuda bulunan birlikleriyle Ahmed'in kuvvetlerine saldırdı Bu kez kacma sırası Ahmed de idi, geride ağır kayıplar ve esirler bırakarak savaş meydanını terketti Humareveyh bundan sonra Suriye, Sugur(uc) şehirleri ve Musul'a hakim oldu ElMuvaffak, elTavvahin yenilgisiyle artık Mısır'a sahip olamayacağını anlamıştı Bu nedenle Humareveyh ile bir barış yapmak zorunda kaldı İki taraf arasındaki barışa gore (886), Humareveyh, Mısır, Suriye ve Anadolu hudud bolgelerinde otuz yıl sureyle vali olarak tanınıyordu Buna karşılık o yılda 300000 dinar vergi odeyecekti Ancak bu miktar daha once Ahmed b Tulun tarafından sadece Mısır icin odenmişti
Ote taraftan İshak b Kundacık ile Muhammed elAfşin arasındaki iyi munasebetler bozulmuş, bu iki kumandan birbirlerinin topraklarına goz dikmişlerdi Muhammed elAfşin, Humareveyh'e yanaşarak onunla birleşti Ancak bu ittifak bir yıl kadar surmuştu İshak, Humareveyh ile anlaşmanın kendisi icin daha yararlı olduğunu anlamış ve bunu da gercekleştirmişti Buna mukabil Muhammed elAfşin Dımaşk'ı zaptetmek icin harekete gecti Humareveyh ile Muhammed'in orduları Dımaşk yakınında Seniyet elU'kab mevkiinde karşılaştı (MayısHaziran 888)
Savaşı Mısır ordusu kazandı Muhammed kacmayı tercih etti Humareveyh onun peşinden İshak b Kundacık'ı gonderdi Neticede Muhammed elAfşin bu iki muttefike karşı koyamayacağını anlamış ve Bağdad'a elMuvaffak'ın yanına gitmek zorunda kalmıştı (Temmuz 889)
Daha sonra elMu'temid Ekim 892'de oldu ve yerine elMuvaffak'ın oğlu Ahmed, elMu'tezid lakabıyla halife oldu Mu'tezid de Humareveyh'in gorevinde kalmasını tasdik etti Boylece Tuluniler ile Abbasiler arasındaki munasebetlerde dostca gelişmeler goruldu Nitekim Humareveyh'in Katr elNada namıyla meşhur kızı Esma, Halife Mu'tezid ile evlendi Humareveyh yaşadığı sure icinde harcamalarda musrif davranmış ve bu devletin mali durumunu cok sarsmıştı O Suriye'ye yaptığı bir sefer sırasında koleleri tarafından takriben otuz iki yaşında iken olduruldu (8 Ocak 896) Onun genc yaşta oldurulmesi oldurulmesi Tuluniler Devleti ve Mısır icin buyuk bir talihsizlikti
Mu'tezid'in yerine daha sağlığında veliahd tayin ettiği oğlu Ebu'lAsakir Ceyş gecmişti Ancak o henuz ondort yaşında tecrubesiz bir gencti, etrafındaki kotu niyetli kimselerin etkisiyle tecrubeli emir ve kumandanlara karşı harekete gecti Onun bu davranışı gerek hukumdarlık gerekse hayat suresinin kısa olmasına sebep oldu Neticede ayaklanan kumandanlar onu azlederek oldurduler (25 Temmuz 896) Ceyş'in yerine aynı derecede ehliyetsiz ve tecrubesiz kardeşi Harun gecirildi
Tuluni hanedanının son yılları idarede iktidarsızlık, entrikalar ve Abbasilerin gittikce artan bir şekilde Mısır'a mudahalesiyle gecmişti 899 yılında Halife Mu'tezid ile yeni bir anlaşma yapıldı Bu ucuncu anlaşmayla Tulunilerin idaresindeki ulkelerin sayısı azalıyor ve Abbasilere verdikleri vergi 450000 dinara cıkarılıyordu Ote taraftan Karmatilerin Suriye'deki isyanları yalnız Tuluniler icin değil Abbasiler icin de tehlikeli olmaya başlamıştı
Bu sırada Halife Mu'tezid olmuş (902) ve yerine oğlu elMuktefi gecmişti Halife Muktefi, Suriye'ye Muhammed b Suleyman idaresinde bir ordu gonderdi Neticede Abbasi ordusu Karmatiler'i muthiş bir mağlubiyete uğrattı (903) Bu seferden sonra Muhammed b Suleyman Abbasi orduları başkumandanı tayin edilerek Mısır meselesini neticelendirmekle gorevlendirildi Muhammed b Suleyman karadan ve denizden Mısır'a hucum etti Bu sırada Harun, kesin olarak sebebi anlaşılamayan bir şekilde olduruldu (31 Aralık 904) Ona amcası Şeyban Halef oldu
Şeyban, Tuluni kuvvetlerini mudafaa icin bir duzene sokmaya calıştı ise de artık cok gecti Nihayet Muhammed b Suleyman Mısır kapılarına dayandı Şeyban teslim olmak teklifini kabul ederek aile fertleriyle Muhammed b Suleyman'a sığındı Tuluni ordusundan bir kısmı durumdan habersiz olarak mucadele ettilerse de bu mukavemeti hayatlarıyla odediler Muhammed b Suleyman bundan sonra 12 Ocak 905'te Fustat'a girdi Boylece Tuluni Devleti sona erdi ve ailenin geride kalan fertleri zincire vurularak Bağdad'a goturuldu
Tuluniler zamanında Mısır yeniden bir canlanma, ilerleme ve refah devri yaşamıştı Bu devlet, temelde kuvvetli bir orduya ve ulkenin iktisadi bakımdan kalkınmasına dayanmıştı Ayrıca ticaret de fevkalade gelişmişti
Nitekim Ahmed b Tulun bu sebeple Afrika'nın Mısır ve Suriye uzerinden gecen ticaret yollarının kontrolunu elinde tutmak istiyordu Mısır'da Tuluniler ile beraber bir saray teşkilatı kurulmuş ve bu Abbasileri de geride bırakacak şekilde bir gelişme gostermişti Ote taraftan Ahmed b Tulun halk hizmetlerine yarayacak muazzam imar faaliyetlerinde bulundu Katai adı verilen yeni bir şehir kurdu
Burada bir saray ve kendi ismiyle anılan buyuk bir camii ve Dar elİmare (hukumet konağı) yaptırmıştı Ayrıca 837 yılında bir hastane (maristan) ve bugun hala duran bir su kemeri inşa ettirmişti İbn Tulun'un en buyuk eseri olan camii, 876879 yılları arasında tamamlanmış olup bugun de varlığını surdurmektedir Oğlu Humareveyh de Katai şehrini genişletmiş ve burada bahceler ve havuzlar yaptırmıştı
Ahmed b Tulun edebiyat ve musıkiye de meraklı olup Turkce şiirler yazmıştı Humareveyh de alim ve şairleri himaye etmesiyle un kazanmıştı Nitekim gramerci Muhammed b Abdullah (ol 944) onun himayesinde ve aynı zamanda oğullarının hocası idi ElKasım b Yahya elMeryemi (ol 929) de Humavereyh'in savaşlardaki zaferlerini kutlamak icin kasideler yazmıştı
