Turkiyede İlk Kağıt Para Ne Zaman Basıldı

Turkiyede Kağıt paranın Tarihcesi,Turkiyede İlk Kağıt Para,Paranın Tarihcesi

Paranın Tarihcesi

Para icat edilmeden once, deniz kabuğundan kıymetli metallere kadar ceşitli mallar değişim aracı olarak kullanılmıştır Tarihi kayıtlara gore, MO 118 yılında Cinliler deri para kullanmışlardır İlk kağıt para ise MS 806 yılında yine Cin ’de ortaya cıkmıştır

Batıda kağıt paraların basılması ve kullanılması 17 nci yuzyılın sonlarına rastlamaktadır İlk kağıt paranın 1690 ’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri ’nde Massechusetts Hukumeti, İngiltere'de ise Goldsmithsler tarafından basıldığı ve dolaşıma cıkarıldığı, 1694 yılında İngiliz Merkez Bankası ve daha sonra diğer ulke merkez bankalarının kurulması ile de yaygınlaştığı gorulmektedir

A) OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA KAĞIT PARA

1) Kaime

Osmanlı İmparatorluğu ’nda ilk banknotlar idari, sosyal ve yasal reformların gundeme geldiği tanzimat doneminde tedavule cıkarılmıştır Banknotlar bu donemde esas olarak reformların finanse edilmesi amacıyla basılmıştır

İlk Osmanlı banknotları Abdulmecit tarafından 1840 yılında “ Kaimeı Nakdiyeı Mutebere adıyla, bugunku dille “Para Yerine Gecen Kağıt, bir anlamda para olmaktan cok faiz getirili borc senedi veya hazine bonosu niteliğinde olmak uzere cıkarılmıştır Bu paralar matbaa baskısı olmayıp, elle yapılmış ve her birine de resmi muhur basılmıştır Kaimelerin zaman icerisinde taklidinin kolayca yapılması ve kağıt paraya olan guvenin azalması nedeniyle 1842 yılından itibaren matbaada bastırılmasına başlanarak, el yapımı olanlarla değişimi sağlanmıştır Osmanlı İmparatorluğu ’nda 1862 yılına kadar ceşitli şekil ve miktarlarda kaime ihrac edilmiştir

Osmanlı İmparatorluğu ’nda, 1856 yılında İngiliz sermayesi ile kurulan Osmanlı Bankası “Bankı Osmani, 1863 yılında Fransız ve İngiliz ortaklığında “Bankı Osmanii Şahane adıyla bir devlet bankası niteliğini kazanmıştır Osmanlı İmparatorluğu ’nun sık sık Avrupa piyasalarından borclanmak zorunda kaldığı donemlerde İngiltere ve Fransa, devletten ziyade, kendi idaresi altındaki bu bankaya guven duymuş ve mali ilişkilerini bu banka kanalıyla yurutmeyi tercih etmiştir

Osmanlı İmparatorluğu, Osmanlı Bankası ’na hukumetin hic bir bicimde kağıt para basmayacağı ve başka bir kuruma da bastırmayacağı taahhudunde bulunarak, 30 yıl sure ile kağıt para ihracı imtiyazını vermiştir Osmanlı Bankası ilk olarak 1863 yılında, istendiğinde altına cevrilmek uzere, Maliye Nezareti ve kendi muhurlerini taşıyan banknotları tedavule cıkarmış, 18631914 yılları arasında da ceşitli şekil ve miktarlarda banknot ihrac etmiştir

Yukarıda belirtilen taahhut verilmekle birlikte, Osmanlı yonetimi Osmanlı Bankası ile anlaşarak, halk arasında 93 Harbiolarak bilinen 18761877 OsmanlıRus Savaşı sırasında, savaş masraflarını karşılayabilmek amacıyla kaime ihrac etmiştir

2) Evrakı Nakdiye

Birinci Dunya Savaşı sırasında Osmanlı Bankası hukumetin avans ve banknot ihrac isteğini geri cevirmiştir Bu anlaşmazlık, Banka ’nın savaş doneminde banknot ihrac ayrıcalığını kullanmayacağını acıklaması uzerine giderilmiş ve Osmanlı yonetimi, 1915 yılından itibaren altın ve Alman hazine bonolarını karşılık gostererek dort yıl boyunca, yedi tertipte toplam 160 milyon liranın uzerinde banknot cıkarmıştır Bu banknotlar “evrakı nakdiye adı altında Turkiye Cumhuriyeti ’ne intikal etmiştir

B) CUMHURİYET DONEMİ BANKNOTLARI

Osmanlı İmparatorluğu ’ndan intikal eden evrakı nakdiyeler, Cumhuriyetin ilk yıllarında para bastırılamadığından, 1927 yılı sonuna kadar tedavulde kalmıştır

Bir devletin egemenlik ve bağımsızlık sembolu olması nedeniyle, Turkiye Buyuk Millet Meclisi ’nde, 30 Aralık 1925 tarih ve 701 Sayılı “Mevcut Evrakı Nakdiyenin Yenileriyle İstibdaline Dair Kanun kabul edilerek ilk Turk banknotlarının bastırılmasına karar verilmiştir Bu kanun ile, mevcut evrakı nakdiyenin aynı nitelik ve miktarda kağıt para ile değiştirilmesi esas alınıp, paranın şekli ve basılıp değiştirilmesi gibi konuları duzenlemek uzere, Maliye Vekaleti ’nden bir temsilcininin başkanlığında Ziraat, Osmanlı, İtibarı Milli, İş, Akhisar, Tutunculer ve Akşehir bankaları ile Turkiye ’de faaliyet gosteren diğer başlıca bankaların birer temsilcisinden oluşan bir komisyonun gorevlendirilmesi hukme bağlanmıştır

1) Birinci Emisyon (E1) Grubu Banknotlar

Donemin Maliye Bakanı Abdulhalik Renda başkanlığındaki komisyon 9 aylık bir calışma sonunda 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 liralık kupurlerden oluşan Birinci Emisyon Grubu banknotların basılması kararını almış ve basım işi, bir İngiliz firması olan Thomas De La Rue ’ya verilmiştir Bu banknotlar, filigranlı kağıtlara kabartma olarak basılmıştır

Bu emisyon grubundaki banknotlar 1 Kasım 1928 Harf Devrimi ’nden once bastırıldığı icin ana metinleri eski yazı Turkce, kupur değerleri ise Fransızca olarak yazılmıştır

İlk Turkiye Cumhuriyeti banknotları olan Birinci Emisyon Grubu banknotlar 5 Aralık 1927 tarihinde dolaşıma cıkarılmıştır Tedavulde bulunan mevcut evrakı nakdiyeler ise, 4 Aralık 1927 tarihinden itibaren dolaşımdan cekilerek 4 Eylul 1928 tarihinde değerlerini yitirmişlerdir

Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ’nın Kuruluşu

Cumhuriyet Yonetiminin, banknot ihracı imtiyazının, kurulacak bir milli bankaya verilmesi konusundaki kararlılığı cercevesinde, Turkiye Buyuk Millet Meclisi'nce 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı Kanun ile Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın kurulması kabul edilmiştir Banka, gerekli hazırlıklar tamamlanarak 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete gecirilmiş ve banknot ihracı imtiyazı munhasıran Merkez Bankası ’na verilmiştir

2) İkinci Emisyon (E2) Grubu Banknotlar

Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kurulduktan sonra, harf devriminden once basılan eski yazılı banknotlar, latin alfabesi ile basılmış yeni banknotlarla değiştirilmiştir

Latin alfabesi ile hazırlanmış yeni banknotlar, 50 Kuruş, 1, 212, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 Turk Liralık olmak uzere 9 farklı değerde ve 11 tertipten oluşmaktadır Soz konusu banknotlardan 50 Kuruşluk Almanya ’da, diğerleri ise İngiltere ’de bastırılmıştır

Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından dolaşıma ilk cıkarılan banknot olan 5 Turk Liralık banknotu da iceren İkinci Emisyon Grubu banknotlar, 19371944 yılları arasında tedavule cıkarılmıştır

İkinci Emisyon Grubu icinde hem Ataturk, hem de İnonu portreli banknotlar yer almaktadır

İkinci Dunya Savaşı sırasında tedavule verilmeyen banknotlar

Bu emisyon grubu icinde İngiltere ’de bastırılan ancak, İkinci Dunya Savaşı sırasında banknotları Turkiye getiren geminin Pire Limanında hucuma uğrayıp batması sonucunda denize dokulen İnonu resimli 50 Kuruşluk ve 100 Turk Liralık banknotlar ile yine İngiltere ’de bastırılan ancak, Londra ’daki bir hava hucumu sırasında basıldığı matbaa zarar goren 50 Turk Liralık banknotlar dolaşıma verilmemiştir

3) Ucuncu Emisyon (E3) Grubu Banknotlar

Tamamı İnonu portreli olarak bastırılan Ucuncu Emisyon Grubu banknotlar, 19421947 yılları arasında dolaşıma cıkarılmış olup, 2,50, 10, 50, 100, 500 ve 1000 Turk Liralık kupurlerden oluşan 6 farklı değerde, 7 tertip olarak İngiltere, Almanya ve Amerika ’da bastırılmıştır

4) Dorduncu Emisyon (E4) Grubu Banknotlar

Sekiz emisyon grubu icinde en az farklı değerde banknotu ve tertibi bulunan Dorduncu Emisyon Grubu banknotlar 10 ve 100 Turk Liralık kupurlerden oluşan 2 farklı değerde, 3 tertip olarak Amerika Birleşik Devletleri ’nde bastırılmıştır 1947 ve 1948 yıllarında dolaşıma cıkarılan bu emisyon grubu banknotların tamamı İnonu portreli olarak bastırılmıştır

5) Beşinci Emisyon (E5) Grubu Banknotlar

Beşinci Emisyon Grubu banknotlar, 2,50, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1000 Turk Liralık kupurlerden oluşan 7 farklı değerde, 32 tertip olarak basılmış ve 19511971 yılları arasında dolaşıma cıkarılmıştır

Ulkemizde bir Banknot Matbaası kurulması calışmalarına 1930 ’lu yılların sonlarına doğru başlanmış, ancak İkinci Dunya Savaşı ’nın başlaması ile bu calışmalara devam edilememiştir 1951 yılında yeniden başlatılan Banknot Matbaası kurma işi 1958 yılında tamamlanmış ve aynı yıl banknot basımına başlanmıştır

Beşinci Emisyon Grubu banknotların bir kısmı İngiltere ’de, bir kısmı da ulkemizde basılmıştır Halk arasında “Mor Binlik olarak adlandırılan 1000 Turk Liralık banknot da bu emisyon grubu icinde yer almaktadır

Dolaşıma verilen banknotlar 1958 yılında Banknot Matbaası kuruluncaya kadar Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere veya Almanya'da bastırılmış olup, Banknot Matbaası ’nda basılan ilk banknot Beşinci Emisyon Grubu III Tertip 100 Turk Liralık banknottur

6) Altıncı Emisyon (E6) Grubu Banknotlar

Altıncı Emisyon Grubu banknotlar 5, 10, 20, 50, 100, 500 ve 1000 Turk Liralık olmak uzere 7 farklı değerde, 18 tertipten oluşmakta olup, 19661983 yılları arasında dolaşıma cıkarılmıştır Bu banknotlardan I Tertip 20 Turk Lirası İngiltere ’de, diğerleri ise Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası ’nda basılmıştır

7) Yedinci Emisyon (E7) Grubu Banknotlar

1979 yılından itibaren dolaşıma verilmeye başlanan Yedinci Emisyon Grubu banknotlar 2002 yılı itibariyle; 10, 100, 500, 1000, 5000, 10000, 20000, 50000, 100000, 250000, 500000, 1000000, 5000000, 10000000 ve 20000000 Turk Liralık olmak uzere 15 farklı değerde, 36 tertipten oluşmakta olup, banknotların tamamı Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası ’nda basılmıştır

E7 Emisyon Grubu banknotlar 01012006 tarihinde tedavulden kaldırılmış olup, 112019 tarihinde değerini tamamen yitirecektir

8) Sekizinci Emisyon (E8) Grubu Banknotlar

28 Ocak 2004 tarih ve 5083 sayılı “Turkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun gereğince, ulkemizde ilk kez gercekleştirilen paramızdan 6 sıfır atma operasyonu kapsamında 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren dolaşıma verilen Sekizinci Emisyon Grubu banknotlar 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Turk Lirası olmak uzere 6 farklı değerden oluşmakta olup, banknotların tamamı Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası ’nda basılmıştır

Cumhuriyetin kuruluşundan gunumuze kadar 8 emisyon grubunda 23 farklı değerde, 120 tertip banknot dolaşıma cıkarılmıştır İlk altı emisyon grubundaki banknotların tamamı ile Yedinci Emisyon Grubundaki banknotların bir kısmı değişik tarihlerde dolaşımdan kaldırılmış ve 10 yıllık zamanaşımı surelerinin sonunda değerlerini yitirmiştir

Faaliyete gectiği 1958 yılından beri banknotlarımızın basımını surduren Banknot Matbaası, uzun bir deneyim sureci gerektiren banknot uretiminin orijinal kompozisyon ve kalıplarını da cağdaş standartlarda hazırla¤¤¤¤¤ dunya standartlarındaki E7 Emisyon Grubundan 1000000, 5000000, 10000000 ve 20000000 Turk Liralık banknotlar ile E8 Emisyon Grubundaki 1, 5, 10, 20, 50 ve 100 Yeni Turk Liralık banknotlarımızın her turlu tasarım, kalıp ve baskı işlemlerini tamamen kendi kadro ve donanım olanakları icinde başarıyla gercekleştirmiştir


Asli Para
Efektif olarak da bilinen Asli Para, yasalarca yetkili kılınmış kuruluşlarca tedavule surulen kağıt banknot ve madeni parayı ifade eder
Kaydi Para
Asli Paranın sahip olduğu tum işlevlerini yerine getirebilmekle birlikte fiziki bir varlığı olmayan odeme araclarıdır Adından da anlaşılacağı gibi sadece kayıtlarda var olan likiditelerdir Bugun icin kaydi para, esasen bankalardaki vadesiz mevduattır Kaydi para da aynen asli para gibi genel kabul goren bir odeme aracıdır Kaydi paranın en onemli diğer bir ozelliği de likit olmasıdır, istenildiği anda asli paraya cevrilmesi olanaklıdır
Vadesiz mevduat hesapları uzerine cek keşide edilmesiyle ya da yazılı bir talimat mektubuyla el değiştirebilmesi sayesinde kullanım yaygınlığı giderek artmaktadır
Para Benzeri Likiditeler
Asli ve kaydi para kadar likit olmayan, bu yuzden de herkes tarafından genel kabul gormesi bazı koşullara ve anlaşmalara bağlı olan varlıklar ya da odeme araclarıdır Bunlar icinde, bankacılık sistemindeki vadeli mevduat, devlet tahvilleri, hazine bonoları, ozel şirketlere ait tahviller ve hisse senetleri, Cumhuriyet Altını ve Reşat Altını gibi değerli madenlerden basılmış değerlerdir