Türkiye Sermaye Kontrolüne Gider mi?

Dolardaki yükseliş bu hafta da durulmazken, perşembe günü Merkez Bankası’nın 2021 yılı son faiz kararının da indirimden yana olması sonrası oynaklık sözü haftanın son süreç gününde yetersiz kaldı.

Dolar/TL’deki yükseliş ülkedeki tüm kurumları, fiyatlamaları bir biçimde ilgilendirirken, enflasyondaki yükseliş ve ardından de halkın alım gücünde erimeye neden oluyor.

Bu hareketler sonrası Mart ayında Naci Ağbal’ın Merkez Bankası Başkanlığı vazifesinden alınması ve yerine Prof. Dr. Şahap Kavcıoğlu’nun atanması sonrası oluşan hareketlerde kısık sesle söylenen “sermaye kontrolü” telaffuzları tekrar gündeme geldi. 

Sermaye denetimi nasıl olur? 

Sermaye denetimi olursa ne olur?

Gelin daima birlikte inceleyelim...


Sermaye denetimi nedir?



Sermaye denetimleri, muhakkak bir bölgeden, örneğin bir ülkeden sermaye girişini ve çıkışını denetim etmeye yönelik yasal yahut düzenleyici tedbirler olarak biliniyor. Böylece yurtiçi iktisada giren ve çıkan yabancı sermaye akışını sınırlamış oluyor. 

Bu tedbirler ekseriyetle, bir para ünitesinin döviz kurunu denetim etmek ismine yahut sermaye kaçışını önlemek için alınıyor.

Bu denetimler vergileri, tarifeleri, mevzuatı, hacim kısıtlamalarını ve piyasaya dayalı kuvvetleri içeriyor. 

Sermaye denetimleri, pay senetlerini, tahvilleri, bonoları ve yabancı para cinsinden yapılan ticareti etkileyebiliyor.

2019 yılında Arjantin’de uygulanmıştı



Arjantin'de para ünitesi pesonun paha kaybının önünün alınamaması nedeniyle hükümet, sermaye denetimi siyasetlerini devreye soktu. 

Arjantin Devlet Lideri Mauricio Macri'nin hükümeti mahallî para ünitesi pesonun kıymet kaybetmesiyle ihracat yapan şirketlere dövizlerini Arjantin'e getirme zaruriliği uyguladı; mahallî şirketler ve bankaların döviz alımı kısıtlandı. 

Yıl sonuna kadar döviz bozduracak ve yurt dışına yabancı para gönderecek bankalarda ile ihracat yapan şirketler, Arjantin Merkez Bankası'ndan müsaade alman zorunda.

Birebir vakitte bankalarındaki hesaplarından dolar çekecek bireylere de aylık 10 bin dolar hudut getirildi.

Piyasa yanlısı bir önder olarak başa gelen ve iktisat için verdiği ıslahat kelamlarıyla yatırımcıların gözdesi olan Macri'nin bu kararı, siyasetlerinde 180 derece bir dönüş olduğuna işaret ediyor.

Türkiye’de sermaye denetimi uygulanır mı?



SEB Research firmasından stratejist Per Hammarlund, geçen aylarda Reuters'a yaptığı açıklamada, 'Yetkililer (Türkiye) iki seçenekle karşı karşıya kalacak. Ya piyasaları stabilize etmek için faiz kullanacaklar ya da sermaye denetimi empoze edecekler' dedi.

Hammarlund ayrıyeten, 'Sermaye denetimi seçeneği daha yüksek' diye de konuştu.

Merkez Bankası'ndaki değişikliğin çabucak akabinde açıklama yapan bir kurum da New York merkezli siyasi risk danışmanlığı şirketi Eurasia Group'tu.

Eurasia Group, yayımladığı dört sayfalık raporunda bundan sonrası için iki senaryodan bahsetti. 

Bunlardan birincisi, Eurasia'nın baz senaryo kabul ettiği sistemsiz sermaye denetimleri.

Bu senaryoya yüzde 60 ihtimal veren kuruluşa nazaran Türkiye'nin birinci reaksiyonu tekrar art kapı formülleriyle kamu bankaları üzerinden dövize müdahale olacak. Kurum raporunda, temel senaryoda 'Türkiye'nin sermaye denetimi olmadan bu işin üstesinden gelmesi düşük bir olasılık' deniliyor.

Temel senaryo için gereken üç işaretten ikisi gerçekleşti



Eurasia Group'a nazaran baz senaryoyu destekleyen üç işaret var.

Bunlardan birincisi, yeni Merkez Bankası Lideri'nin piyasaları sakinleştirmek için yapacağı, döviz talebi ve para çıkışlarını engellemeyi içeren kelamlı bildirileri ki gerçekleşti.

Eurasia Group'un bahsettiği ikinci işaret ise Merkez Bankası'nın mahallî bankalarla bir toplantı yapması ki Kavcıoğlu vazifeye gelmesinin çabucak akabinde 21 Mart tarihinde Türkiye Bankalar Birliği (TBB) idaresindeki banka genel müdürleri ile toplantı yaptı.

Üçüncü işaretin ise yerli yatırımcının bankacılık sistemine inancı olduğunu söyleyen kurum, 'Eğer, banka hesaplarındaki döviz alımları ve/veya yerlilerin 230,2 milyar (Şahap Kavcıoğlu'nun misyona geldiği tarihteki değer-10 Aralık haftasında 231,6 milyar) bedelindeki tasarrufları çözülmezse, hükümet planını devreye sokacaktır' sözlerine yer verildi.

Alternatif senaryo: Nizamlı sermaye denetimi



1998'den bu yana hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerle ilgili tahlillere yer veren Eurasia Group'un yüzde 40 ihtimal verdiği altenatif senaryosu ise tertipli sermaye denetimleri.

Bu senaryoda nizamlı sermaye denetimlerini devreye sokulabileceğini aktaran kurum, kelam konusu tedbir planının Berat Albayrak periyodunda hazırlandığını hatırlattı ve ekledi: 

'Eğer hükümet, mevduat sahiplerinin batacağını düşündüğü bir bankadan para çekme yoluna gideceği tarafında kaygı taşırsa bu planları hızlaca devreye sokabilir. Kaybedilen bir savaşta rezervlerle gayret etmek yerine, riskleri yönetmek için yerliler üzerinden sermaye denetimleri uygulamaya sokulabilir. Fakat burada yabancı yatırımcı gayede olmayacaktır. 

Yerlilerin belirli bir ölçünün üzerindeki döviz mevduatlarını Hazine Eurobondlarına dönüştürmek, sermaye denetimi seçeneklerinden biri olabilir.

Alternatif olarak döviz mevduatlarını çekmek isteyen yerliler, bu süreci ilan edilen resmi bir kurdan TL cinsi olarak yapmaya zorlanabilir. Denetimler ayrıyeten, ek döviz alımını ve transfer maliyetlerindeki artışı engelleyebilir. 

Tüm bu tedbirler dövizde karaborsa oluşumunu ve ikili kur oluşumunu tetikleyebilir. 

Sermaye denetimi yapılacak mı?



Merkez Bankası Lideri Kavcıoğlu'nun da daha evvel muharriri olduğu Yeni Şafak gazetesinde ekonomist Levent Yılmaz ise Mart ayında lider değişimi sonrasında köşesinde şöyle bir yazı kaleme aldı: 

Geçtiğimiz hafta pazar günü Asya piyasalarının açılmasına saatler kala New York merkezli bir danışmanlık şirketi artık Türkiye'de temel senaryonun 'sermaye kontrolleri' hatta daha fazlası olabileceğine yönelik bir rapor yayınladı. Pekala ne demek bu sermaye denetimi?

...

Pekala Türkiye'de sermaye denetimi olacak mı?

Karşılık kesin bir biçimde 'hayır'. 2018 Ağustos'undaki spekülatif kur atağının akabinde da çokça lisana getirilen lakin hiçbir biçimde hükümetin gündemine dahi gelmeyen bu uygulamaya gerek olmadığını sanırım aklı başında herkes biliyor. Fakat maksat diğer olağan.

Sermaye denetimi neden eleştiriliyor?



Sermaye denetimi, para ünitesinin sermaye akışına daha hassas olan gelişmekte olan ülke ekonomileri tarafından uygulanıyor.

Sermaye denetimi ile volatilite sorunu yaşayan döviz kurunun denetim edilmesi ismine kimi ekonomistler bu siyasetin iktisadın güvenliğini artırdığını savunuyor. 

Lakin verimliliği düşürdüğünü ve ekonomik gelişmenin önüne geçtiği de birçok kişi tarafından da eleştiriliyor. 

Gelişen ve küreselleşen iktisatta finansal piyasaların birbirine entegre bir hale gelmesiyle sermaye denetimleri büyük ölçüde devreden çıktı. Uzun yıllardır gelişmiş ekonomilerde sermaye denetimi siyasetleri uygulanmıyor.

Ancak iktisatta kriz devrine girildiğinde sermaye denetimi kararı alınabiliyor. Genelde sermaye denetimi son tahlil olarak bedellendiriliyor.