Türk Halk Müziğinde Makamlar

Türk Millet Müziğinde Makamlar
Türk Ahali Müziğinde Dizi, Makam ve Üçgenin Taban Olmayan Kenarı Kavramları

Dizi; bir makamın bünyesinde bulunan bütün seslerin ard arda sıralanmasıyla oluşan kalıptır

Makam; bir durak ve enerjik ses civarda belirli kurallarla seyreden dizidir

Makam terimi içinde dizi, durak, dinç, yeden, seyir vb çoğu belirleyici nitelik saklıdır

Bacak terimi Türkçe ’de birbirinden fazla bambaşka değişik anlamlarda kullanılmıştır Bunlardan bazıları: İnsan ya da canlının ayağı, şiirde verilen bir kalıp mısra, bazı bağımsızlık irk ezgilerinin usullü kısmı, perde, bitiş (karar) perdesi, melodik anlamda ön müzik, başlangıç, giriş müziği (ayak açtırmak) kalıp ezgi beylik ara nağme, ezgi çeşidine tarafından kesin bir sesten başlayarak çalınan ezgi vb

Araştırmalarımıza göre 1960 ’lı yılların ardına kadar hiçbir yazılmış kaynakta “but terimi, makam ya da dizi terimi ile eşanlamlı kullanılmamıştır Daha sonraki yıllarda yer yer makam veya dizi anlamında kullanılan bacak terimi ise yöreden yöreye, hatta kişiden kişiye şartların değişmesi göstermiş, milli veya uluslararası bir kasıt ifade edememiştir Sözgelimi, nikriz dizisinde seyreden bir ezgi bazılarınca müstezat, bazılarınca yanık kerem, bazılarınca ise yörük ayağı olarak adlandırılmıştır Buna karşılık, dizi ve seyir olarak birçok farklılıklar bildiren çargâh, pençgâh, rast, mahur, acemaşiran, nikriz, zavil vb gibi makamların tamamı müstezat ayağı adıyla geçiştirilmiştir


1 Türk millet dizilerin açıklama etmede “ayak tatmin edici ve uygun bir terim değildir

2 Türk insanlar müziğinde bir takım ezgiler makam terimi ve makam anlayışı ile açıklama edilebilir Oysa, bir takım insanlar dizilerinin ifadesinde makam terimine de ihtiyatla yaklaşılmalıdır

3 Türk ahali ezgilerini makam dizileri içerisinde betimlemek şimdilik en çıkar yol olarak görünmektedir (hüseyni dizisi, hicaz dizisi, nikriz dizisi, saba dizisi vb)

Bu çerçevede Türk halk müziği ezgilerinin büyük çoğunluğunu şu diziler ve makamlar bünyesinde tasnif edebiliriz:

1 HÜSEYNİ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Hüseyni makamı Muhayyer makamı Neva makamı Tahir makamı

2 UŞŞAK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Uşşak makamı Bayati makamı

3 KARCIĞAR DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Karcığar makamı

4 HİCAZ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Hicaz makamı Humayun makamı Uzzal makamı Zirgüle makamı

5 ÇARGÂH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Çargâh makamı Acemaşıran makamı Mahur makamı

6 PENÇGÂH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Pençgâh makamı

7 RAST DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Rast makamı

8 NİKRİZ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nikriz makamı Zavil makamı

9 NİŞABUREK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nişaburek makamı

10 NİHAVEND DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nihavend makamı

11 HİCAZKAR DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Hicazkar makamı

12 KÜRDİ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Kürdi makamı

13 SEGAH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Segah makamı

14 HÜZZAM DİZİSİ

Hüzzam makamı

15 FERAHNÂK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Ferahnâk makamı

16 EVC DİZİSİ

Evc makamı Irak makamı

17 SABA DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Saba makamı

En çok kullanılan bu dizilere bir takım eklemeler yapılabilir

İstisna durumlar için daha derin çalışmalar yapılmalı ve gereklilik halinde halk terminolojisinden kullanma yolu açık tutulmalıdır Ayrıca, makam tasnifleri baştan gözden geçirilmeli, gerçekte Türk kökenli olduğu halde Arapça, Farsça isimlerle anılan bazı makamlarımıza gerek görülmesi halinde uzmanlardan oluşacak komisyonlarca Türkçe adlar verme düşüncesi dahi tartışmaya açılmalıdır *