Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Tüketim çılgınlığı, gereksinimden fazlasını süreklilik kazanmış formda tüketmek. 90’lı yılların başlarında Susam sokağındaki “Kurabiye Canavarı” misali… Giysi, beslenme, teknoloji, hoşluk, bilgi, zaman… her şeyi süratle tüketiyoruz… Daima isteyen, doyamayan biz ve çocuklarımız… Kara delik gibi… Ne atarsan yutan ve kaybolup giden… Güya hiç olmamış üzere, birden kaybolan…
Birazdan anlatacağım kimi nedenlerle alma dürtümüz tetikleniyor ve rahatlamak için daha fazla alma, daha uygununu edinme tuzağına düşüp maddi ezalar yaşıyoruz. Bu problemden kurtulmak için yeniden daha fazla alma ve daha düzgününü edinmenin peşine düşüyoruz. Bir kısır döngünün içinde buluyoruz kendimizi. Sonuç: Anlık memnunluk peşinde koşarken, bir türlü karşılanamayan muhtaçlıklar içinde kıvrandığımız tüketim çılgınlığı…
Tüketmenin önüne geçemeyiz, bu bir gereksinimdir. Hepimiz tüketiciyiz. Lakin neyi, ne kadar tüketmeye gereksinim vardır sorusu değerli. Gerçek gereksinimlere dair bir tüketim mi yoksa reklamın, modanın, küresel kapitalist sistemin dayattığı tüketim alışkanlıklarını mı benimseyeceğiz? Değerli olan bu sorunun yanıtına ulaşmak.
Nedenleri neler?
Ferdî, toplumsal, çevresel nedenleri var. Aslında şahsa nazaran nedenler farklılaşmakla birlikte, ben genel olarak bakıp yanıt vermeye çalışacağım. Ferdî nedenler; doğuştan getirdiğimiz mizaç özellikleri, çocukluk çağı yaşantıları ve öğrenmeleri, ebeveynlerin tüketim alışkanlıkları, gereksinimlerin fazlaca karşılanması ya da karşılanmaması sonucunda mahrumluk, duygusal açlık, şimdiki vakitte da gereksinimlerin giderilip giderilmemesi üzere nedenler.
Öncelikle insanoğlunun küçük yaşlarına bakalım: 2-3 yaş devri, “benim” periyodudur. Gördüğü her şeye “benim” der. Her şeye “hayır” der. 7 yaşa kadar ben merkezci dönemdedir. Empati kuramaz, bir oburunu düşünemez, önemseyemez, yalnızca kendi istek ve muhtaçlıkları vardır. Bir şey ister, alınır, çabucak akabinde diğerini ister. Benim çocuğum çok doyumsuz, ya da maymun iştahlı diye anlatır ebeveynler. Bu devirde fizyolojik, toplumsal, duygusal muhtaçlıklarının fazla fazla karşılanması ya da ihmal edilerek/baskı uygulanarak karşılanmaması ileriki yaşlarda bu periyodun telafisi için bencilce daima şeye sahip olmak ister. Ya da tam zıddı gereksinimlerinden vazgeçer. Bizim bahsimiz, her şeye sahip olmak isteyen kesim elbette. Her yaş periyodunun aşikâr başlı muhtaçlıkları var. Bunlar giderilmediğinde bir sonraki periyoda karşılanması gereken gereksinimler olarak aktarılırlar. Sonra ergenlik devri.. Çok kıymetli bir devirdir. Kişiselleşme, kendi başına karar verebilme, problemlerinin üstesinden gelme, özerklik, sorun çözebilme, toplumsallaşma vb.. bir sürü gereksinimini gidermek zorundadır. Ben tüketime düşkün, aç ya da bağımlı yetişkinlerin bu periyotlarının sağlıklı bir biçimde geçirilmediğini düşünüyorum. Yani en değerli neden neymiş? Çocukluk ve ergenlik periyodu muhtaçlıklarının sağlıklı bir formda karşılanmaması.
Pekala şu anki gereksinimlerimiz neler?
Fizyolojik gereksinimler (Yeme, içme, cinsellik, sıhhat vb), iş, aile, toplumsal hayat, sevme-sevilme ve ilişkin olma gereksinimi, saygınlık ihtiyacı… bu gereksinimlerin gereğince giderilmemesi şahısta yoksunluğa neden oluyor. Hele ki çocukluk ve ergenlik periyodu muhtaçlıkları karşılanmamışsa, durum daha da vahim bir hal alıyor. Bu yoksunluğun giderilmesi, bazen uygun olmayan yollarla gerçekleştirilebiliyor. Bağımlılık bu yollardan biri. Tüketimin gerçekte gereksinim duyulandan fazla gerçekleştirilmesi, yalnızca tüketmek için bunun yapılması ve bunun süreklilik kazanması da tüketim bağımlılığı. Bu da bir bozukluk seviyesine ulaşabilmekte. Maddi zorluklara neden oluyor ve iş/aile/sosyal hayatta sıkıntılara yol açıyorsa artık bir bozukluktan kelam edebiliriz.
Öbür taraftan bir ekip politik ve sosyo-ekonomik nedenler var. 1980’ler sonrasında üretim yerine tüketim toplumuna geçiş yaşandı. Teknolojinin süratle gelişmesi, pazarlamanın ve reklamcılığın inanılmaz boyutlarda profesyonelleşmesi, tam da biraz evvel bahsettiğimiz nedenlerle dezavantajlı olan şahıslar bundan daha fazla etkilendi. İnsanların yaradılışı gereği alma, sahip olma muhtaçlığı bir nevi kullanıldı ve kullanılmaya devam ediyor. Eserlerin çeşitliliğinin inanılmaz artışı. Bir kazak aldığında daha hoş ve cazip olanlarının gözümüze sokulması… O daha hoş ve cazibeli olana da sahip olma dürtüsü.. İrtibat bölümü ve teknoloji ilerledikçe, satışların artması amaçları doğrultusunda, topluma daima tüketim duygusu aşılanmaya çalışılmaktadır.
Başka toplumsal ve çevresel etkenler:
-
Bir başkasının sahip olduklarını görüp özenmek, üzerindeki kıyafet, aldığı otomobil, yaşadığı ev… Kendi maddi imkanlarını değerlendirmeden gerçek mutluluğun bunlara sahip olmak olduğunu sanmak ve sahip olmaya çalışmak, -
Girdiği toplumsal ortamların gerektirdiği, özendirdiği halde giysi, gezme, yeme, içme alışkanlıklarına sahip olmaya çalışmak, yoksa kendini yetersiz ve kıymetsiz hissetmek, -
Hoşluğa, dış görünüşe verilen artan değerin sonucunda bir türlü kendisiyle barışamayıp daima değişiklikler yapmaya çalışmak, -
Çocukların ya da gençlerin bir kümeye ilişkin olma eforları, takip ettikleri fenomenler, sanatkarların hayatlarına özenmeleri, -
Tv ya da toplumsal medyada güya herkes o denli yaşıyormuş üzere abartılı-gösterişli hayatlar,
-
Firmaların eserlerini daha yeterli pazarlayabilmek için daima yenilikler yapmaları, -
Bireylerin gereksinimlerini ve isteklerini çok uygun takip edip eserlerde de bu halde değişiklikler yapmaları, -
Reklamlarda tüketiciyi çekecek, eseri gereksinim değilse bile istenecek hale getiren taktikler uygulamaları, kısıtlı indirim günleri, sepete ekleyince 10 dk içinde sepetten düşme riski, satın alma yarışı -
Alışverişin akabinde gelen indirim bildirileri, toplumsal medyanın reklam için çok uygun kullanılması -
Genel muhtaçlığa nazaran süratlice eser ortaya çıkarılarak hizmete sunulması (maske örneğin) -
Ruhsal teknikler ile uygulanan subnimal bildiriler, -
İnternet alışverişinin sağladığı sürat ve konfor, -
Alışverişte nakit para kullanımı gerektirmeyen kredi kartlarının kullanımı, -
Bankaların kolaylıkla kredi imkanı sunması, -
Kargo ile ayağına kadar hizmetin zahmetsizce gelmesi -
Boş vakitlerde gezme emelli tercih edilen alışveriş merkezlerinin sayısının süratle artması,
Her mevzuda, alanda olduğu üzere alışveriş yapma ile ilgili de hudutlara muhtaçlık vardır. Hem kendimize, hem çocuklarımıza.. Bunun için de öncelikle, ne yaptığımızın, bunun neye yol açtığının farkında olup, bu durumu değiştirmeye niyet etmek gerekiyor. Bu denetimsizce alışverişin avantajları ne? Dezavantajları ne? Gelecekteki avantaj ve dezavantajları ne? Yani kısa ve uzun vadedeki değerlendirmeyi şuurlu bir formda ailecek yapmak gerekiyor. Sınırlama koymaya karar verince de yapılabilecekler şunlar olabilir:
-
Aile içinde bütçe planları yapmak, mesken iktisadı kavramını çocuklara da aşılamak son derece değerlidir. -
Gereksinim listeleri belirlemek ve çocukları da dahil ederek öncelikli gereksinimleri, alışveriş vakitlerini planlamak, -
Aylık ödemeleri zarflara ayırmak, elde kalanı kullanmak, -
Telefonda eliniz sıklıkla alışverişle ilgili aplikasyonlara gidiyorsa, tahminen bir evraka koymak, tahminen bir müddetliğine silmek.. -
Çocuklara denetimli ve makul düzeyde harçlıklar vermek, çocuklara kredi kartı vermemek, yetişkinlerin de kredi kartı limitlerinin hudutlu olması -
Reklam izlemekten kaçınmak, bilhassa çocuklarımızı uzak tutmak -
Alışverişe gaye için yönelmek, gereksinim doğrultusundan alışveriş yapmak, alışveriş merkezlerinde uzun vakit geçirmemek, alışverişi toplumsal planların en sonunda planlayıp, kısa vakit ayırmak, muhtaçlık dışı tüketim davranışlarını azaltmak, -
Toplumsal hayatta ailece, alışveriş merkezi seyahatleri yerine tabiatta vakit geçirmeyi tercih etmek, sosyal-kültürel aktiviteler yapmak, -
Çocuk ve gençlerin internet kullanımı takip altına almak, -
Şöyle bir durup nereye koşuyorum, neyin peşindeyim, ne yapıyorum demek gerekiyor.. Sahiden yaşamak istediğim ömür bu mu? Daima edinip, sahip olup bir türlü tatmin olamayarak ölmek için mi bu dünyada konaklıyorum? Bir türlü neden gerçek memnunluk, huzur, tatmin sağlayamıyorum? Bu soruların yanıtını aramak gerekiyor. -
Elini göğsüne koyup, bir nefes alıp, “nasılım? Gerçekte neye gereksinimim var?” Demek ve yavaşlamak değerli olacaktır… Yani memnunluğu dış kaynaklarda değil, iç kaynaklarda aramak.. Bunun keşfine çıkmak bizi gerçek tatmine ulaştırabilir… Yaşıyor olmamızın da bir manası olur böylelikle.
