Türkiye ilk kez 'çok yüksek insani gelişme' kategorisinde

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından 2018 yılı bilgileri baz alınarak hazırlanan ve İnsani Gelişme Endeksi, Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi, Cinsiyete Dayalı Gelişme Endeksi, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi ile Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi'ni içeren 'İnsani Gelişme Raporu 2019' yayımlandı. 

Ülkelerin resmi istatistik kurumlarından elde edilen datalar ışığında hazırlanan endekslerden İnsani Gelişme Endeksi, uzun ve sağlıklı hayat, bilgiye erişim ile kabul edilebilir bir ömür standardı üzere 3 temel boyutta ortalama insani gelişme seviyesinin uzun vadeli takibi sonucunda oluşturuluyor.

İnsani gelişmede birinci sırada Norveç var

Dünyada en çok bilinen kalkınma göstergelerinden biri olan endekse nazaran, yeni kuşak eşitsizlikler, eğitim, teknoloji ve iklim değişikliği hususlarının etrafında şekilleniyor. 

İnsani Gelişme Endeksi'nde 0,954'lük kıymetle Norveç birinci sırada yer aldı ve doruktaki yerini korudu. Bu ülkeyi, 0,946'lık kıymetle İsviçre, 0,942'lik bedelle İrlanda, 0,939'luk pahayla Almanya ve Çin'in Hong Kong Özel İdari Bölgesi izledi.

Geçen yıl kaydettikleri İnsani Gelişme Endeksi kıymetiyle listenin en altında yer alan ülkeler ise 0,377'lik kıymetle Nijer, 0,381'lik bedelle Orta Afrika Cumhuriyeti, 0,401'lik bedelle Çad, 0,413'lük kıymetle Güney Sudan ve 0,423'lük bedelle Burundi olarak sıralandı. 



Türkiye sınıf atladı

Türkiye'nin 2018'deki İnsani Gelişme Endeksi bedeli 0,806 olarak hesaplandı. Bu kıymetle Türkiye, 189 ülke ortasında 59'uncu oldu ve birinci defa "çok yüksek insani gelişme" kategorisinde yer aldı. Türkiye, bir evvelki listede 64'üncü olmuş ve "yüksek insani gelişme" kategorisine girmişti. 

Bu devirde, en yüksek insani gelişme kategorisindeki ülkelerin ortalama endeks pahası 0,892, Avrupa ve Orta Asya ülkelerinin ortalama endeks pahası ise 0,779 olarak hesaplandı.

Türkiye'nin endeks bedeli 28 yılda yüzde 39,4 arttı

İnsani gelişmedeki ilerlemenin ölçütü olan endekste, Türkiye son 28 yılda kıymetli bir gelişme gösterdi. Türkiye'nin 1990'da 0,579 olarak hesaplanan endeks değeri, geçen yıl 0,806'ya çıkarak toplamda yüzde 39,4'lük artış gösterdi.

Türkiye'de 1990-2018 periyodunda beklenen ömür müddeti 13,2 yıl, ortalama tahsil müddeti 3,1 yıl ve beklenen tahsil mühleti 7,5 yıl arttı. Ülkede kişi başına brüt ulusal gelir tıpkı devirde yaklaşık yüzde 122,1 yükseldi.

İnsani gelişme dağılımındaki eşitsizlikten arındırılmış endekste ise Türkiye'nin bedeli boyut endekslerinin dağılımındaki eşitsizliğe bağlı olarak yüzde 16,2'lik bir kayıpla 0,675'e düştü. Çok Yüksek İnsani Gelişme Endeksi bedeline sahip ülkelerin eşitsizlik nedeniyle kaybı ortalama yüzde 10,7 olurken, Avrupa ve Orta Asya'da bu oran yüzde 11,7 olarak kaydedildi.

Türkiye cinsiyet eşitsizliği endeksinde 66'ncı sırada 

Raporda, üreme sıhhati, bayanın güçlendirilmesi ve ekonomik faaliyetler alanlarında cinsiyete dayalı eşitsizliklere ait bulguların yer aldığı Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi de açıklandı.

Bayan ve erkek kazanımları ortasındaki eşitsizliklerin insani gelişmede yarattığı kaybı ortaya koyan endekse nazaran, Türkiye, 2018'de 0,305'lik bedelle 162 ülke ortasında 66'ncı sırada yer aldı.