Türkiye de Geometri Alanında Yapılan Çalışmalar

Geometri Alanında Türkiyede Yapılan Incelemeler
Geometri Alanında Türkiyede fakat Yenilikler
Atatürk'ün Geometri Aanında Yaptığı Çalışmalar

ATATÜRK VE GEOMETRİ
Türk Dil Kurumu başuzmanı olan ve kendisine Mustafa Kemal tarafından Dilaçar soyadı bahşedilen Agop Dilaçar a kadar; Geometri kitabını Atatürk, ölümünden bir buçuk yıl dek önce, 1936 1937 yılı kış aylarında Dolmabahçe sarayında kendi elleriyle yazmıştır Askerlik ocağından gelen Atatürk aynı anda büyük bir eğitimci de olup yurdun kültür sorunlarıyla da fazlasıyla ilgilenmiştir

Türk Dil Kurumu başuzmanı olan ve kendisine Mustafa Kemal kadar Dilaçar soyadı bahşedilen Agop Dilaçar a kadar; Geometri kitabını Atatürk, ölümünden bir buçuk yıl kadar önce, 1936 1937 yılı kış aylarında Dolmabahçe sarayında kendi elleriyle yazmıştır Askerlik ocağından gelen Atatürk aynı anda büyük bir eğitimci de olup yurdun kültür sorunlarıyla da fazlasıyla ilgilenmiştir Tarih her tarafında yabancı ülkelerde büyük sanını şampiyon asker devlet başkanları, uluslarına eğitim alanında da liderlik etmişler, kendi kalemleriyle eğitici yapıtlar meydana getirmişlerdir İngilizlerin büyük Alfredi(Alfred the Great, 849899) ve Almanların büyük Friedrichi(Freidrich der Grosse, 17121786) bu gerçeğin iki büyük kanıtıdır

Geometri kitabının kapağında önemle belirtildiği üzere, Atatürk ün bu yapıtı, geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir Kapakta yazan adı yoktur, fakat yazının ruhu ve tutumu, onun Atatürk ün elinden çıkmış olduğunu açık açık gösterir

Geometri, eski terimle Hendese, eğitim sistemimizde kayda değer bir yer tuttuğu halde, terimleri fazla ağdalı ve çapraşıktı Arapça ve Farsça okul programından kaldırılmış, ama Arapça üzerine kurulmuş olan terimler kalmıştı Örneğin, müsellesi mütesaviyül adlayı hangi öğrenci anlayabilirdi fakat Atatürk, öğrencinin kavrama yolundaki tıkanıklığı açılmak için bu terimi eşkenar üçgene çevirdi İşte bu 44 sayfalık ufak kitapta ebat, uzay, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, dikey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yanal, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, oran, orantı, türev, alan, varsayı, gerekçe gibi terimler daima bu amaçla Atatürk tarafından türetilip sonradan da Türkçeye yerleşmişlerdir
Atatürk eleştirileri defalarca memnunlukla karşılamış ve ortaya koyduğu yeni kelime ve terimlere bir test hakkı tanıdığını belirtmiştir Amacı daima daha uyguna doğru ilerlemek olmuş, önerilen değişiklikleri makul görünce derhal benimsemiştir Atatürk ün ortaya koyduğu terimlerden birkaçı bugün kullanılıştan çıkmış, yerlerini daha uygunlarına bırakmışlardır Tümey açı yerine tümler açı, bütey açı yerine bütünler açı bunlara örnektir Mustafa Kemal prensip insanı olduğu için bunları hoş görmüş, hatta sevinmiştir de Yeter ki ortaya koyduğu ilkeler sarsılmasın ve tekrar zaviyetanı mütekabiletanı dahiletan ( içters açılar) gibi terimlere dönülmesin
Acilen bu kitaptan bazı alıntılar yapalım:

GEOMETRİ:
Çizgilerin, yüzeylerin ve hacimlerin belirli bir ölçü ile genliklerini ölçmeyi öğreten bir ilimdir

ÇEMBER:
1 Çember, seviye üstünde o kadar kapalı bir eğridir ama üzerindeki her nokta, onun içinde bulunan ve merkez denilen bir noktadan benzer uzaklıktadır

2 Çemberin kapadığı düzeye daire denir Çember yerine çoğu defalar daire dendiği de olur

3 Yay çemberin herhangi bir parçasıdır

4 Çember, 360 eşdeğer parçaya ayrılır Bunlardan tanesine derece denir Her derece dahi 60 eşdeğer parçaya ayrılır Bunlardan tanesine dakka denir Dakka da 60 eşdeğer parçaya ayrılır Bunların her birine saniye denir
Dereceyi göstermek için, dereceyi gösteren rakamın sağ üstüne minik bir sıfır konur Dakka, rakamının sağ üstüne, sağdan sola eğik küçük bir çizgi ile ve saniye de, böyle bağlı yandan konmuş iki çizgi ile gösterilir

Misal: 54 derece, 45 dakika, 18 saniye şöyle yazılır:
54o 45 18
Çember ve dayire ile ilgili çizgiler şunlardır:

Çap, dayirenin merkezinden geçerek çemberin iki noktasına ulaşan bir dürüst çizgidir

Yarıçap, merkezi, çemberin bir noktasına bağlıyan bir doğru çizgidir
Yay, çemberin herhangi bir parçasıdır
Kiriş, yayın uçlarını birleştiren içten çizgidir
Ok, yayın ortasını, kirişin ortasına bağlıyan bir içten çizgidir
Kesek, daireyi herhangi iki parçaya ayıran bir içten çizgidir
Değme, bir çizginin çemberin herhangi bir noktasına değmesine denir O noktaya değme noktası, değen çizgiye de teğet denir

POLİGONLAR:
Bol, yani birçok kenarlarla çitlenmiş olan bir seviye parçasına Poligon denir
Üçgen, üç taraflı bir poligondur
Dörtgen, dört çevrili bir poligondur
Beşgen, beş çevrili bir poligondur
Altıgen, altı kenarlı bir poligondur vb

Bir poligonun çevresi, onu çevreleyen kırık çizgidir Dayirenin çevresi çemberdir

Bir poligonun köşegeni, o poligonun ast yanlamasına olmayan köşelerini birleştiren dürüst çizgilerdir

Yüzey: İki boyutlu olarak, yayıldığı, genişlediği düşünülen bir uzamdır Bu boyutlar uzunluk ve genişliktir

Bir yüzey değerini değer biçmek için, o yüzey, bölüm edinmek üzere seçilmiş bir yüzeyle oranlanır Yüzey birimi, genelde, metrekaredir Metrekare, her kenarı bir metre olan karedir

Düşey dörtgen: Düşey dörtgenin alanı tabanı ile yüksekliğinin çarpımına eşittir Örnek: Tabanı 6 metre ve yüksekliği 3 metre olan bir dikey dörtgen düşünelim Onun tabanı olan 6 metreyi, yüksekliği olan 3 metre ile çarparsak elde edeceğimiz 18 metrekare, bu düşey dörtgenin alanı olur

Paralelkenar: Paralelkenarın alanı, tabanı ile yüksekliğinin çarpımına eşittir Misal: Tabanı 24 metre ve yüksekliği 16 metre olan bir paralelkenar düşünelim 24 ile 16nın çarpımı olan 384 metrekare, bu paralelkenarın alanıdır

Kare: Karenin alanı, bir kenarının kendisi ile olan çarpımına eşittir Örnek: Kenarı 4 metre olan bir kare düşünelim 4ü 4le çarparız Elde edeceğimiz 16 metrekare, bu karenin alanı olur

Eşkenar dörtgen: Eşkenar dörtgenin alanı, onun iki köşegeninin çarpımının yarısına eşittir Misal: Köşegenleri 6 metre ve 10 metre uzunluğunda olan bir eşkenar dörtgende 10un 6 ile çarpımı olan 60ın yarısı alınırsa elde edilen 30 metrekare bu eşkenar dörtgenin alanı olur

Üçgen: Bir üçgenin alanı tabanı ile sözde yüksekliğinin çarpımına eşittir hut ta bir üçgenin alanı yüksekliği ile güya tabanının çarpımına eşittir Örnek: Tabanı 14 metre ve yüksekliği 6 metre olan bir üçgen düşünelim

Tabanını yüksekliğinin yarısı ile çarparız ve şunu elde ederiz: 14*3 42 metrekare

Yüksekliğini, tabanının yarısı ile çarparız ve şunu elde ederiz: 6*7 42 metrekare

Yamuk: Bir yamuğun alanı, iki taban toplamının yarısı ile yüksekliğinin çarpımına eşittir Misal: Yüksekliği 7 metre ve tabanları 10 ve 16 metre olan bir yamuk düşünelim: İki taban toplamının yarısı şuna eşittir (16+10)2 13 Yamuğun alanı da 13*7 91 metrekaredir

Herhangi bir atış yeri: Herhangi bir poligonun alanı, çoğu yollarla elde edilir

yol: Atış Yeri üçgenlere parçalanır, her üçgenin alanı öbür araştırılır ve bu alanların toplamı bulunur

yol: Atış Yeri dik üçgenlere ve dikey yamuklara parçalanır Bunun için, poligonun iki uzak köşesini birleştiririz ve öteki köşelerden bu içten çizgi üzerine dikeyler çizeriz Ortaya çıkacak tepede olan üçgenler vedik yamukların alanlarını buluruz ve bunların toplamını hesaplarız

Düzgün Poligon: Bir düzgün poligonun alanı, iç teğet çemberinin yarıçapının yarısı ile çevresinin çarpımına eşittir Örnek: Kenarları 7 metre ve iç teğet çemberinin yarıçapı 6 metre olan sürükleyici bir altıgeni göz önüne alalım Çevresi 7*6 42 metredir Çevresi ile iç teğet çemberinin yarıçapının yarısının çarpımı 42*(62) 42*3 126dır Bu sürükleyici altıgenin alanı 126 metrekaredir *