Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Turgişler Devleti hakkında genel bilgi
Turgişler Devleti ile ilgili bilgi
Turgiş Hakanlığı
Adlarının Turk+sşeklinde gelişmiş olduğu bildirilen Turgiş'ler Onok'ların Tolu kolunun bir kısmını teşkil ediyorlardı Cin kaynaklarında GokTurk hakanlığının batıdaki kalabalık boylarından biri olarak ilk defa 651 hadiseleri dolayısı ile zikredilen Turgiş (Tuk'işi)'ler, ili nehri dolaylarında oturuyorlardı 7 asrın sonlanna doğru, Turgiş şefı olarak gorunen Baga Tarkan unvanlı Ucele, bağlı bulunduğu tayinli Batı GokTurk kaganının kotu davranışlarından faydalanarak Cor'ları ve Erkin'leri etrafına topladı, kısa zamanda her birinin 7 bin savaccısı olan 20 başbuğlu bir ordu kurmağa muvaffak oldu Cu vadisinin kuzeybatı ucunda bulunan merkezini kuzeydoğuya nakletti Turfan ve Kuca eyaletlerine kadar hakimiyetini genişletti, bu gelişme karşısında ulkesini bırakıp Cin başkentine giden tayinli kaganın ayrılmasından sonra, hemen butun Onok sahasım kendi idaresine aldı Fakat, iktidannın bu sağlam devrinde, Kagan Kapgan idaresinde haşmetli cağını yaşayan Doğu GokTurklerinin ilerleyişini durdunnak maksadı ile Kırgızlar ve Cin ile işbirliği yapması iyi netice vermedi GokTurk aleyhtarı uclu ittifakın uyesi olduğu icin uzerine yuruyen Tonyukuk tarafından mağlup edildi (698 Bolcu savaşı), Onok sahası Ucele'nin kontrolunde olarak GokTurk hakanlığına bağlandı Onun olumunde yerine gecerek 706'dan beri tabi kaganolan Soko (Ucele'nin oğlu) Cin ile munasebet kurduğu icin, bu defa Kul Tegin ve Bilge tarafından 711'de yine Bolcu yakınında hezimete uğratıldı ve telef edildi
Soko ile kardeşi Cenu arasında arasında ulkede hakimiyet hususundaki mucadele ve Cenu'nun Kapgan Kagan'a sığınmasına dair Cin kaynaklarındaki haber ile kitabelerde Kara Turgichalkının itaate alındığını belirten kayıt Soko zamanında Turgişlere karşı yapılan başarılı seferin gerekcesini gostermektedir Ulkenin Bars Beğ idaresine verildiği bu tarihte bir kısım Turgiş halkının da Kengeres (Seyhun nehri kıyıları)'e doğru cekildiği anlaşılıyor (bkyk II GokTurk Hakanlığı) GokTurk mucadeleleri sırasında Turgişler Sulu adlı bir KaraTurgiş cor'unu kagansectiler (717) ki, Cin haberlerine gore, GokTurk uruglarından muhim bir kısım da Bilge'den ayrılarak bu yeni Turgiş hakanının hizmetine girmiştir Sulu başkenti, Talas'ın kuzeybatısında, Balasagun (Kuzuluş) şehri olmak uzere, uzunca suren hakimiyeti zamanında Maveraunnehir'den doğuya Arap ilerlemesini durdurmak suretiyle, Orta Asya halkının Arap teb'asıolmasını engelleyen ve uzerinde Turklerin tarihi hak sahibi bulunduğu Maveraunnehir'i yine Turk eline almağa calışan bir hukumdar olarak gorunur
Daha 714'de Kuteybe'nin, umumi karargahını Merv'den Şaş (Taşkent bolgesi)'a naklederek oradan kuzeye ve diğer taraftan, Kaşgar'a doğru icAsya anayolu istikametinde akınlara girişmesi Emevi hilafetinin hedeflerini gosterir gibi idi Kuteybe'nin olumu (715 sonbaharı) uzerine bu ileri harekatta dikkati ceken duraklamanın islam halifelerince hoş karşılanmadığı, hedefe kararlılık icinde yonelecek kumandan bulmak maksadıyla Horasan valilerini sık sık değiştirmelerinden anlaşılmaktadır Ancak, valilerin başarısızlığa uğramalarının başlıca sebebi, istiklal istemeleri tabii olan yerli prenslerin Arap'larla işbirliği isteksizliğinden ziyade, başında Kagan Sulu'nun bulunduğu Turgiş topluluğunun şiddetli mukavemeti ve hatta, islam'ın dini akidelerini değil, fakat Arap sultasını Maveraunnehir'den sokup atmak azmi idi Nitekim bu devirde Arap ordularma karşı cıkanların hepsi islam kaynaklarında Turkolarak belirtilmektedir Buyuk mucadelede, tabiatiyle bolgenin ve Seyhun otesi Turk ulkelerinin, meşhur icAsya kervan yolu uzerinde yer alması dolayısiyle, iktisadi ehemmiyeti de buyuk rol oynuyordu Halife 'Omer b Abd'ilAziz (717720) tarafından tayin edilen vali ElCerrah b 'Abdullah'ın Seyhun otesinde giriştiği ilerleme teşebbusunun, bu kumandanı durdurup muhasara ederek Arap kuvvetlerini geri atacak şekilde gelişen Turk mukavemetinin karşısında sarsılması,Emevileri, aradaki Turk engelini kaldırmak icin, Cin ile temaslar kurmağa sevketmiş, bu maksatla şuphesiz Arap'ların musaadesi ve teşviki ile gerek Maveraunnehir hukumdarlanrıdan, gerek doğrudan doğruya Arap'lardan Cin'e hey'etler gonderilmiş ise de, hic bir netice elde edilememişti Keza, Turgiş devletinin ana siyaseti anlaşıldıktan sonra, bundan aldıklan cesaretle, Buhara hakimiTuğşad, Kumez hakimiMarayana ve Caganyan hukumdarının Arap'lara karşı yardım icin Cin'e muracaatları sadece bir nezaket muamelesi ile savuşturulmuştu Cunku, Arap ordulannın Seyhun otesine gecmeleri ile aynı zamanda (719) başlıyan Cin'in batıya doğru GokTurk hakanlığımn akamete uğrattığı genişleme siyaseti, bu defa Turgiş duvarına carpma tehlikesiyle karşılaşmakta idi Cin'in şimdilik durumu idareyoluna girmesi dolayısiyle de kendilerini serbest hisseden Turgişler batıda faaliyete gecmişlerdi Bunun uzerine Maveraunnehir'de beliren Arap aleyhdarı hareketler Turgiş baskısma iyiden iyiye yardımcı oluyordu Seyhun'u acarak Maveraunnehir'e giren Turk ordusu kumandanı Kulcor Semerkand yakınında ilk buyuk başarıyı kazandı: başında Sa'id Abd'ilAziz'in bulunduğu Arap kuvvetlerini mağlup etti ve kumandarını bir muddet cember icinde tuttu (721) Bu vali değiştirildi Yerine gelen elHaraci (721 sonbaharı) şiddet yoluna başvurup, yerlerini terkeden halkı Hocend bolgesinde teslim olmağa zorlayarak hepsini oldurttuğu icin, canlannı kurtarabilenler kutleler halinde Turgiş'lere sığınıyorlardı Maveraunnehir tam bir kargaşa icine duşmuştu Halife Hişam (724743) valiyi azlederek, yerine Muslim b Said'i getirdi (724) Arap askeri kuvvetleri arasmda da anlaşmazlık başgostermiş ve Yemen'li kuvvetler te'dip edilmişlerdi
Fergane'ye yurumek uzere, Muslim idaresinde, Seyhun'u gecen Arap ordusuna karşı bizzat hakan Sulu cıktı Ordusuna acele ric'at emri veren Muslim, susuz yollardan cebri yuruyuş ile 11 gun cekildi ve taşıyamadığı icin butun ağırlığını yakmağa mecbur kaldıktan sonra da suya erişemedenSeyhun yakınında, Turgiş'lerle işbirliği halinde bulunan yerli kuvvetler tarafından durduruldu Arkadan da hakan hızla gelmekte olduğu icin, nihayet bin muşkulat ile onlerindeki engeli aşabilen Arap kuvvetleri, ancak ağır telefat ve zayiat bahasına Semerkan'da doğru cekilebildiler 724'de, Seyhun otesindeki butun Arap kuvvetlerinin geri atılması ile neticelenen ve her tarafta Arap nufuzunun kırılmasına sebeb olan bu seferdeki bozgunluk, Arap'ları uzunca bir muddet mudafaada kalmağa zorlamış ve yalnız Maveraunnehir'de değil, Toharistan'da ve diğer guney bolgelerinde idareciler ve halk Turgiş'lere kurtarıcı gozu ile bakmağa başlamışlardı Turk kuvvetlerinin butun iilkeye yayıldıklan ve Maveraunnehir Arap muhafız kıt'alannın merkezi Semerkand onunde bile gorundukleri bu sırada Horasan valisi tekrar değiştirildi Yeni vali Esed b 'Abdullah alKasri, 726'da, Huttal'da Sulu Kagan karşısında başarısızhğa uğradığı icin, butun Maveraunnehir'de Arap iktidarının tehlikeye duştuğu bir zamanda azledildi Ulkede Emevilere karşı Şii ve Abbasi propagandası da hızlanmakta idi Hakan Sulu durumdan faydalandı, yerli muhaliflerle ahenkli bir şekilde calışarak, Buhara'yı zaptetti (728) Arap idaresi Semerkand, Dabusiya şehirleri ile iki kucuk kaleye munhasır kalmıştı Yerli halka bircok musaadeler vermesine rağmen umid ettiği ilgiyi goremiyen yeni vali Aşras bin Abdullah alSulami, Beykent yakınlannda hakan tarafından sıkıştırılarak, ikinci bir Susuzluk vak'ası( Yevm'ulatş)na ducar edildi, nihayet Semerkand'a doğru cekilmekte iken yetişen hakan ve Kulcor idaresindeki Turgiş kuvvetleri tarafından Kemerce kalesinde 58 gun muddetle kuşatıldı (729) Artık ta Harezm'de bile Araplara karşı kımıldamalar goruluyordubilgisitenlarcom Sulu'nun maksadı, Semerkand'daki Arap merkez ordugahını duşurup istilacıları Maveraunnehir'den tamamen atmaktı Bu sebeple Semerkand'ı kuşatmağa hazırlandığı sırada, carpışmaya cesaret edemiyen karargah kumandanı Sevre bin Hurr, yeni tayin edilen vali Cuneyd bin Abdurrahman'ilMurri'yi Merv'den imdada cağırdı Fakat geciş yolu Turgişler tarafından kesilmişti Zaruri olarak, dağ yollanna duşen Cuneyd, dar gecitlerin birinde hakan tarafından sıkıştınldı (Gecit savaıı Vak'at'uşŞi'b), yorgunluğa ilaveten susuz da kalan ordusu yer yer baskına uğruyordu Nihayet 12 bin kişilik kuvvetinden 10 bininin telef olması karşılığında, Semerkand'a ulaşabildi Durumdan haberdar edilen Halife Hişam'ın emri ile Kufe ve Basra'dan 20 bin kişilik bir takviye gucu Semerkand'a gelirken, kış da yaklaşmakta olduğundan, daha fazla kalmak istemiyen hakan, Buhara'yı da tahliye ederek cekildi (732)
Cuneyd'in 734 başlarında olumu ile, zaten Arap nufuz ve kudreti iyice kırılmış olan Horasan vilayetinde siyah bayrak acanAbbasi taraftarı Haris bin Sureyc'in Belh'i, arkasından valilik merkezi Merv şehrini zaptetmesi Maveraunnehir'de durumu busbutun kanştırdı Yeni valilerin uc sene (734737) kendisi ile uğraşmak zorunda kaldıklan Haris sonunda Turgişlere iltica etti Hakan Sulu Maveraunnehir'e karşı son seferinde hayli muttefik bulmuştu:
Haris taraftarlanndan başka, Sogd hukumdarı (yani Gurek veya oğlu), Usruşana hakimi, Şaş (Tackent bolgesi) hukumdarı, Huttal hukumdarı İslam tarihcisi EtTaberi'de zikredilen bu liste Maveraunnehir'deki Arap nufuzunun nasıl Turklere gecmiş olduğunuacıkca gostermektedir Hakan, Belh'e doğru ilerledi Cuzcan'a girdi Once Toharistan'ı Araplara karşı ayaklandırarak mahalli bir destek sağlamayı faydalı goruyordu Fakat vali Esed bin 'Abdullah ilKasri, hakan ordusunu arkadan vurmağa muvaffak oldu (738 San veya Haristan savaşı) Esasen Sulu, Araplarla birleşen Cuzcan hukumdarının hıyanetine uğramıştı
Memleketine donen ve doğuda da Cinlilere karşı bazı başarılar kazanmış olan (717, 726) Sulu Kagan, herhalde omrunu harcadığı bu mucadeleye devam edecekti, fakat kendisi, o zamanlara kadar buyuk hizmetlerini gorduğu Kulcor (Baga Tarkan) tarafından olduruldu (738) Cin'in, Turk başbuğlarını birbirine duşurme planına dayanan tahrikci siyaseti bir daha hedefine ulaşmış ve esasen Soko ile Cenu arasındaki anlaşmazlıktan beri (710'larda) Kara ve Sarı olmak uzere ikili teşkilat halinde yaşayan Turgiş boylarını birbirine iyice duşman etmişti Sarı Turgişler ustunluk kazandılar Başbuğları Baga Tarkan (Kulcor), rakibi Kara Turgiş bacbuğu Tumoce'y'ı yenerek ve onun kaganyapılmasını istediği Sulu'nun oğlunu ortadan kaldırarak kendini kaganilan etti Bu arada, Cin'in Onok'lar kaganıtayin ettiği, Aşına ailesinden, Hin'i mağlup edip oldurmesi (739)529, Cin'i bu defa KaraTurgişleri desteklemeğe sevk etti 742'deki Turgiş kaganı iletmiş Kutlug Bilge bir KaraTurgiş başbuğu idi 753'de hakan olan ve Uygur hakanı Moyencor'un himayesine giren Tanrıda Bolmış da bir KaraTurgiş idi Uzun suren iki taraf arasındaki mucadeleye Karluklar da karışmışlar, boylece, ihtimal Peceneklere menşe teşkil eden ve bilhassa muhim bir tarihi hadise olarak kalabalık Oğuz kutlelerinin Sırderya'ya doğru batıya intikalini kolaylaştırmış olan Turgiş iktidarı busbutun zayıflamıştı Nihayet 20 sene icinde gittikce kuvvetlenen Karluklar Tolu ve Nucipi'lere karşı ustunluk kazanarak, ağırlık merkezi Cu vadisi olmak uzere kendi hakimiyetlerini kurdular (766)
Turgişler Devleti ile ilgili bilgi
Turgiş Hakanlığı
Adlarının Turk+sşeklinde gelişmiş olduğu bildirilen Turgiş'ler Onok'ların Tolu kolunun bir kısmını teşkil ediyorlardı Cin kaynaklarında GokTurk hakanlığının batıdaki kalabalık boylarından biri olarak ilk defa 651 hadiseleri dolayısı ile zikredilen Turgiş (Tuk'işi)'ler, ili nehri dolaylarında oturuyorlardı 7 asrın sonlanna doğru, Turgiş şefı olarak gorunen Baga Tarkan unvanlı Ucele, bağlı bulunduğu tayinli Batı GokTurk kaganının kotu davranışlarından faydalanarak Cor'ları ve Erkin'leri etrafına topladı, kısa zamanda her birinin 7 bin savaccısı olan 20 başbuğlu bir ordu kurmağa muvaffak oldu Cu vadisinin kuzeybatı ucunda bulunan merkezini kuzeydoğuya nakletti Turfan ve Kuca eyaletlerine kadar hakimiyetini genişletti, bu gelişme karşısında ulkesini bırakıp Cin başkentine giden tayinli kaganın ayrılmasından sonra, hemen butun Onok sahasım kendi idaresine aldı Fakat, iktidannın bu sağlam devrinde, Kagan Kapgan idaresinde haşmetli cağını yaşayan Doğu GokTurklerinin ilerleyişini durdunnak maksadı ile Kırgızlar ve Cin ile işbirliği yapması iyi netice vermedi GokTurk aleyhtarı uclu ittifakın uyesi olduğu icin uzerine yuruyen Tonyukuk tarafından mağlup edildi (698 Bolcu savaşı), Onok sahası Ucele'nin kontrolunde olarak GokTurk hakanlığına bağlandı Onun olumunde yerine gecerek 706'dan beri tabi kaganolan Soko (Ucele'nin oğlu) Cin ile munasebet kurduğu icin, bu defa Kul Tegin ve Bilge tarafından 711'de yine Bolcu yakınında hezimete uğratıldı ve telef edildi
Soko ile kardeşi Cenu arasında arasında ulkede hakimiyet hususundaki mucadele ve Cenu'nun Kapgan Kagan'a sığınmasına dair Cin kaynaklarındaki haber ile kitabelerde Kara Turgichalkının itaate alındığını belirten kayıt Soko zamanında Turgişlere karşı yapılan başarılı seferin gerekcesini gostermektedir Ulkenin Bars Beğ idaresine verildiği bu tarihte bir kısım Turgiş halkının da Kengeres (Seyhun nehri kıyıları)'e doğru cekildiği anlaşılıyor (bkyk II GokTurk Hakanlığı) GokTurk mucadeleleri sırasında Turgişler Sulu adlı bir KaraTurgiş cor'unu kagansectiler (717) ki, Cin haberlerine gore, GokTurk uruglarından muhim bir kısım da Bilge'den ayrılarak bu yeni Turgiş hakanının hizmetine girmiştir Sulu başkenti, Talas'ın kuzeybatısında, Balasagun (Kuzuluş) şehri olmak uzere, uzunca suren hakimiyeti zamanında Maveraunnehir'den doğuya Arap ilerlemesini durdurmak suretiyle, Orta Asya halkının Arap teb'asıolmasını engelleyen ve uzerinde Turklerin tarihi hak sahibi bulunduğu Maveraunnehir'i yine Turk eline almağa calışan bir hukumdar olarak gorunur
Daha 714'de Kuteybe'nin, umumi karargahını Merv'den Şaş (Taşkent bolgesi)'a naklederek oradan kuzeye ve diğer taraftan, Kaşgar'a doğru icAsya anayolu istikametinde akınlara girişmesi Emevi hilafetinin hedeflerini gosterir gibi idi Kuteybe'nin olumu (715 sonbaharı) uzerine bu ileri harekatta dikkati ceken duraklamanın islam halifelerince hoş karşılanmadığı, hedefe kararlılık icinde yonelecek kumandan bulmak maksadıyla Horasan valilerini sık sık değiştirmelerinden anlaşılmaktadır Ancak, valilerin başarısızlığa uğramalarının başlıca sebebi, istiklal istemeleri tabii olan yerli prenslerin Arap'larla işbirliği isteksizliğinden ziyade, başında Kagan Sulu'nun bulunduğu Turgiş topluluğunun şiddetli mukavemeti ve hatta, islam'ın dini akidelerini değil, fakat Arap sultasını Maveraunnehir'den sokup atmak azmi idi Nitekim bu devirde Arap ordularma karşı cıkanların hepsi islam kaynaklarında Turkolarak belirtilmektedir Buyuk mucadelede, tabiatiyle bolgenin ve Seyhun otesi Turk ulkelerinin, meşhur icAsya kervan yolu uzerinde yer alması dolayısiyle, iktisadi ehemmiyeti de buyuk rol oynuyordu Halife 'Omer b Abd'ilAziz (717720) tarafından tayin edilen vali ElCerrah b 'Abdullah'ın Seyhun otesinde giriştiği ilerleme teşebbusunun, bu kumandanı durdurup muhasara ederek Arap kuvvetlerini geri atacak şekilde gelişen Turk mukavemetinin karşısında sarsılması,Emevileri, aradaki Turk engelini kaldırmak icin, Cin ile temaslar kurmağa sevketmiş, bu maksatla şuphesiz Arap'ların musaadesi ve teşviki ile gerek Maveraunnehir hukumdarlanrıdan, gerek doğrudan doğruya Arap'lardan Cin'e hey'etler gonderilmiş ise de, hic bir netice elde edilememişti Keza, Turgiş devletinin ana siyaseti anlaşıldıktan sonra, bundan aldıklan cesaretle, Buhara hakimiTuğşad, Kumez hakimiMarayana ve Caganyan hukumdarının Arap'lara karşı yardım icin Cin'e muracaatları sadece bir nezaket muamelesi ile savuşturulmuştu Cunku, Arap ordulannın Seyhun otesine gecmeleri ile aynı zamanda (719) başlıyan Cin'in batıya doğru GokTurk hakanlığımn akamete uğrattığı genişleme siyaseti, bu defa Turgiş duvarına carpma tehlikesiyle karşılaşmakta idi Cin'in şimdilik durumu idareyoluna girmesi dolayısiyle de kendilerini serbest hisseden Turgişler batıda faaliyete gecmişlerdi Bunun uzerine Maveraunnehir'de beliren Arap aleyhdarı hareketler Turgiş baskısma iyiden iyiye yardımcı oluyordu Seyhun'u acarak Maveraunnehir'e giren Turk ordusu kumandanı Kulcor Semerkand yakınında ilk buyuk başarıyı kazandı: başında Sa'id Abd'ilAziz'in bulunduğu Arap kuvvetlerini mağlup etti ve kumandarını bir muddet cember icinde tuttu (721) Bu vali değiştirildi Yerine gelen elHaraci (721 sonbaharı) şiddet yoluna başvurup, yerlerini terkeden halkı Hocend bolgesinde teslim olmağa zorlayarak hepsini oldurttuğu icin, canlannı kurtarabilenler kutleler halinde Turgiş'lere sığınıyorlardı Maveraunnehir tam bir kargaşa icine duşmuştu Halife Hişam (724743) valiyi azlederek, yerine Muslim b Said'i getirdi (724) Arap askeri kuvvetleri arasmda da anlaşmazlık başgostermiş ve Yemen'li kuvvetler te'dip edilmişlerdi
Fergane'ye yurumek uzere, Muslim idaresinde, Seyhun'u gecen Arap ordusuna karşı bizzat hakan Sulu cıktı Ordusuna acele ric'at emri veren Muslim, susuz yollardan cebri yuruyuş ile 11 gun cekildi ve taşıyamadığı icin butun ağırlığını yakmağa mecbur kaldıktan sonra da suya erişemedenSeyhun yakınında, Turgiş'lerle işbirliği halinde bulunan yerli kuvvetler tarafından durduruldu Arkadan da hakan hızla gelmekte olduğu icin, nihayet bin muşkulat ile onlerindeki engeli aşabilen Arap kuvvetleri, ancak ağır telefat ve zayiat bahasına Semerkan'da doğru cekilebildiler 724'de, Seyhun otesindeki butun Arap kuvvetlerinin geri atılması ile neticelenen ve her tarafta Arap nufuzunun kırılmasına sebeb olan bu seferdeki bozgunluk, Arap'ları uzunca bir muddet mudafaada kalmağa zorlamış ve yalnız Maveraunnehir'de değil, Toharistan'da ve diğer guney bolgelerinde idareciler ve halk Turgiş'lere kurtarıcı gozu ile bakmağa başlamışlardı Turk kuvvetlerinin butun iilkeye yayıldıklan ve Maveraunnehir Arap muhafız kıt'alannın merkezi Semerkand onunde bile gorundukleri bu sırada Horasan valisi tekrar değiştirildi Yeni vali Esed b 'Abdullah alKasri, 726'da, Huttal'da Sulu Kagan karşısında başarısızhğa uğradığı icin, butun Maveraunnehir'de Arap iktidarının tehlikeye duştuğu bir zamanda azledildi Ulkede Emevilere karşı Şii ve Abbasi propagandası da hızlanmakta idi Hakan Sulu durumdan faydalandı, yerli muhaliflerle ahenkli bir şekilde calışarak, Buhara'yı zaptetti (728) Arap idaresi Semerkand, Dabusiya şehirleri ile iki kucuk kaleye munhasır kalmıştı Yerli halka bircok musaadeler vermesine rağmen umid ettiği ilgiyi goremiyen yeni vali Aşras bin Abdullah alSulami, Beykent yakınlannda hakan tarafından sıkıştırılarak, ikinci bir Susuzluk vak'ası( Yevm'ulatş)na ducar edildi, nihayet Semerkand'a doğru cekilmekte iken yetişen hakan ve Kulcor idaresindeki Turgiş kuvvetleri tarafından Kemerce kalesinde 58 gun muddetle kuşatıldı (729) Artık ta Harezm'de bile Araplara karşı kımıldamalar goruluyordubilgisitenlarcom Sulu'nun maksadı, Semerkand'daki Arap merkez ordugahını duşurup istilacıları Maveraunnehir'den tamamen atmaktı Bu sebeple Semerkand'ı kuşatmağa hazırlandığı sırada, carpışmaya cesaret edemiyen karargah kumandanı Sevre bin Hurr, yeni tayin edilen vali Cuneyd bin Abdurrahman'ilMurri'yi Merv'den imdada cağırdı Fakat geciş yolu Turgişler tarafından kesilmişti Zaruri olarak, dağ yollanna duşen Cuneyd, dar gecitlerin birinde hakan tarafından sıkıştınldı (Gecit savaıı Vak'at'uşŞi'b), yorgunluğa ilaveten susuz da kalan ordusu yer yer baskına uğruyordu Nihayet 12 bin kişilik kuvvetinden 10 bininin telef olması karşılığında, Semerkand'a ulaşabildi Durumdan haberdar edilen Halife Hişam'ın emri ile Kufe ve Basra'dan 20 bin kişilik bir takviye gucu Semerkand'a gelirken, kış da yaklaşmakta olduğundan, daha fazla kalmak istemiyen hakan, Buhara'yı da tahliye ederek cekildi (732)
Cuneyd'in 734 başlarında olumu ile, zaten Arap nufuz ve kudreti iyice kırılmış olan Horasan vilayetinde siyah bayrak acanAbbasi taraftarı Haris bin Sureyc'in Belh'i, arkasından valilik merkezi Merv şehrini zaptetmesi Maveraunnehir'de durumu busbutun kanştırdı Yeni valilerin uc sene (734737) kendisi ile uğraşmak zorunda kaldıklan Haris sonunda Turgişlere iltica etti Hakan Sulu Maveraunnehir'e karşı son seferinde hayli muttefik bulmuştu:
Haris taraftarlanndan başka, Sogd hukumdarı (yani Gurek veya oğlu), Usruşana hakimi, Şaş (Tackent bolgesi) hukumdarı, Huttal hukumdarı İslam tarihcisi EtTaberi'de zikredilen bu liste Maveraunnehir'deki Arap nufuzunun nasıl Turklere gecmiş olduğunuacıkca gostermektedir Hakan, Belh'e doğru ilerledi Cuzcan'a girdi Once Toharistan'ı Araplara karşı ayaklandırarak mahalli bir destek sağlamayı faydalı goruyordu Fakat vali Esed bin 'Abdullah ilKasri, hakan ordusunu arkadan vurmağa muvaffak oldu (738 San veya Haristan savaşı) Esasen Sulu, Araplarla birleşen Cuzcan hukumdarının hıyanetine uğramıştı
Memleketine donen ve doğuda da Cinlilere karşı bazı başarılar kazanmış olan (717, 726) Sulu Kagan, herhalde omrunu harcadığı bu mucadeleye devam edecekti, fakat kendisi, o zamanlara kadar buyuk hizmetlerini gorduğu Kulcor (Baga Tarkan) tarafından olduruldu (738) Cin'in, Turk başbuğlarını birbirine duşurme planına dayanan tahrikci siyaseti bir daha hedefine ulaşmış ve esasen Soko ile Cenu arasındaki anlaşmazlıktan beri (710'larda) Kara ve Sarı olmak uzere ikili teşkilat halinde yaşayan Turgiş boylarını birbirine iyice duşman etmişti Sarı Turgişler ustunluk kazandılar Başbuğları Baga Tarkan (Kulcor), rakibi Kara Turgiş bacbuğu Tumoce'y'ı yenerek ve onun kaganyapılmasını istediği Sulu'nun oğlunu ortadan kaldırarak kendini kaganilan etti Bu arada, Cin'in Onok'lar kaganıtayin ettiği, Aşına ailesinden, Hin'i mağlup edip oldurmesi (739)529, Cin'i bu defa KaraTurgişleri desteklemeğe sevk etti 742'deki Turgiş kaganı iletmiş Kutlug Bilge bir KaraTurgiş başbuğu idi 753'de hakan olan ve Uygur hakanı Moyencor'un himayesine giren Tanrıda Bolmış da bir KaraTurgiş idi Uzun suren iki taraf arasındaki mucadeleye Karluklar da karışmışlar, boylece, ihtimal Peceneklere menşe teşkil eden ve bilhassa muhim bir tarihi hadise olarak kalabalık Oğuz kutlelerinin Sırderya'ya doğru batıya intikalini kolaylaştırmış olan Turgiş iktidarı busbutun zayıflamıştı Nihayet 20 sene icinde gittikce kuvvetlenen Karluklar Tolu ve Nucipi'lere karşı ustunluk kazanarak, ağırlık merkezi Cu vadisi olmak uzere kendi hakimiyetlerini kurdular (766)
