Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Dünya, bugünkü şeklini alıncaya değin çeşitli evrelerden geçmiştir Birbirinden bambaşka bu evrelerden her birine jeolojik görev denir Jeolojik devirlerin ayrılmasında önemli yerkabuğu olayları etkili olmuştur Bu devirlere ait bilgiler tortul tabakalar aralarında bulunan fosillerden elde edilmektedir
Dünya ’nın her yerinde olduğu gibi Türkiye ’de de yerşekilleri kesintisiz bir oluşum ve değişim içindedir Konumu itibariyle hareketli bir tektonik kuşakta yer alan Türkiye ’de jeolojik devirlerin hepsinin izlerini bakmak mümkündür Türkiye, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus arasında kalan Tethys (Tetis) Denizi ’nin yer aldığı geniş tortulanma alanında oluşmuştur, iç kuvvetler tarafından iskeleti yerleşmiş yer alan Türkiye ’nin yerşekilleri dış kuvvetler kadar yavaş yavaş değiştirilmektedir Türkiye ’nin jeolojik devirlerde geçirdiği evreleri şöyle sıralayabiliriz
Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik)
Bu devirde Türkiye ’nin bulunduğu yerde Tethys Denizi bulunuyordu Bu denizin dibinde bulunan tortullar, kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdeklerinin birbirine dürüst yaklaşmaları sonucunda kıvrılarak su yüzüne çıkmıştır Bu kara parçaları günümüzde sert kütleler yani masifler halindedir Masifler kıvrılma özelliğini kaybetmiş I zamanda oluşmuş yaşlı ve sert kütlelerdir
Birinci jeolojik dönemde bitki kalıntılarının çukur alanlarda birikmesi sonucunda da Zonguldak çevresindeki taşkömürü yatakları meydana gelmiştir Birinci jeolojik dönemde oluşmuş arazilerin en manâlı özelliği sert ve oturmuş tabakalardan oluşmalarıdır bu nedenle depreme dayanıklıdır Türkiye ’de birinci zaman arazileri Yıldız Dağları, SaruhanMenteşe, MardinDerik, KastamonuDevrekani, AnamurAlanya, Kırşehir ve Bitlis civarında vardır
İkinci Jeolojik Süre (Mesozoik)
Bu jeolojik dönemde Türkiye ’nin büyük bir bölümünde tethys denizi yer almaktaydı Tethys Deniz ’inde dış küvetlerin taşımış olduğu kum, eksen, çakıl ve kireçli malzemeler birikmiştir İkinci zamanın sonlarından itibaren kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdekleri her yerde birbirine içten yaklaşmış, Tethys Denizi ’ndeki tortullar kıvrılmaya başlamıştır
Üçüncü Jeolojik Vakit (Tersiyer)
Bu ödev, Türkiye ’nin yeryüzü şekillerinin oluşumu bakımından çok önemlidir Çünkü Yüksek Dağ orojenezi bu dönemde oluşmuştur Üçüncü jeolojik zamanda, Tethys Denizi ’nde biriken tortullar kıvrılarak Anadolu ’nun büyük bir kısmının kara haline geçmesine niçin olmuştur Yüksek Dağ orojenik hareketleri en şiddetli safhasına ulaşmış, Toros ve Kuzey Anadolu dağları oluşmuş, iç kısımlar ise göllerle kaplanmıştır
Aynı dönemde Anadolu ’da hüküm süren nemli ve sıcak iklim şartları aşağıda tropikal ormanları hatırlatan gür bir bitkiler yetişmiştir Buralardan gelen organik maddeler zamanla göl ortamında birikerek günümüzdeki linyit yataklarının oluşumunu sağlamıştır, iç Anadolu ve Doğu Anadolu ’daki tuz yatakları ile Güneydoğu Anadolu ’daki petrol yatakları da bu zamanda meydana gelmiştir Keza ülkemizdeki bor yataklarıda bu dönemde oluşmuştur
Üçüncü jeolojik zamanın sonlarına içten Anadolu bütünüyle yükselmeye başlamıştır Bunun sonucunda ülkemizde kırık hatları oluşmuştur Bu kırık hatlarının en önemlileri Kuzey ve Doğu Anadolu ile Batı Anadolu ’daki kırık hatlarıdır Bu koşul Türkiye ’nin etkin bir yer sarsıntısı kuşağında yer almasına neden olmuştur İç Anadolunun doğusu ve kuzeybatısı, Doğu Anadolu ’nun büyük bir kısmı ve Güney Marmara ’daki volkanik araziler bu dönemde oluşmuştur
Dördüncü Jeolojik Süre (Kuaterner)
Türkiye bugünkü görünümünü dördüncü zamanda kazanmıştır Kuzey Anadolu ve Toros dağları yükselirken, Karadeniz ve Akdeniz çanakları ile horst ve graben alanlarında yeni çökme ve yükselmeler meydana gelmiştir
Bugünkü Ege Denizi ’nin uygun yer alan Egeit karası çökmüş, Akdeniz ’in sularının bu alanı işgal etmesiyle Ege Denizi oluşmuştur İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması ile de Akdeniz ’in suları Karadeniz ’e karışarak başlangıçta tatlı olan Karadeniz ’in sularını tuzlulaştırmıştır Doğu Anadolu ’da yaygın olan volkanizma sonucunda volkanik dağlar oluşmuştur Ege adaları ve Kıbrıs ’ın da oluşumu bu dönemdedir
Keza çoğu kez iklim değişiklikleri ve buzul devirleri yaşanmış böylece Doğu Anadolu ’daki yüksek alanlar buzullaşmaya uğramıştır
Tüm bu jeolojik devirler sonrasında, Türkiye ’nin yeryüzü şekillerinde şu genel özellikler ortaya çıkmıştır:
–** *Türkiye epeyce yüksek bir ülkedir Sıradan yükseltisi 1132 m ’dir
–** *Türkiye ’de yüksek ova ve platolar geniş yer kaplar Bunun sebebi uzun bir aşınım döneminden sonra ülkemizin 4 vakit başlarında toptan yükselmesidir
–** *Türkiye genelde zorlu ve arızalı bir yapıya sahiptir Fakat buna rağmen geniş düzlükler de vardır Türkiye ’nin yükseltisi batıdan doğuya doğru ve kıyılardan iç kesimlere içten gidildikçe artar Bu koşul akarsuların akıntı hızları ve enerji potansiyellerinin yüksek olmasını etkilemiştir
–** *Türkiye ’deki dağlar genelde doğubatı doğrultusunda uzanır Bunun nedeni Yüksek DağHimalaya kıvrım sisteminin genel uzanışı ile ilgilidir
–** *Dağ sıraları aralarında geniş bastırma alanları oluşmuştur Dağlar kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel, batıda ise kıyıya düşey uzanmaktadır
–** *Türkiye daha fazla üçüncü ve dördüncü zamanda meydana geldiği için genç ve hareketli bir kuşak üstünde yer alır
–** *Türkiye ’de düz alanlar geniş yer kaplar Bunun nedeni uzun süren yıpranma ve tektonik çukurların alüvyonlarla dolarak düzleşmesidir
–** *Türkiye kuzey ve güneyden sıradağlarla çevrilmiştir Bu nitelik iç kesimlerde kapalı havzaların oluşmasına sebep olmuştur
–** *Türkiye ’de yüzey şekilleri kısa mesafelerde değiştirme gösterir Bu koşul iklim ve ve bitki örtüsünün çeşitliliğine sebep olmuştur
İÇ KUVVETLER
Hayatımızı sürdürdüğümüz çevremize baktığımızda her yerin farklı yükseklikler, çukurluklar halinde olduğunu görürüz Yeryüzü şekilleri uzun zaman içinde durmadan farklılaşmakta ve değişmektedir
Kaynağını, yerin derinliklerinden (magmadan) alan ve yeryüzünün şekillenmesinde yapıcı etkiye sahip olan küvetlere (orojenez, epirojenez, depremler, volkanizma gibi) iç kuvvetler denir Yerkabuğunun, mantonun etkisiyle hareket etmesine yerkabuğu hareketleri veya tektonik hareketler (tektonizma) denir Tektonik hareketlere sebep olan enerjinin kaynağı magmadır Magmadaki akıntıların etkisiyle üzerindeki kıtalar yer değiştirir Bu olaya kıta kayması veya levha tektoniği denir Günümüzden takriben 465 milyon yıl önce Güney Yarımküre ’de bir arada yer alan kıtalar, magmanın etkisiyle yer değiştirmişler ve bugünkü şeklini almışlardır Bu yaradılış günümüzde de devam etmektedir
Kıta hareketleri günümüzde daha fazla levha tektoniği teorisi ile açıklanmaktadır Teoriye tarafından yer kabuğu, altısı büyük edinmek üzere, birçok levhadan oluşmaktadır
Levhalar genellikle, daha önce bahsettiğimiz magmadaki konveksiyonel akıntıların etkisiyle hareket etmektedir bu nedenle bazı levhalar birbirlerinden uzaklaşırlar Uzaklaşan levhalar arasına magma sokularak katılaşır Katılaşan magma, levhaların birbirinden uzaklaştırma alanları baştan başa sıralar halinde sırtlar oluşturur Buna en güzel örnek Atlas Okyanusu ’nun orta kesiminde oluşan sırtlardır
Bazı levhalar birbirinden uzaklaşırken bazı levhalar da birbirine yaklaşarak sıkışırlar Karşılaşan levhanın bir kısmı karşılaşma alanında kıvrılarak yükselirken, bir kısmf öteki levhanın altına içten dalar Levhaların rastlama alanlarındaki tortul tabakalar kıvrılarak sıra dağların oluşmasına niçin olur
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneş ’deri ve Ay ’dan alan, yeryüzünü aşındırma, nakliye ve biriktirme aracılığıyla şekillendiren kuvvetlere dış kuvvetler denir, iç kuvvetler yeryüzünü zorlu bir ayla getirirken dış kuvvetler bunları aşındırıp düzleştirir
Dünya ’nın her yerinde olduğu gibi Türkiye ’de de yerşekilleri kesintisiz bir oluşum ve değişim içindedir Konumu itibariyle hareketli bir tektonik kuşakta yer alan Türkiye ’de jeolojik devirlerin hepsinin izlerini bakmak mümkündür Türkiye, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus arasında kalan Tethys (Tetis) Denizi ’nin yer aldığı geniş tortulanma alanında oluşmuştur, iç kuvvetler tarafından iskeleti yerleşmiş yer alan Türkiye ’nin yerşekilleri dış kuvvetler kadar yavaş yavaş değiştirilmektedir Türkiye ’nin jeolojik devirlerde geçirdiği evreleri şöyle sıralayabiliriz
Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik)
Bu devirde Türkiye ’nin bulunduğu yerde Tethys Denizi bulunuyordu Bu denizin dibinde bulunan tortullar, kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdeklerinin birbirine dürüst yaklaşmaları sonucunda kıvrılarak su yüzüne çıkmıştır Bu kara parçaları günümüzde sert kütleler yani masifler halindedir Masifler kıvrılma özelliğini kaybetmiş I zamanda oluşmuş yaşlı ve sert kütlelerdir
Birinci jeolojik dönemde bitki kalıntılarının çukur alanlarda birikmesi sonucunda da Zonguldak çevresindeki taşkömürü yatakları meydana gelmiştir Birinci jeolojik dönemde oluşmuş arazilerin en manâlı özelliği sert ve oturmuş tabakalardan oluşmalarıdır bu nedenle depreme dayanıklıdır Türkiye ’de birinci zaman arazileri Yıldız Dağları, SaruhanMenteşe, MardinDerik, KastamonuDevrekani, AnamurAlanya, Kırşehir ve Bitlis civarında vardır
İkinci Jeolojik Süre (Mesozoik)
Bu jeolojik dönemde Türkiye ’nin büyük bir bölümünde tethys denizi yer almaktaydı Tethys Deniz ’inde dış küvetlerin taşımış olduğu kum, eksen, çakıl ve kireçli malzemeler birikmiştir İkinci zamanın sonlarından itibaren kuzey ve güneydeki eski kıta çekirdekleri her yerde birbirine içten yaklaşmış, Tethys Denizi ’ndeki tortullar kıvrılmaya başlamıştır
Üçüncü Jeolojik Vakit (Tersiyer)
Bu ödev, Türkiye ’nin yeryüzü şekillerinin oluşumu bakımından çok önemlidir Çünkü Yüksek Dağ orojenezi bu dönemde oluşmuştur Üçüncü jeolojik zamanda, Tethys Denizi ’nde biriken tortullar kıvrılarak Anadolu ’nun büyük bir kısmının kara haline geçmesine niçin olmuştur Yüksek Dağ orojenik hareketleri en şiddetli safhasına ulaşmış, Toros ve Kuzey Anadolu dağları oluşmuş, iç kısımlar ise göllerle kaplanmıştır
Aynı dönemde Anadolu ’da hüküm süren nemli ve sıcak iklim şartları aşağıda tropikal ormanları hatırlatan gür bir bitkiler yetişmiştir Buralardan gelen organik maddeler zamanla göl ortamında birikerek günümüzdeki linyit yataklarının oluşumunu sağlamıştır, iç Anadolu ve Doğu Anadolu ’daki tuz yatakları ile Güneydoğu Anadolu ’daki petrol yatakları da bu zamanda meydana gelmiştir Keza ülkemizdeki bor yataklarıda bu dönemde oluşmuştur
Üçüncü jeolojik zamanın sonlarına içten Anadolu bütünüyle yükselmeye başlamıştır Bunun sonucunda ülkemizde kırık hatları oluşmuştur Bu kırık hatlarının en önemlileri Kuzey ve Doğu Anadolu ile Batı Anadolu ’daki kırık hatlarıdır Bu koşul Türkiye ’nin etkin bir yer sarsıntısı kuşağında yer almasına neden olmuştur İç Anadolunun doğusu ve kuzeybatısı, Doğu Anadolu ’nun büyük bir kısmı ve Güney Marmara ’daki volkanik araziler bu dönemde oluşmuştur
Dördüncü Jeolojik Süre (Kuaterner)
Türkiye bugünkü görünümünü dördüncü zamanda kazanmıştır Kuzey Anadolu ve Toros dağları yükselirken, Karadeniz ve Akdeniz çanakları ile horst ve graben alanlarında yeni çökme ve yükselmeler meydana gelmiştir
Bugünkü Ege Denizi ’nin uygun yer alan Egeit karası çökmüş, Akdeniz ’in sularının bu alanı işgal etmesiyle Ege Denizi oluşmuştur İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması ile de Akdeniz ’in suları Karadeniz ’e karışarak başlangıçta tatlı olan Karadeniz ’in sularını tuzlulaştırmıştır Doğu Anadolu ’da yaygın olan volkanizma sonucunda volkanik dağlar oluşmuştur Ege adaları ve Kıbrıs ’ın da oluşumu bu dönemdedir
Keza çoğu kez iklim değişiklikleri ve buzul devirleri yaşanmış böylece Doğu Anadolu ’daki yüksek alanlar buzullaşmaya uğramıştır
Tüm bu jeolojik devirler sonrasında, Türkiye ’nin yeryüzü şekillerinde şu genel özellikler ortaya çıkmıştır:
–** *Türkiye epeyce yüksek bir ülkedir Sıradan yükseltisi 1132 m ’dir
–** *Türkiye ’de yüksek ova ve platolar geniş yer kaplar Bunun sebebi uzun bir aşınım döneminden sonra ülkemizin 4 vakit başlarında toptan yükselmesidir
–** *Türkiye genelde zorlu ve arızalı bir yapıya sahiptir Fakat buna rağmen geniş düzlükler de vardır Türkiye ’nin yükseltisi batıdan doğuya doğru ve kıyılardan iç kesimlere içten gidildikçe artar Bu koşul akarsuların akıntı hızları ve enerji potansiyellerinin yüksek olmasını etkilemiştir
–** *Türkiye ’deki dağlar genelde doğubatı doğrultusunda uzanır Bunun nedeni Yüksek DağHimalaya kıvrım sisteminin genel uzanışı ile ilgilidir
–** *Dağ sıraları aralarında geniş bastırma alanları oluşmuştur Dağlar kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel, batıda ise kıyıya düşey uzanmaktadır
–** *Türkiye daha fazla üçüncü ve dördüncü zamanda meydana geldiği için genç ve hareketli bir kuşak üstünde yer alır
–** *Türkiye ’de düz alanlar geniş yer kaplar Bunun nedeni uzun süren yıpranma ve tektonik çukurların alüvyonlarla dolarak düzleşmesidir
–** *Türkiye kuzey ve güneyden sıradağlarla çevrilmiştir Bu nitelik iç kesimlerde kapalı havzaların oluşmasına sebep olmuştur
–** *Türkiye ’de yüzey şekilleri kısa mesafelerde değiştirme gösterir Bu koşul iklim ve ve bitki örtüsünün çeşitliliğine sebep olmuştur
İÇ KUVVETLER
Hayatımızı sürdürdüğümüz çevremize baktığımızda her yerin farklı yükseklikler, çukurluklar halinde olduğunu görürüz Yeryüzü şekilleri uzun zaman içinde durmadan farklılaşmakta ve değişmektedir
Kaynağını, yerin derinliklerinden (magmadan) alan ve yeryüzünün şekillenmesinde yapıcı etkiye sahip olan küvetlere (orojenez, epirojenez, depremler, volkanizma gibi) iç kuvvetler denir Yerkabuğunun, mantonun etkisiyle hareket etmesine yerkabuğu hareketleri veya tektonik hareketler (tektonizma) denir Tektonik hareketlere sebep olan enerjinin kaynağı magmadır Magmadaki akıntıların etkisiyle üzerindeki kıtalar yer değiştirir Bu olaya kıta kayması veya levha tektoniği denir Günümüzden takriben 465 milyon yıl önce Güney Yarımküre ’de bir arada yer alan kıtalar, magmanın etkisiyle yer değiştirmişler ve bugünkü şeklini almışlardır Bu yaradılış günümüzde de devam etmektedir
Kıta hareketleri günümüzde daha fazla levha tektoniği teorisi ile açıklanmaktadır Teoriye tarafından yer kabuğu, altısı büyük edinmek üzere, birçok levhadan oluşmaktadır
Levhalar genellikle, daha önce bahsettiğimiz magmadaki konveksiyonel akıntıların etkisiyle hareket etmektedir bu nedenle bazı levhalar birbirlerinden uzaklaşırlar Uzaklaşan levhalar arasına magma sokularak katılaşır Katılaşan magma, levhaların birbirinden uzaklaştırma alanları baştan başa sıralar halinde sırtlar oluşturur Buna en güzel örnek Atlas Okyanusu ’nun orta kesiminde oluşan sırtlardır
Bazı levhalar birbirinden uzaklaşırken bazı levhalar da birbirine yaklaşarak sıkışırlar Karşılaşan levhanın bir kısmı karşılaşma alanında kıvrılarak yükselirken, bir kısmf öteki levhanın altına içten dalar Levhaların rastlama alanlarındaki tortul tabakalar kıvrılarak sıra dağların oluşmasına niçin olur
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini Güneş ’deri ve Ay ’dan alan, yeryüzünü aşındırma, nakliye ve biriktirme aracılığıyla şekillendiren kuvvetlere dış kuvvetler denir, iç kuvvetler yeryüzünü zorlu bir ayla getirirken dış kuvvetler bunları aşındırıp düzleştirir
