Türkiyede Otuz Üç Evlilik Çeşidi Var

Türkiyede 33 Izaç Çeşidi Var

İnsanların yaşamları boyunca uyguladıkları temel kavramlardan birisi olan evliliğin, Türkiye'de 33 türünün olduğu belirlendi





Atatürk Üniversitesi (AÜ) Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Türkçe Bölümü Öğretim Üyesi Dr Lütfi Sezen'in AÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi'nde yayımlanan çalışması evlilik kavramına ayrılmış

Evliliğin, insan hayatının ''geçiş dönemleri'' olarak aşina, doğumla başlayıp ölüme dek aralıksız sürecin en önemlilerinden biri olarak tanımlanan çalışmada, çocukluk ve gençlik dönemi bitince; izaç hazırlıklarının başladığı hatırlatılıyor

İnsan neslinin devamının, evlilik olgusunun gerçekleşmesi ve aile çatısının kurulmasına yan olduğunu dile getiren Dr Sezen, aile çatısını oluşturan evlenme biçimlerinin de toplumun layık yargılarına, sosyal ve hesaplı yapısına, kırsal kesimlerdeki hayat biçimlerine tarafından farklılıklar gösterebildiğini aktarıyor

AÜ Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi Sezen, çalışması ile ilgili olarak AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye'de 33 evlilik biçimi belirlediklerini, toplumsal değişme sürecinde endüstrileşme ve kentleşmenin önemli rol oynadığını dile getirdi

Sezen, şunları söyledi: ''Türkiye'de kültürel değişimlerin yoğun görüldüğü büyük kentlerde tanışıp evlenme giderek yaygınlaşırken, gelenekselliğin ağır bastığı yörelerde fazla öbür evlenme biçimlerine rastlanmaktadır Her toplum, kendi yapısına yerinde evlenme biçimlerini seçim ederken, bireysel anlayışına zıt düşecek evlenme biçimlerini de engellemeye çalışmaktadır Buna rağmen fazla öbür evlenme biçimleri vardır''

Dr Sezen, günümüzde en fazla evlenme biçiminin, belli bir flört döneminden daha sonra anlaşarak evlenme olmasına karşın, bu stil evliliklerde dahi zaman zaman büyük anlaşmazlıkların çıktığına, eşlerin evliliklerini sona erdirdiklerine rastlandığına dikkati çekti

Evlenme çağına gelen gençlerin ve yakınlarının farklı izaç arayışlarına girmesine ve yuva kurma konusunda kararsızlıkların oluşmasında, günümüzde eşler aralarında anlaşmazlıkların etkin olduğunu ifade eden Sezen, şöyle konuştu:

''Değişik evlenme biçimlerinin ortaya çıkmasında, bölgesel faktörler, kültürel farklılıklar, eğitim durumu, sosyal ve ekonomik nedenler kayda değer ölçüde rol oynamaktadır

Türkiye'de bazı evliliklerde rol oynayan kan davalarının asıl sebebi ise cehalettir Bu olayların sona ermesi için toplumun eğitim düzeyinin yükselmesi gerekiyor Bu konuda siyasilerin de oy hesabı yapmadan konuya ciddi biçimde eğilmeleri gerekiyor''





EVLENME BİÇİMLERİ

1 GÖRÜCÜ USULÜ İLE EVLENME: Gelenekselliğin ağır bastığı yörelerde görülen bir evlenme biçimidir Bu evlenme şeklinde kız seçme girişimi, doğrudan doğruya evlenecek gencin annesi,babası ya da diğer yakınları kadar başlatılmaktadır Gencin kızı beğenmesi yeterli değildir Öteki aile bireylerinin de onayını alması gerekmektedir

Ilk kayda değer değer biçme kızın güzelliği, asaleti, huyu, mahareti ve iffeti konusunda olur Akrabalık kurmada ailenin ekonomik durumu da gözden uzaktan tutulmaz Kız alıp vermenin birbirine denk aileler aralarında olması yeğlenir Anadolu'da ''Davul dengi dengine'' sözü bunun için söylenmiştir

2 KIZ KAÇIRMA: Ailelerin evliliğe kesin karşı çıkması durumunda kız kaçırma olayı gündeme kazanç Bu şart, sosyohesaplı ve öteki sebeplerle en çok kız tarafının engellemesi ile ortaya çıkar Bu engeller arasında kız tarafının başlık parası istemesi kayda değer bir yer tutmaktadır Delikanlı kızla anlaşarak kızı kaçırır

Kız kaçırmanın öteki bir şekli de kızın rızası olmadan, zor kullanarak kaçırılmasıdır Bu durumda delikanlı, arkadaşlarından veya yakınlarından takviye almakta, bu da aileler arası sürtüşme ve kavgalara sebep olmaktadır

3 BAŞLIK PARASI KARŞILIĞINDA EVLENME: Başlık, Anadolu'nun çoğu uygun ,evlenecek gencin kız tarafına ödediği paraya denir Bu ödeme peşin para para yanında; altın, konut, bahçe, tarla veya canlı hayvan (at, koyun, sığır vb) olarak da gerçekleştirilmektedir Doğu Anadolu Bölgesi'nde başlığa; ''bedel'', ''ağırlık'', ''başlıca hakkı'' gibi isimler de verilmektedir

Başlık, kadını bir mal olarak görebilen bir anlayışın ürünü olması yönüyle, son derece ilkel bir zihniyetin devamıdır Erkek Çocuk tarafının ekonomik yıkımına sebep olmakta, zorunlu paranın tedarik edilmemesi durumunda, kız kaçırma ve kan davası çoğaltmaktadır

4 OTURAK ALMA EVLILIK: ''Erkeğin kızı cebren kaçırması yanında, kızın bohçasını alarak erkek çocuk evine gidip oturması durumu vardır ki buna bir takım yörelerde, ''oturak alma'' denilmektedir Kütahya, Sivas, Kastamonu illerinde bu evlilik biçimlerine rastlanmaktadır

5 BAŞ ÖRTÜSÜ KAÇIRMA YOLUYLA EVLILIK: Hakkari, Van, Sızı ve Erzurum'un bazı ilçelerinde rastlanan bu evliliğin gerçekleştirilmesinde; kıza ait bir eşyanın kaçırılması, kızı kaçırmakla benzeyen tutulmaktadır Yerel adı ''dezmal kaçırması'' olan bu adete göre; çeşmede, evde veya yoldayken, bir kızın baş örtüsü delikanlı göre cebren kaçırılırsa, baş örtüsü kaçırılan kızın iffeti (kızlığı) bozulmuş sayılır Oğlanın ailesi, kız tarafıyla hemfikir olmak zorundadır Somurtkan taktirde silahlı çatışmalar ve kan dökülmeleri zorunlu olur

6 BEŞİK KERTME: Ülkemizde rastlanan evlenme biçimlerinden birisi de ''beşik kertme''dir Büyükbaba Korkut Kitabı'nda adı geçen bu evlenme biçiminin çok eski bir geçmişi olduğu anlaşılmaktadır Birbirini çok seven benzerarkadaş, komşu veya yakınlar, çocukları hemen şimdi beşikte iken, beşiklerine birer kertme (işaret) vurarak kız ve oğlanın haberi olmadan nişanı gerçekleştirirler

Temelinde sosyohesaplı ve psikolojik etmenlerin yattığı bu nesil evlenme, Hindistan ve Avustralya'da da görülmektedir

7 TAYGELDİ: Dul bir kadının, eski kocasından olan çocuklarını da alarak dul bir erkekle, ya da dul bir erkeğin eski karısından olan çocuklarını alarak dul bir kadınla yaşamasından doğan evliliğe denir Kadın ya da kocanın yanına getirdikleri çocuklar, ''taygeldi'' olarak adlandırılırlar

8 KUMA: Cumhuriyetten önce, karısı kısır olan veya erkek çocuk doğuramayan erkek, bitmiş evlenirdi Günümüzde büyük kentlerde giderek kaybolan bu adet, Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizin kırsal kesimlerinde hala devam etmektedir Bu gibi evlenmelerde birincil bayan, sonra gelenin yanında ikinci plana düşer

9 BERDEL (DEĞER): Doğu ve Güneydoğu Anadolu;da uygulanan bir evlenme biçimidir Başlık sorunu ve yükümlülüğünü ortadan kaldıran bu tür evlilik; hem kızı hem de oğlu yer alan iki ailenin, karşılıklı olarak ayrıca kızlarını hem de oğullarını birlikte evlendirmeleri suretiyle gerçekleştirilmektedir

10 KEPİR (YABAN DEĞİŞİMİ): Güç kullanılarak gerçekleştirilen bir izaç biçimidir Evlenmek isteyen ama başlık parası ve nikah masraflarını karşılayacak durumu olmayan ya da ailelerin çıkardıkları zorluklardan çekinen bekar iki arkadaş, kız kardeşlerini kendi aralarında değiştirmeye karar verirler Ailelerine sezdirmeden, kız kardeşlerini yanlarına alarak (özellikle bir akşam vakti) ıssız bir yere götürürler Ortak birbirlerine teslim ettikleri kızlara zor kullanarak sahip olurlar Böylece bir takas evliliği gerçekleşmiş olur Yanlarına karılarını alarak obalarına (köylerine) dönerler Bu durumda, evden bir kız gitmiş, yerine bir gelin gelmiştir Lakin kız kardeşinin namusunu kendi eliyle teslim eden, onun iğfal edilmesine göz yuman oğulları ile her aile bir süre küskün kalır Bu tarz evlenme biçimine Hakkâri ve çevresinde rastlanılmaktadır

11 ÖLEN KARDEŞİN KARISIYLA EVLENME: Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da rastlanan bir evliliktir Törelerden kaynaklanan bu evlilik biçimi, ''Namusu başkalarına kaptırmamak'' gibi bir hoşgörüyle gerçekleştirilmektedir Ölen kardeşin karısı, bekar olan erkek kardeşle evlendirilir veya evli olan erkek kardeşin ikinci eşi olması yoluna gidilir Erkek kardeşin olmaması durumunda ise, yeğenler veya yakın akrabalardan birisi seçim edilir Mirasın bölünmesi, yetim kalan çocukların geleceğinden duyulan endişeler de bu stil evliliklere niçin olmaktadır

12 BALDIZLA EVLILIK: Eşinin ölümünden sonra dul kalan kocanın, baldızı (eşinin kız kardeşi) ile evlenmesidir Kimsesiz kalan çocuklara ''üvey anne'' olarak seçilen teyzenin daha toleranslı davranabileceği düşüncesi, bu evlenme biçiminin seçim edilmesinde etkin olmaktadır Türkiye'de karşılaşılan evliliklerden biri olan bu cins, Batı Avustralya'da yaşamış bazı toplumlarda yaygın olarak görülmektedir Bu evliliğin diğer bir biçimine ''sorarat evlilik'' denilmektedir

13 İÇ GÜVEYİ: Erkek çocuğu olmayan, ekonomik durumu iyi bazı aileler, kızı dışarı verme yerine, damadı ''iç güveyi'' olarak eve almaktadırlar Özellikle tek kız çocuğu olan bazı aileler bu yola başvurmaktadır Erkeğin hesaplı durumunun bozuk ya da işsiz kalması gibi nedenlerle de iç güveyi evliliğinin gerçekleştiği görülmektedir

14 BABASIZ EVLİLİĞİ: Anne ve babası ölmüş, kardeşleri olmayan bir delikanlı veya kızın, ileride yetim kalmaması için yakın akrabalarından biriyle evlendirilmesidir Bu evliliğin temelinde hayırseverlik ve sosyal dayanışma arzusu yatmaktadır

15 YAKIN AKRABA EVLİLİĞİ: Türkiye'de evli çiftlerin takriben üçte birinin birbirleriyle yakın akraba oldukları açıklama edilmekte ve akraba olan eşlerin yüzde 80'inin kardeş çocukları oldukları belirtilmektedir Doğu ve Güneydoğu Anadolu;nun kırsal kesimlerinde epeyce yaygın olan bu evlenme biçiminin sosyoekonomik ve psikolojik nedenlere dayalı olarak gerçekleştiği bilinmektedir Mirasın bölünmemesi, yakın akraba ve kardeş çocuklarının yaşlılık döneminde kayın valide ve kayın pedere daha iyi bakabilecekleri ümidi vb sebeplerle bu evlenme biçimi seçim edilmektedir

16 OLDU BİTTİ IZDIVAÇ: Bir oldu bitti sonucu, kızın erkeği kendisiyle evliliğe zorlamasıyla gerçekleşir Kızın, erkeğin cılız tarafını yakalayıp onunla ilişkiye girmesi sonucunda gerçekleştirilmektedir Erkeğin, kızın kuvvetsiz tarafını yakalayıp iğfal etmesi sonucunda da bu yola başvurulmaktadır

17 PARA KARŞILIĞI EVLENME: Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun kırsal kesimindeki yoksul ve eğitimsiz çevrelerinde gerçekleştirilmektedir İlköğretim çağındaki çocukların okula gönderilmeyerek ya da okuldan alınarak para karşılığında evlendirilmesidir ''Çocuk'' denecek yaştaki kızların ihtiyar ve özürlülere satılması biçiminde gerçekleştirilmektedir öte yandan, Batı'daki büyük kentlere kurulmuş, belirli bir iş düzeni kurmuş, Doğu kökenli bir takım zenginlerin, zihinsel ve bedensel özürlü çocuklarını, kırsal kesimlerden para karşılığı satın aldıkları kızlarla evlendirdikleri de görülmektedir

18 KAN PARASI KARŞILIĞI EVLENME: Doğu ve Güneydoğunun kırsal kesimlerinde, öldürülen kişinin kan bedeli olarak para, altın, konut, tarla yanına kız verildiği de görülmektedir Temelinde eğitimsizlik olan, ilkel bir evlenme biçimidir Kan davalarının devam etmemesi amacıyla üretilmiş olması tek olumlu yanıdır

19 ÖÇ ALMA KARŞILIĞI EVLENME: Aralarında kan davası yer alan kimi ailelerin, karşı tarafın onurunu incitip saygınlığını hırpalamak amacı ile bu yola başvurdukları görülmektedir Bu izaç, ailelerin ortak olarak birbirlerinden kız kaçırması biçiminde gerçekleşmekte, silahlı çatışmalara ve kan davalarına neden olabilmektedir Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun kırsal kesimlerinde bu gibi eylemlere başvurulduğu görülmektedir

20 ÇOK EŞLİ IZDIVAÇ: Cumhuriyetten daha sonra fazla eşli evlilik yasaklanmıştır Eğitim düzeyinin yükseldiği çevrelerde bu evlenme biçimi ortadan kalmış olmasına rağmen, eğitim düzeyi düşük kırsal kesimlerde hala devam etmektedir Genelde, oğlan sahibi olup bulunduğu çevreye hükmetmek amacı ön plandadır

21 ANLAŞMALI IZDIVAÇ: Dul kalan kadın veya erkeklerin yaşlılık döneminde gerçekleştirdikleri bir evlenme biçimidir Ihtiyar erkeğin bakımı için fakir dul ya da evlenmemiş bir kadınla anlaşılarak dini düğün yapılır Nikahlanan kadına para, altın konut cinsinden idareli takviye sağlanılır

22 HAKSIZ IZDIVAÇ: Herhangi bir sosyal emniyet kuruluşundan emekli olan erkeklerin dul olanlarının, maaşlarının öldükten daha sonra bir yakını kadar alınması için başvurulan izaç biçimidir Kağıt üstünde kalan bir evliliktir Yurt dışarıda çalışan bir takım vatandaşlarımız da bu stil evlilik biçimini, bulundukları ülkeden alıştırma izni alabilmek için yabancı kadınlarla evlenmek biçiminde gerçekleştirmektedirler

23 RASTLANTI EVLİLİĞİ: RASTLANTI SONUCU, başı sonu düşünülmeden yapılan evliliktir Bir seyahat esnasında tesadüf, dost, benzeyen arkadaş, akraba evinde karşılaşma, telefon konuşması sırasında ortaya meydana çıkan etkilenme üstüne bu cins evliliğe karar verilebilmektedir

24 DUYURU ARACILIĞIYLA EŞ SEÇME (EVLENME): Son zamanlarda, gazete, dergi, televizyonların teletext sayfalarına ve internete duyuru vererek benzeşen seçme yoluna gidildiği çoğu kez görülmektedir Karşılıklı noktalarda birleşenler, ilanı gerçekleştiren arabulucu kurumun desteği ile bir araya gelip konuşup anlaştıktan sonradan, izaç kararı verir

25 TERCİHLİ IZDIVAÇ: Bu nesil izaç, genelde ana baba, büyük anne, büyük baba gibi aile büyüklerinin onayı ile gerçekleştirilmektedir Genel Olarak komşu ve yakın akraba grupları aralarında gerçekleşir Görücü usulü ile evlilikten bambaşka yönü, kız ve oğlanın aynı çevreden olmaları ve evvelden birbirlerini tanımalarıdır

26 YABANCI İLE IZDIVAÇ: Yurt dışarıya tahsis yapan veya ''işçi'' olarak çalışanların gerçekleştirdikleri bir evlenme biçimidir Bu evlilik, yabancıdan kız alma ya da yabancıya kız verme biçiminde görülmektedir

27 FARKLI MEZHEP EVLİLİĞİ: Evliliklerin gerçekleştirilmesi sırasında karşılaşılan engellerin başında din ve mezhep farklılıkları gelmektedir Buna rağmen, birbirini seven bazı gençler, bu engelleri aşıp mutlu evlilikler kurabilmektedirler

28 METRES EDİNME: Büyük kentlerde yaşayan eğitimsiz zenginler arasında; kolaylık ve zenginlik göstergesi olarak ''metres edinme'' modası görülmektedir Her türlü bakım ve masrafı üstlenilen, başka bir evde ikame ettirilen ikinci bir kadınla sürdürülen gayri meşru ilişkidir

29 MUTA EVLİLİĞİ: Geçici bir vakit için yapılan evliliktir Daha fazla İran'da uygulanan bu evlenme biçimi, Türkiye'de de bazı çevrelerde görülmektedir

30 DIŞ GÜVEYİ EVLİLİĞİ: Son zamanlarda, bir Japon televizyonunun çöpçatan aracılığı ile Türkiye'ye eş seçmeye gelen Kuni Nakazon'a gösterilen fazla alaka,Türk erkeklerinin ''dış güveyilik'' konusuna ilgi duyduklarını, hatta hevesli olduğunu ortaya çıkarmıştır

31 DUL EVLİLİĞİ: Karısından boşanmış veya karısı ölmüş bir erkeğin, tekrar kocasından boşanmış ya da kocası ölmüş bir dul kadınla evlenmesidir Ara Sıra de izaç yaşı geçmiş olan kızın ya da ihtiyar bekar erkeğin, karşı cinsle evlendiği görülür

32 TANIŞIP ANLAŞARAK EVLENME: Büyük kentlerde ve eğitim düzeyinin yükseldiği çevrelerde en yaygın olan evlenme biçimidir Kız ve erkek belirlenmiş bir zaman arkadaşlık yaparak birbirlerini iyice tanıdıktan daha sonra gerçekleştirdikleri evlenme biçimidir Kişiliğini bulmuş, ekonomik özgürlüğü olan eğitim düzeyi yüksek gençler, bu yolla evliliği tercih etmektedirler

33 TELEVİZYON EVLİLİĞİ : Bazı televizyon kanallarınca yürütülen reyting amaçlı bir evlenme biçimidir Evlenmek arzusunda olan gençler, orta yaşlılar, hatta; gençlerin evlenmesinde söz sahibi olan kayınvalide adayları, ilgili kanala misafir etme edilerek kapalı bir mekanda, aylarla açıklama edilebilecek uzun bir vakit bir arada tutulmaktadırlar

Bu vakit içerisinde birbiriyle anlaşabilenlerden, izleyicilerle yapılan anket sonucunda en fazla oy bölge kız ve erkeğin izaç masrafı karşılanmakta, farklı alanlara yönlendirilmiş bağışlar yapılmakta ve hesaplı takviye verilmektedir

Ayrıca, son zamanlarda evliliğe aday halk müziği bir takım televizyon kanallarında görücüye çıkıp program esnasında tanışarak da evlenebiliyorlar

Alıntıdır *