Türkiye'de Etkilenmeyen Sektör Kalmayacak Gibi: Cari Açık Kapatacak Yeni Reza'lar Çıkabilir!

Ukrayna'da patlayan bombalar Türkiye iktisadına de hasar verirken, günlerdir tesirlerini izliyor ve okuyoruz. Durumun insani boyutu içler acıtırken, son periyotta ülkemizde yaşanan ismi konulmamış ekonomik ortam ise zora düşüyor. Yapılan planlamalar ve beklentiler aşağı yönlü revize edilirken, umut ışığı öteleniyor. 

Bu durumdan birçok bölüm etkilenirken, yaptırımların geçmiş devirde İran ile yaşananlara da benzemesi mümkünlüğü korunuyor. Bilhassa Türkiye için!


Enflasyon Rusya için tehdit mi?



Savaşın en ağır maliyeti elbet ki kaybedilen canlar, sönen ocaklar. Bunun yanında kalanlar için de hayli ağır bir ekonomik maliyet ortaya çıkıyor. Rusya'ya karşı sıcak savaştan uzak duran Batılı ülkeler büsbütün ekonomik maliyetler üzerinden kurgulanmış yaptırımlarla Rusya'ya geri adım attırmayı hedefliyorlar.

ABD Ulusal Güvenlik danışmanlarından Daleep Singh'in yaptırımları duyururken sarf ettiği şu sözler dikkate bedel:

Yaptırımların vakit içinde Rusya'da enflasyonu, faizleri artırması, alım gücünü azaltmasını, yatırımları ve üretim kapasitesini düşürmesini, büyümeyi yavaşlatmasını ve ömür standartlarını düşürmesi beklenir.

Halihazırda yüzde 9 enflasyon yaşayan Rusya için enflasyonun yıldırıcı bir tehdit olarak sunulması sahiden çarpıcı.

Kur neden yükseliyor?



Yüzde 50'nin kapısında bir enflasyonla yaşadığımız Türkiye'de yıkıcı tesirlerini aslında yaşayarak teyit ediyoruz. BBC Türkçe'nin haberine nazaran, yüksek enflasyonun yarattığı yüksek faiz, yoksulluk, yatırım iştahındaki bozulma, potansiyel üretim kapasitemizdeki yavaşlama son devirde ülke gündeminde sıkça tartışılan bahisler olurken, Türkiye iktisadının yaşadığı bu kırılganlıklar nedeniyle TL, Ukrayna savaşı başlayınca en çok bedel kaybeden para üniteleri ortasında yer aldı. Üstelik bu durum kur talebini baskılayan kıymetli bir enstrüman devrede olmasına karşın gerçekleşti.

Kur muhafazalı mevduat (KKM) TL'nin çok paha kaybını engelleyen ve döviz talebini tutan bir enstrüman. Barındırdığı risklere ve kurdaki pahalanmanın getireceği maliyetlere daha evvelki yazımda değerlendirmiştim.

Enflasyon mu kurdaki yükseliş mi daha yıkıcı?



KKM her ne kadar döviz piyasalarında bir sakinlik yaratsa da, içinde bulunduğumuz istikrarın kırılgan ve sürdürülemez olduğunun altını çizmek lazım. Fiyat istikrarı, kurdaki istikrar için ön kural. KKM'nin de fiyat istikrarı konusunda siyaset yapıcılara vakit kazandırdığı bir gerçek. Lakin bu mühletin sonunda enflasyon raporunda argüman edildiği üzere enflasyon 'kendi kendine' düşebilir, fiyat istikrarı sağlanabilir mi?

Enflasyonun sıkı para siyasetine gereksinim kalmadan 'kendi kendine' düşmesi fakat süreksiz bir arz şoku sonrasında yahut resesyon vakitlerinde mümkün. O vakit bile şayet beklentiler bozulup merkez bankasına inanç zedelenirse enflasyon kendi kendine düşmüyor.

Batılı ülkeler bu nedenle artan enflasyon tehdidine karşı sıkı para siyasetine geçiyorlar. Zira enflasyon bir defa yükselmeye başlarsa iktisatta değerli bir tahribat yaratıyor.

Kırılgan taban Türkiye'yi derinden etkiliyor!



İşte bu nedenle, ABD'nin Rusya'da yaşanması beklenen enflasyonu bir savaş yaptırımı üzere yorumluyor olması 'böyle bir sonucu istemezdik lakin mecbur kaldık' demesi dikkate bedel.

Üzerinde oturduğumuz kırılgan taban nedeni ile dış dünyadan gelen sarsıntılar Türkiye'yi derinden etkiliyor. Savaşa dahil ülkelerden sonra savaştan en çok etkilenen ülkeler ortasında Türkiye yer alıyor. Zira yüksek bir enflasyon, bunun getirdiği kırılganlık ve belirsizlikler ve ileriye dönük olarak da enflasyonun daha fazla artacağına dair bir tasa var.

Neden? Zira bir taraftan 'faizlerin yükselmesini beklemeyin' formunda klasik para siyaseti araçlarını devre dışı bırakan bir anlayış var. Öbür yandan enflasyon düşmediği sürece KKM devreden çıkar çıkmaz döviz talebinin tekrar canlanması beklentisi var.

Türkiye iktisadı nasıl etkilenir?



İlave olarak, 'enflasyonun altında kalan kredi faizi' şuurlu bir siyaset tercihi olarak üst seviye yetkililerce lisana getiriliyor. Bu tercih, ileriye yönelik enflasyonist kaygıları artırıyor. Zira piyasa faizleri enflasyon beklentisi ve risk primi ile yükseldikçe gerçek kredi faizini düşürmenin tek yolu daha fazla enflasyon yaratmaktan geçiyor. Savaş, Türkiye iktisadını farklı kanallardan etkileme potansiyeline sahip olunca bizde yakından izleniyor. 

Dış ticaret: Türkiye'nin Rusya ve Ukrayna ile ticaretinde (dünyanın geri kalanında olduğu gibi) petrol ve doğal gaz kritik. Buna ek olarak bu iki ülke dünyanın 'tahıl ambarı' misyonunu de üstlenmiş durumdalar.

Rusya ve Ukrayna'ya en çok taze zerzevat meyve, motorlu taşıt yedek kesim, araba, dokumacılık ve rafine petrol eserleri satıyoruz. Birinci etapta bu bölümlerin olumsuz etkilenmesi beklenebilir.

Cari açık artacak!



Ödeme sistemlerine getirilen yaptırımlar da ticaretimiz üzerinde ek baskı yaratacaktır. Rus bankalarının güç, besin ve tıbbi gereç dışında Dolar, Euro, Yen, ve Sterlin ile süreç yapmalarına yasak getirildi. Hafta sonu gelen güncelleme ile bu ödeme zorlukları bir derece daha artırılarak memleketler arası ödemelerde kolaylık sağlayan Swift sisteminden de büyük Rus bankaları çıkarıldı.

Rusya Merkez Bankası'nın 630 milyar USD'lik devasa döviz rezervlerini kullanımına da sınırlama getirileceği duyuruldu. Bu gelişmeler, Rusya ile yaptığımız ticaretin güç ve besin dışındaki kalemlerinde zorluk yaratabilir.

Dış ticaretimizde ikincil tesirler ise savaşın getirdiği belirsizlik sonucunda Avrupa bacağında ihraç eserlerimize olan talebin düşmesi olabilir.

Enerji faturamız artarken ihracat pazarımızın daralması, bilhassa de turizm gelirlerinde bariz bir düşüş durumunda cari açığımızı artıracaktır.

Belirsizlik çok fazla! Savaş ne kadar uzarsa işler o kadar karışır!



Risk algısı: Risk iştahındaki azalış borçlanma maliyetleri ve kur üzerinde olumsuz tesir yaratır.

Enflasyon: Bir taraftan risk iştahı ve cari açığın tetiklediği kur, öbür taraftan artan güç ve besin maliyetleri enflasyonu üst iter. Enflasyondaki artış ise kur üzerindeki baskıları artıracak, bu durum KKM'nin sürdürülebilirliği ve maliyetine dair telaşları artıracaktır.

Tedarik zinciri sorunları: Her ne kadar pandemi sonrası devirde tedarik zincirlerinde çeşitlendirme şuuru oluşuyor olsa da, savaşın uzaması durumunda yeni bir güç ve çip krizi yaşanması kaygısı tüm dünya ile birlikte bizim için de tehdit.

Ekonomimizin savaştan ne kadar olumsuz etkileneceğine dair çok fazla belirsizlik var.

Bu durum savaşın ne kadar uzayacağına, Rusya'nın ne kadar ileri gideceğine, yaptırımların ne kadar artacağına ve Rusya'nın bu durumdan ne kadar olumsuz etkileneceğine bağlı.

Madalyonun öbür tarafında ise bizim halihazırdaki kırılganlıklarımızın bu ek yüke ne kadar direnç gösterebileceği kıymetli.

Yeni Reza'lar mı doğacak?



Yaptırımların Türkiye’ye tesirini Cumhuriyet'ten Ali Can Polat'a değerlendiren ekonomistler, Rusya’nın ambargoyu mazeret ederek dünyanın birçok ülkesine olan nakit ödemelerini aksatabileceğini söyleyen Prof. Dr. Duran Bülbül, bilhassa küçük işletmelerin bu nakit eksikliği nedeniyle batabileceğini belirtiyor. Rusya’dan gelecek paraların kayıt dışı sisteme dönebileceğini söyleyen Bülbül, “Tıpkı İstek Sarraf’ın İran’da yaptığına emsal yollar denenecek. Tahminen de yeni Reza’lar doğacak” diyor.

SWIFT yaptırımının kısa vadede bilhassa küçük ve orta büyüklükte şirketleri vuracak bir yaptırım olduğunu söyleyen Prof. Dr. Aziz Konukman ise “Kısa vadede bu şirketlerin elindeki sıcak para duracak, birçok kesim ödeme alamayacak. Uzun vadede tesirleri görmek için kararın ayrıntılarını beklemek gerek” diye konuşuyor.

Etkilenmeyen kesim kalmayacak üzere görünüyor!



Rusya’nın mal zengini olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Sadi Uzunoğlu ise çok kapsamlı sert yaptırımlar beklemediğini belirtirken “Türkiye hem coğrafik hem de ticari yakınlığı sebebiyle çok büyük ziyanlar görür lakin bu ziyanı da takas tekniğiyle çözebilirler” diyor. 

Rusya iktisadının de sarsılacağını ve kendine yeni partnerler arayacağını söyleyen Prof. Dr. Taner Berksoy, Türkiye’nin bu kademede devreye girebileceğini ambargoları desteklemeye yanaşmayacağını aktarıyor.

Ekonomist Mahfi Eğilmez ise blokunda Türkiye’nin birçok alanda etkileneceğini belirterek, “Doğalgaz fiyatları yükselecek, buğday ithalatımız soruna girecek, borsa etkilenecek lakin sanırım etkiyi en fazla ve en net olarak turizm alanında hissedeceğiz. Turizm acenteleri de SWIFT sistemi içinde” diyor.

Kış turizmi yara aldı bile: Beşerler can derdinde!



Ukrayna’daki savaşın ve Rusya’ya uygulanacak yaptırımların yaz döneminde turizme vuracağı büyük darbe korkuturken kış turizmine birinci bilançosu ortaya çıktı. Kış turizminin merkezlerinden olan Kayseri’ye Ukrayna’dan yapılan charter uçuşları iptal oldu. Haftada altı uçuş gerçekleştirilirken mart ayı için uçuşların iptal olduğunu söyleyen Erciyes AŞ İdare Konseyi Lideri Murat Cahid Cıngı, “Kış turizmi büyük bir darbe aldı diyebiliriz. Mart ayında planlanmış uçuşlarla 2 bin kişi bekliyorduk, ortalama 2 milyon euroluk bir gelir demekti bizim için fakat iptal oldu” dedi. Ukrayna’da işbirliği yaptıkları tıp operatörleri ile görüştüklerini söyleyen Cıngı, “Kimseyle turizm konuşamıyoruz beşerler can sıkıntısında. Yazlık bölgeler için düşününce de şu an iptaller başlamadı fakat insanların rezervasyon iptal edecek durumları yok şu an. Çatışmalar durunca Türkiye turizmine asıl tesirini görebiliriz” dedi.

Tarımda gübre sorunu daha da artar mı?



Rusya Ukrayna krizi nedeniyle tarımın en değerli girdisi gübre ve kimyasallarında da sorun kapıda. Vadeli süreç ve emtia piyasaları uzmanı Zafer Ergezen,”Rusya ve Ukrayna, birebir vakitte gübre ve gübre kimyasalları alanında da dünyanın en büyük oyuncularından. Maalesef gübre fiyatlarının da artması gündemde” dedi.

Savaşın Türkiye’de besin eserleri arzını tehlikeye düşürebileceğini belirten Tarım ve Orman Bakanlığı, kimi eserlerin ihracatına kısıtlama getirdi. Dünkü Resmi Gazete’de yayımlanan Birtakım Tarım Eserle İhracatına Ait Bildirime nazaran; zeytinyağı, fasulye ve kırmızı mercimek ihracatına kısıtlama getirdi.