Türk Mitolojisi ve Unsurları

Mitoloji ilkel dönemdeki insanların ve insanüstü varlıkların başından geçen olayları masalsı bir şekilde incelenip anlatılmasıdırÖzellikle ilkel dönem insanlarının doğa olaylarına,sosyal ilişkilerine ve dini inanışlarına olan manzara açılarını konu edinirMitoloji aynı zamanda efsane bilimi olarak da bilinmektedir
Nitelik olarak destanlara çok benzeseler de mitoloji ve epope ürünleri birbirinden farklıdırDestanlar temelde tarihi olaylardan yola çıkılarak oluşturulmuşturDestanlardaki düş ürünü ve olağanüstü ögeler çıkartıldığında besbelli kalan kısımlar tarihi bir gerçekliği anlatırAncak mitlerde gerçeklikten söz edilemezMitler tümüyle insanın hayal ürünü oluşturdukları hikayelerdir ve herhangi bir tarihi gerçekliği yansıtmazlar
Mitolojik ögelerin oluşumunda eski dönemlerde insanların yaşadıkları doğa olaylarını doğaüstü güçlere bağlamaları ve bundan etkilenmeleri etkin olmuşturBu güçleri çözemedikleri için hayal güçlerini kullanıp mitolojik ögeler üretirlerdiBu mitolojik ögeler oldukça öbür ve mucizevi özelliklerle ve görünümlerle betimleme edilirdi ancak halk müziği onları kahramanları olarak görürlerdi
Türk mitolojisine baktığımızda çoğunlukla destanlara konu olan esas bazı simgelerin mitoloji ögeleri olarak kullanıldığını görürüzBozkurt,Ay ve Yıldız , Su ,Işık , Ateş ve Ağaç Türk mitolojisinde yer alan ögelerdirTürk mitolojisinin en ilksel örneklerini Altay dağları bölgesinde bulmak mümkündürUzun süre bu coğrafyaya dominant olmaları aynı zamanda de öncesinde bu bölgede yaşayan ırkların yapılarından da etkilenmeleri Türklerin bu bölgeyle alakalı değişik mitler oluşturmasına yardımcı olmuşturSadece Türk mitolojisinde yer alan bir mitos olamamakla birlikte Orta Asya ‘ dan toplanan bütün yaratılış destanlarına kadar,yeryüzü ilk olarak büyük bir okyanus ile kaplıydı
Bunun örneğine bir Altay efsanesinde rastlanmaktadır:
‘ ’Yerin yer olduğunda, sular yeri sarardı,
Ne gök, ne ay, ne güneş, ne de bir dünya vardı
Tanrı uçar dururdu, insan oğluysa tekti,
O ’da uçar, uçardı, benzeri Tanrıyla eşti
Uçar, her zaman uçarlardı, yer yoktu konmazlardı,
Tanrı idiler çünkü, ondan yorulmazlardı
Yoktu Tanrının hiçbir, başında düşüncesi,
İnsan oğlunun ise, durmadı hiç hilesi ’ ’
…
(Altay efsanesinden alıntıdır)
Altay Türklerini burada adı geçen ve yaratıcı Tanrı olarak tarif edilen Tanrıları ‘ ’BayÜlgen ’ ’dirKendisi yerle gök arasında ulu Tanrının elçisi olarak bulunuyorduBu nedenle Büyük Tanrı dünyayı yaratmadan önce ‘ ’BayÜlgen ’ ’i bütün kutsal varlığı ile sarmıştıBu mitteki inanışa tarafından O dünyayı üretmek için ,Tanrı tarafından yeryüzüne gönderilmiştiBunun yanına tekrar Altay efsanelerine kadar her ne dek dünya yaratıldığında her yer okyanus olarak düşünülse de insanoğlunun aslı su değil topraktırTürk mitolojisinde insan kişioğlu adıyla betimleme edilmiştirTürk mitlerine kadar kişioğlu kainatın üç kayda değer varlığından biriydiGöktürk yazıtları şöyle diyordu: “Yukarıda gök, aşağıda yer yaratıldığında, ikisi arasında da kişi oğlu yaratılmış Bundan da anlaşılıyor oysa, “Ademoğlu, gök ile yer gibi, Tanrının yarattığı büyük varlıklardan biriydi
aynı zamanda Türk Destanları çoğu mitolojik motive yer vermiştirBunların başlıcaları şunlardır:
ÜLGEN: Destanlardaki inanışa kadar Kayrakan en büyük Tanrıdır ; Ülgen,Kızagan ve Mergen de bu Tanrının oğullarıdırÜlgen ’in yıldızların üzerinde yaşadığı ve iyiliği temsilci bir varlık olduğu destanlarda kabul görmüştür
UMAY: Altaylılara göre Umay hayvan yavrularını ve çocukları koruyan dişi bir Tanrıdır
SUYLA: Yerde yaşadığına inanılan bir ruhturİnsanları korumakla görevli olan bu varlık gözleri otuz jurnal mesafeden görebilen ve beygir gözlerine benzeşen gözlere sahip bir şekilde betimleme edilmiştirSuylanın görevi insanların hayatında oluşabilecek değişiklikleri haber vermektirYani özet olarak geleceği haber veren bir varlık olarak tanımlanmıştır
IŞIK: Işık motifi destanlarda yaşam verici bir özelliğe sahiptirİnanışa göre destanların büyük kahramanların analık yapan kadınlar ilahi bir ışıktan doğmuşlardırYeryüzünde iyilik yapan ruhlarda kuş şeklini alarak nur alemine uçarlar
RÜYA: Rüya destanlarda büyük bir yer tutmuşturGenellikle gelecekte oluşacak felaketler veya kazanılacak başarılar hayal aracılığıyla evvelden öğrenilirBuna kadercilik anlayışı çağırmak de mümkündür
AĞAÇ: İnsanlığın yaradılışının Türk düşüncesindeki tasvirine tarafından Tanrı,yeryüzündeki dokuz insan türünü evvelden yarattığı dokuz dallı ağacın gölgesinde barındırmıştır
AT: Türklerin o dönemde göçebe bir yaşam sürdüğü düşünülürse at destanlarda geniş bir yer tutarBunun yanına beygir kahramanın başarıya ulaşmasında da kayda değer bir güçtürSahibini koruru ve ona yol gösterir
KIRKLAR: Kırk sayısı sembolik bir ağırlık taşırOğuz Kağan ’ın kırk günde yürümeye başlaması,kırk günde konuşması en sık rastlanan örneğidirBununla birlikte kırk koruyucu ve baskı verici kutsiyete ulaşmış kişileri simgler
OKYAY: Destanlarda maden isimlerine sık sık yer verilmesi Türklerin madenleri işleme konusunda da ressam olduğunu gösterirOkYay sembolü de savaş arabulucu olması yanında Türk üstünlüğünü ifade etmede de kullanılmıştırOk ve yay Türklerde hukuki bir sembol haline gelmiştir
MAĞARA: Destanlarda bir sığınağı ve anne karnını sembolize eder
YADA TAŞI: Bu taş milli bütünlüğü,devletin ideallerini ve halkın huzurunu temsil ederBu taşın ülkeden çıkarılmasıyla birlikte ülkede birliğin bozulacağına ve kıtlığın baş göstereceğine inanılırdı