Türkçeleşerek Dilimize Geçen Yunanca Kelimeler

Türkçe binlerce yıldır konuşulan ve yazılan en kadim lisanlardan bir tanesi. Türklerin dünyanın dört bir yanına yayılmaları sayesinde Türkçe birebir vakitte en varlıklı lisanlardan bir tanesi haline gelmiştir. Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce, Rusça üzere pek çok lisandan etkilenen lisanımız, eminiz birçok kişi bilmez fakat Yunancadan da etkilenmiştir. Anadolu topraklarına geldiğimizden beri komşumuz olan Yunanlıların lisanından Türkçeye geçen Yunanca sözlerin sayısı hiç de az değil.

Elbette bu sözlerin hiçbiri direkt olarak lisanımıza geçmemiştir. Kimisi farklı lisanlar üzerinden, kimisi mana değiştirerek, kimisi ise yazımı değişerek lisanımıza geçmiştir. O denli ki bunlardan pek birçoklarını uzun vakittir kullanıyoruz fakat etimolojik kökenlerini inceleyene kadar nereden geldiklerini bilmiyoruz. Gelin Türkçeye geçen Yunanca sözlere ve bu sözlerin etimolojik kökenlerine yakından bakalım.

Türkçeye geçen Yunanca sözler:

Açelya

Gönye

Ahtapot

Gübre

Anafor

Liman

Filiz

Roka

Öreke

Semer

Papaz

Pide

Tavla

Ihlamur

Anahtar

Izgara

Angarya

İstavrit

Bodoslama

Karides

Demet

Kavanoz

Domates

Kiraz

Efendi

Fasulye

Kutu

Fıçı


Açelya

Ormangülü cinsinden gelen bitkilere verilen isim olan açelya, İtalyanca kumlu toprakta yetişen çiçek manasına gelen azalea kelimesinden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Bu sözün kökeni ise Eski Yunanca susamış manasına gelen azaléos sözüdür.

Gönye

Mühendislik ve teknik çizim alanında kullanılan üçgen biçiminde bir araç olan gönye, eski Yunancada köşe, açı, dik açı elde etmeye yarayan alet manasındaki gōnía sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir.

Ahtapot

Denizde yaşayan sekiz kollu yumuşakçaların genel ismi olan ahtapot, Yunancada sekiz ayak manasına gelen oχtapódi sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir.

Gübre

Hayvan dışkısına ve daha sonra tarımda bitkiler için gerekli minerallere verilen isim olan gübre, Yunanca dışkı manasına gelen kopriá sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir.

Anafor

Denizlerde ve ırmaklarda zıt gelgitler sonucu oluşan dönme hareketi manasına gelen anafor, Yunancada gelgit, zıt akım manasına gelen anaphóri sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü anaphorá sözüdür. 


Liman

Deniz araçlarının park ettiği ve yük alıp boşalttığı alanlara verilen isim olan liman, Yunanca sığınak manasına gelen liméni yahut limáni sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü limēn yahut leimōn sözüdür.

Filiz

Taze ağaç kısımlarına, körpe kısımlara ve çiçek fidanlarına verilen isim olan filiz, Yunanca yapraklama manasına gelen phylís sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü yaprak manasına gelen phýllon sözüdür.

Roka

Turpgiller ailesinden gelen ve yaprakları salata olarak yenebilen bir bitkiye verilen isim olan roka, Yunancada yaprakları yenen bir bitki manasına gelen róka sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Latincedeki kökü tırtıl manasına gelen eruca sözüdür.

Öreke

Deyimlerimizde sıklıkla kullandığımız ve ucuna lifli gereçlerin tutturulduğu sopa manasına gelen öreke, Yunanca yün eğirmekte kullanılan ucu çatallı oval tahta manasına gelen róka sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Söz, Germence bir sözcükten İtalyancaya rocca olarak geçmiştir. 

Semer

Yük hayvanlarında eser taşınırken üstlerine bağlanan eşya olan semer, Yunancada yük hayvanlarına mahsus kemer manasına gelen sagmári sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü ságma sözüdür.


Papaz

Hıristiyan din adamlarını tanımlamak için kullanılan papaz sözü, Yunanca baba, muhterem kişi, din adamı manalarına gelen papás, papad sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Pide

Yassı hamurdan yapılan ekmeğe ve üzerine çeşitli gereçler konularak yapılan bir hamur işi yemeğe verilen isim olan pide, Yunanca yassı hamur ekmeği manasına gelen píta sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün kökü, Süryanice ekmek modülü manasına gelen pettā sözüdür.

Tavla

2 zar ve 15’i siyah, 15’i beyaz 30 taş ile özel bir tahta üzerine oynanan bir oyun olan tavla, Yunanca dama tahtası manasına gelen távli sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün kökü İtalyanca tavola, onun da kökü Latince tabula sözüdür.

Ihlamur

Ebegümecigiller ailesinden bir ağaç ismi olan ve yapraklarından çay yapılan ıhlamur, Yunanca çiçekleri tıpta kullanılan bir ağaç manasına gelen flamúri sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün kökü Latince flammula sözüdür.

Anahtar

Kilit açmaya yarayan metal bir araç olan anahtar, eski Yunancada açacak manasına gelen anoíktēr sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 


Izgara

Çubukların aralıklı olarak sıralanması ile oluşturulan aletlere verilen isim olan ızgara, Yunanca skará sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü ocak, ateş yakılan yer manasına gelen esχárā kelimesidir. 

Angarya

Zorla yaptırılan iş manasına gelen angarya, eski Yunancada mecburi kamu hizmeti manasına gelen aggareía sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün kökü eski Farsçadaki hagāra kelimesidir.

İstavrit

Trachurus cinsi balık çeşidine verilen genel isim olan istavrit, Yunanca aynı manaya gelen savrídi sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün eski Yunancadaki kökü kertenkele manasına gelen aûros yahut saúra kelimesidir.

Bodoslama

Geminin baş ve kıç noktalarının birleştiği nokta manasına gelen ve deyimlerimizde tam ortasından manasında kullandığımız bodoslama, Yunanca geminin baş ve kıç tarafındaki ağaç manasına gelen podóstima sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Karides

Denizlerde yaşayan bir cins kabuklu deniz canlısına cinsine verilen isim olan karides, Yunanca küçük deniz kabuklusu manasına gelen karídes yahut garídes sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 


Demet

Aynı cinsten şeylerin bağlanması ile meydana gelen deste manasına gelen demet, eski Yunanca bağ, deste, bohça, çıkın manalarına gelen déma, demat sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Kavanoz

Ağzı geniş saklama kaplarına verilen bir isim olan Kavanoz, Yunanca bir çeşit testi manasına gelen kabános yahut gabáno sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Domates

Patlıcangiller ailesinden bir cins meyve olan domates, Yunanca aynı manaya gelen tomátes sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. Sözün kökü İspanyolcaya Aztek lisanından geçen yumru manasındaki tomatl kelimesidir.

Kiraz

Gülgiller ailesinden bir ağaca ve meyvesine verilen isim olan kiraz, eski Yunanca kerasós sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Efendi

Bir cins hürmet unvanı olan efendi, eski Yunanca bey, sahip manasına gelen avthéntis sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 


Fasulye

Baklagiller familyasından bir bitkiye verilen isim olan fasulye, eski Yunanca malum zerzevat manasına gelen fasúli sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Kutu

Düz tabanlı ve kapaklı olan dikdörtgen biçimli kapların ortak ismi olan kutu, eski Yunanca kovuk ve arı peteği hücresi manasına gelen kýtos sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Fıçı

Ağaç şeritlerinin metal halkalarla birleştirilmesi sonucu meydana gelen silindir bir kap olan fıçı, eski Yunanca varil, gemi hacim ünitesi manasına gelen boûttis yahut boútzi sözcüğünden türeyerek lisanımıza geçmiştir. 

Dil demek kültür demek, tarih demektir:

Eminiz lisanımıza yabancı lisanlardan geçen sözcükleri kullanmak yerine öz Türkçe sözleri kullanmamız ya da yeni Türkçe sözler türetmemiz gerektiğini savunanlar olacaktır. Elbette bir lisanın öz yapısını kaybetmesi ve yabancı sözcüklere boğulması o lisanı kirletir fakat şöyle düşünün, bugün kullandığımız sözlerin büyük bir kısmı aslında Türk milletinin binlerce yıllık seyahatinde iletişime geçtiği başka kültürlerden birer armağandır.
Farklı lisanları incelediğimiz vakit sayısız Türkçe kökenli sözcük buluyoruz. Yani aslında dildeki yabancı sözler her vakit birer kirlilik değil, çoğu vakit dünya kültürünü ve tarihi seyahati gösteren birer kanıttırlar. Komşudan lisanımıza geçen bir sözcük lisanımızı bozmaz, bilakis lisanımızı güçlendirir. Elbette son yıllarda ortaya çıkan ve plaza lisanı olarak isimlendirilen yarı İngilizce yarı Türkçe lisanı saymayalım. O ne o denli? 

Yıllar içinde lisanımıza geçerek Türkçemizi daha da varlıklı hale getiren Yunanca sözlerden kimilerini listeleyerek kısaca etimolojik kökenlerinden bahsettik. Türkçeye Yunancadan geçen öbür sözler biliyorsanız yorumlarda paylaşabilirsiniz.