Trigeminal nevralji (ani yüz ağrısı)

Trigeminal nevralji, yüz nahiyesini tutan bir nöropatik ağrı çeşidi olup “tic douloureux” diye de isimlendirilmektedir. Trigeminal nevralji, olağanda herkeste olan 5. Baş çiftinin (trigeminal sinir) bir ya da daha çokça kolunun kapsadığı meydanda gelişen, ani, umumiyetle tek taraflı, şiddetli, kısa müddetli, şimşek çakar üzere saplanan bir ağrıdır. Umumiyetle yüz yıkama, yüze dokunma, yemek yeme, çiğneme üzere etkenlerle başlayıp şiddetlenebilir. Farklı çalışmalarda, trigeminal nevralji görülme sıklığının 100.000’de 5 ile 25 arasında olduğu bildirilmiştir. Bayanlarda ise 1.7-2.2 kat daha sık olduğu bilinmektedir. Her yıl yerkürede 150000 yeni trigeminal nevralji hastası olmaktadır.

Ağrının çoklukla yüzün alt ve üst çene kısmında görülmekte ve daha çok 50 yaş üzerinde görülürken çocuklarda bile olabilir. Hastalık çok sık görülmemesi nedeniyle çoklukla diş tabipleri ve gayri doktorlar tarafından atlanıp tanı konulamazken çoklukla nöroloji ya da dimağ cerrahi eksperlerince tanı konulmaktadır. Trigeminal nevralji ağrısı mütemadi, yakıcı yahut sancılı bir ağrı olması nedeniyle hastaya sorunlu bir devir yaşatmaktadır. Kimi hastalar bu ağrı nedeniyle yemek yiyemez, su içemez hale gelmektedir. Atipik ağrıda ise devamlı yanıcı ve daha geniş bir meydanı ilgilendiren bir ağrı var ve atipik ağrıda ağrısız devirler yoktur ve hastanın şikâyetlerini tedavi etmek daha zordur.
Illetin gerçek sebebinin ne olduğunun bilinmemekle birlikte bir damarın dimağ sapından trigeminal sonun çıktığı yandaki teması nedeni ile olduğuna inanılmaktadır. Damarın her nabızda hududa vurması ile illetin ortaya çıktığı sanılmaktadır. Ailesel olduğunu tabir eden yayınlar vardır burada hastaların anormal damarsal yapıları vardır. Dimağ sapında duyu hududunda olan dimağ sapı irtibatında anomalilik olduğuna inanılmaktadır. Hududa bası yapan tümör yahut kitlelerin, MS marazının da de bunu yapabileceği düşünülmektedir.
Hastalık çok sık görülmemesi nedeniyle çoklukla diş doktorları ve başka doktorlar tarafından atlanıp tanı konulamazken umumiyetle nöroloji ya da dimağ cerrahi eksperlerince tanı konulmaktadır. Dimağ Magnetik Rezonans Görüntüleme (Beyin MRG) hastada tümör ya da MS varlığını ortaya koyabilir. Yapılan testlerde bunun dışında kaliteli MR ile bazen görülebilen damar basısı ortaya konulabilir. Bu nedenle trigeminal nevralji tanısı hastanın şikâyetlerine nazaran konulmaktadır. Tetkikler tümör MS yahut öbür lezyon varlığını ekarte etmek için yapılmaktadır.

Yemek yemek, diş fırçalamak, su içmek, tıraş olmak ya da makyaj yapmak üzere faaliyetler ya da soğukta yüze temas eden esinti, o taraf cildine hafifçe dokunmak, burnu şişirerek nefes almak, gülmek, konuşmak ağrının aniden başlamasını tetikleyebilir. Klima ve havalandırmaya da direkt maruz kalınmamalı. Soğuk hava, soğukta yüzün rüzgâra maruz kalması ya da yemek yemenin ağrıyı tetikleyebileceği için soğuk havaya çıkılması farz olan durumlarda yüzün atkı ile korunması gerekmektedir. Çok sıcak ya da soğuk içecekler içilmemesi, içilmesi durumunda da ağzın hassas kesimine değmemesi için pipet kullanılması gerekmektedir.
Trigeminal nevralji sikluslar biçiminde olmaktadır. Birinci vakitlerde ağrı atakları çok sık olmayabilir, bazen aylarca, yıllarca ağrı olmamasına karşın tekrar başlar. Hastalık ilerledikçe birtakım hastalarda tabanda devamlı ağrı ile birlikte arada sık olarak şimşek çakar stilde ağrı olmaktadır. Ağrı evvel elektrik şoku ile başlar ve artarak çok şiddetli dayanılmaz 20 saniyeden az süren bir ağrı olarak devam eder. Ağrı ekseriyetle hastanın denetim edilemeyen yüzünü buruşturması ile kendini bırakır bu nedenle de tic douloureux (ağrılı tik) denilir.
Tedavide daha çok epilepsi ilaçlarının kullanılmaktadır. İlaca karşın hastanın şikâyetleri devam ediyorsa cerrahi alternatiflerden yararlanılmalıdır. En sık kullanılan cerrahi yol ise mikrocerrahi teknikler kullanılarak damarın yaptığı basının ortadan kaldırılarak ağrının giderilmesidir. İlaca dirençli dayanılmaz yüz ağrısı çekilmesi durumunda kesinlikle dimağ cerrahisi eksperlerine müracaat edilmesi gerekmektedir.
İlaç tedavisine dirençli trigeminal nevraljili hastalarda, gasserian gangliyon üzerine perkütan teşebbüsler (radyofrekans, gliserol enjeksiyonu, balon kompresyonu), gamma knife cerrahi ve mikrovasküler dekompresyon önerilmektedir. En uzun ağrısızlık müddetinin sağlanması mikrovasküler dekompresyonla mümkündür. Multipl skleroza (MS) bağlı trigeminal nevraljide, farmakolojik tedavi zayıf ise, gasser gangliyonuna yönelik tatbikler denenebilir. MS’li hastalarda, gasser gangliyonunda vasküler kompresyon gösterilmedikçe cerrahi önerilmemektedir.
Cerrahinin yarar zarar bağı kesinlikle karşılaştırılmalıdır. Hastaların büyük çoğunluğu cerrahi sonrasında rahatlar bu nedenle garanti etmek mümkün değildir.