Turkiyede Sanayi

Turkiyede sanayi ve sanayileşme
Turkiyede sanayinin onemi
Turkiyede sanayi kolları


Hammaddenin mamul ve yarı mamul duruma getirilmesi faaliyetlerine uretim, uretim tekniğine de sanayi ya da endustri denir

SANAYİNİN KURULMASI İCİN GEREKLİ KOŞULLAR

* Hammadde

Sanayide uretim yapılabilmesi icin hammaddenin olması gerekmektedir Ulkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları arasında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur

Orneğin, unlu gıda sanayii İc Anadolu ’da, dokuma sanayii Adana, İzmir, Denizli cevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, boya, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık gostermektedir

* Sermaye

Sanayi tesisleri buyuk sermayelerle kurulmaktadır Bu nedenle, sermayenin, yani paranın biriktiği veya fazla olduğu bolgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır

Sermaye birikimi fazla olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bolgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır Turkiye ’de sanayinin gelişmesinde en buyuk etken sermayedir Sermayemiz yeterli olmadığından, ulkemizde yabancı sermayenin girmesi icin kolaylıklar sağlanmaktadır


*Enerji

Fabrikaların calışması icin enerji gerekmektedir Bunun icin, taşkomuru, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır Ulkemizde petrol, taşkomuru, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının coğu dışarıdan temin edildiğinden onemli bir doviz cıktısına neden olmakta, bu durum sanayileşme hızını azaltmaktadır

* İş Gucu ve Teknik Eleman

Sanayi tesislerinin calışması ve uretimin artması yonunden ic gucune ihtiyac vardır

Ulkemizde iş gucu ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ulkelere bile gonderilmektedir Fakat, ulkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman henuz tam olarak yeterli değildir

* Ulaşım

Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamul maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir Hammaddenin fabrikalara taşınması ve uretildikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mumkundur Ulkemizde, sanayi tesisleri, genelde onemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin cok gelişmesi ulaşımla cok yakından ilişkilidir

* Pazar

Uretilen her turlu sanayi urununun satılması gereklidir Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanında nufusun kalabalık olduğu, tuketimin fazla olduğu sahalar tercih edilmektedir Orneğin, batı bolgelerinde nufus fazla olduğundan urunlerin pazarlanması kolay olurken doğu bolgelerinde nufus az olduğundan urunlerin pazarlanması zor olur Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır

* Yuzey Şekilleri

Sanayi tesisleri, genelde duz sahalarda daha kolay kurulabilmektedir Dağlık ve engebeli yerlerde sanayinin kurulması zordur

BESİN SANAYİİ

Hammaddesi tarımsal ve hayvansal urunlerden oluşan sanayi dalıdır

Ulkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nufus fazla olduğundan besin sanayii oldukca gelişmiştir Kuruluş yerleri genelde hammaddenin fazla olduğu yerlerde veya buyuk şehirlerin kenarlarında toplanmıştır
Şeker fabrikaları: İlk defa 1926 yılında kurulmuştur Şekerpancarı kıyı kesimler haric her yerde yetişir Hemen işlenmesi gerektiğinden fabrikaları uretim alanları yakınında kurulmuştur Şu anda ulkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır

Cay Fabrikaları

Trabzon Rize arasındaki bolgede bulunmaktadır

Un Fabrikaları

Gıda sanayi urunleri icerisinde en buyuk yeri un ve unlu mamuller almaktadır Bu sektorde, yılda yaklaşık 10 milyon ton buğday unu ve buna bağlı olarak, 10 milyon tona yakın ekmek uretimi gercekleşmektedir

Turkiye, biskuvi alt sektorunde 780 bin ton yıllık uretim kapasitesi ve 400450 bin ton uretim duzeyi ile ihracatcı ulke konumunda bulunmaktadır 1994 yılında 353 bin ton olan biskuvi uretimi, 2000 yılında 441 bin tona ulaşmıştır

İhracata yonelik sanayileşme stratejisi sonucunda, makarna ihracatında gozlenen canlanma ve ic talepteki artış, bu sektorde onemli gelişmelere neden olmuştur Bugun, 900 bin ton kurulu kapasitesi ve 480 bin ton uretim duzeyi ile Turkiye, dunyanın en buyuk makarna ureticisi ulkeler arasında yer almaktadır

Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları dışında her yerde yetiştirilir Aynı zamanda halkın temel besin maddesidir Bu nedenle un fabrikaları her bolgeye dağılmıştırMakarna ve biskuvi fabrikaları daha cok İc Anadolu ’da yoğunlaşmıştır

Bitkisel Yağ ve Margarin

Bitkisel yağ uretiminde dunyanın uretici ulkeleri arasında yer alan Turkiye, zeytinyağı uretiminde dunyanın dorduncu buyuk ureticisi konumundadır Diğer onemli bitkisel yağ urunlerinin başında ayciceği, soya, mısır gelmektedir Son yıllarda fındık ve diğer bazı tarım urunlerinden elde edilen bitkisel yağlar kullanıma sunulmaktadır

Bitkisel yağ acısından zeytinyağı haric, ulkemizde onemli bir yağ acığı bulunmakta olup, bu acık yıllık ortalama 300350 bin ton arasında değişen miktarlarda ithal edilerek giderilmektedir Diğer taraftan, son yıllarda cekirdek ve ham yağ olarak ithal edilen urun, işlenerek ihrac edilmektedir

Zeytin yağı fabrikaları Ege ve Guney Marmara ’da yoğun olarak gorulur Ozellikle Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir cevresinde yoğunlaşmıştırAycicek yağı fabrikaları ise Trakya ’da yoğun olmakla birlikte, İc Anadolu, Ege ve Guneydoğu Anadolu ’da da gorulur Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bolgesi ’nde yağ elde edilir

Tutun Fabrikaları

Turkiye tutun endustrisinde faaliyetler TEKEL ve ozel sektor firmaları Philsa ve RJR tarafından gercekleştirilmektedir TEKEL; sigara, puro, tombeki gibi tutun mamulleri, ozel sektor firmaları ise sadece sigara uretimini gercekleştirmektedir Tutun mamulleri sanayi uretiminde en buyuk yeri 15 bin ton arasında değişen uretim miktarı ile sigara almakta, bunu, purolar ve diğerleri izlemektedir

Turkiye, şark tipi tutun uretimi ve ihracatında dunyanın en buyuk ulkeleri arasında yer almaktadır 1995 yılı işlenmiş yaprak tutunde 136 bin ton olan ihracat miktarı, 2000 yılında 100 bin ton dolayında gercekleşmiştir 1995 yılında 19 bin ton olan tutun ithalat miktarı 1999 yılında 62 bin tona yukselmiştir

Sigara fabrikaları İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis ’te bulunmaktadır

İspirtolu İcki ve Şarap Fabrikaları

Turkiye ’de alkollu ve alkolsuz ickiler uretimi yıllara gore artış gostermektedir 1999 yılı sonu itibariyle, alkolsuz ickilerde %3,6, duşuk alkollu ickilerde %7,4 ve yuksek alkollu ickilerde %3,7 oranında uretim artışı kaydedilmiştir

Sektorde alkollu ve alkolsuz icki uretimi, kamu ve ozel sektorce birlikte gercekleştirilmektedir Bazı sert ickileri sadece kamu kesimi uretmektedir

İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır

Konserve ve Salca Fabrikaları

1900 ’li yıllarda kurulan ve buyuk gelişmeler kaydedilen meyvesebze işleme sanayinde turşu, konserve sebze ve meyve, meyve suyu ve dondurulmuş meyvesebze uretmektedir Dondurulmuş meyve ve sebze uretimi Turkiye ’de yeni olmasına rağmen hızla gelişen gıda sanayi urunleri arasındadır

Konserve işleme sanayinde ağırlıklı olarak, bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebzeler ile şeftali, kayısı ve vişne kullanılmaktadır

İşlenmiş tarım urunleri arasında domates salcası farklı bir yere sahiptir Turkiye ’de uretilen domatesin %2530 ’u işlenmektedir İşlemeye alınan toplam miktarın %80 ’i salca, kalan kısım ise konserve, ketcap, domates suyu gibi urunlerde kullanılmaktadır Uretilen toplam domates salcasının %5060 ’ı ihrac edilmektedir

Marmara, Ege ve Akdeniz bolgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır

Şeker ve Şekerli Urunler

Şekerleme ve kakao katkılı urunler, ulkemiz ihrac urunleri arasında yer almaktadır Son yıllarda artış gosteren şeker stoklarının dengelenmesi amacıyla, şekerpancarı ve dolayısıyla şeker uretimi sınırlandırılmış ve şeker uretim miktarı ic ve dış talepler doğrultusunda belirlenmiştir

Sektorde, geleneksel uretim yontemleriyle birlikte, modern uretim teknolojisi kullanılmaktadır Şekerli ve cikolatalı mamulleri, ciklet, şekerlemeler, lokum, helva, cikolata ve kakaolu urunleri kapsamaktadır Bu sektorde uretim son 8 yıllık surecte %59 oranında artış gostermiştir 1993 yılında 324 bin ton olan uretim, 2000 yılında 428 bin tona dolaylarına yukselmiştir

Sut Urunleri Fabrikaları

Turkiye, bolgede sut ve sut urunlerinde en buyuk uretici ulke olarak dikkat cekmektedir Uretim; işlenmiş icme sutu, yoğurt, beyaz peynir ve tereyağında yoğunlaşmıştır 2000 yılı itibariyle, işlenmiş icme sutu uretimi 350 bin ton, beyaz peynir uretimi 220 bin ton ve tereyağı uretimi 130 bin ton duzeyine cıkmıştır Ayrıca, son yıllarda, sut mamulu olan dondurma uretimi ve ihracatında onemli artışlar kaydedilmiştir

İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa cevresinde sut urunleri sanayii yoğunlaşmıştır

Dokuma, Tekstil ve Deri Sanayii

Dokuma ve giyim, Turkiye ’de en gelişmiş ve uretimin onemli bir kısmının ihrac edildiği bir sanayi koludur Gelişmiş ulkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına dahi girebilmektedir Boylece ulkemize cok fazla doviz girdisi sağlanmaktadır

Tekstil ve Konfeksiyon Sanayi

Turkiye ’de tekstil ve konfeksiyon sanayi, 1980 ’li yıllarda başlayan ihracat hamlesi ile birlikte, hızla buyume ve gelişme surecine girmiştir Turk tekstilkonfeksiyon sanayi, dunya tekstil ihracatında %2,2 ’lik, konfeksiyon ihracatında %3,5 ’lik ve tekstilkonfeksiyon ihracatında %3 ’luk payı ile en buyuk uretici ve ihracatcı ulkeler arasında yer almaktadır

Tekstil ve konfeksiyon sektoru 21,5 milyar dolarlık uretim değeri ile GSMH icerisindeki ve istihdamdaki payı yaklaşık %11 dolaylarındadır Sektor uretiminin yaklaşık yarısı ihrac edilmekte olup, genel ihracattaki payı %37 ’dir Sektorde mevcut yaklaşık 40 bin firmanın % 25 ’i aktif ihracatcı konumundadır

2000 yılı verilerine gore; tekstil ve konfeksiyon ihracatında orme giyim eşyası %37, dokuma giyim eşyası %25, pamuklu ve sentetik mensucat %23, sentetik iplikler %4, pamuk ipliği ve halı %25 ’lik paya sahiptir İhracatımızda Avrupa Birliği Ulkeleri %65 ’lik payla ilk sırada yer almaktadır

Pamuk ipliği ve pamuklu dokuma: Adana, Antalya, K Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir

Yun ipliği ve yunlu kumaş: Hereke

Suni ipek ve kumaş: İstanbul ve Bursa

Tabii ipek ve kumaş: Gemlik ve Bursa

Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir

Halıcılık: Isparta, Uşak, Gordes ve Kayseri

DeriDeri Mamulleri Sanayi

Sektor, imalat sanayi uretiminde %2,3 ’luk ve toplam sanayi istihdamındaki %5,1 ’lik payı ile onuncu buyuk bir sanayi sektoru konumundadır Deri ve deri mamulleri sektorunde deri giyim, ayakkabı ve saraciye yanında post ve kurkler de işlenmektedir

Deri mamulleri ihracatı son yıllarda artış gostermekte olup, ihracatımızda ilk sırayı %4050 payı ile deri giyim almaktadır İhracatcı ulkeler arasında %60 ’lık pay ile AB ulkeleri başta gelmektedir Tuketici talepleri ve dahilde işleme rejimi kapsamında deri ve deri mamulleri ithalatı yapılmaktadır

Deri ve kosele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak

Makine Sanayii

Turkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla uretimde artış meydana getirmiştir Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobus fabrikaları bulunmaktadır

Eskişehir ve Adapazarı ’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara Murted ’de ucak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Golcuk ve İzmir ’de gemi tersaneleri bulunmaktadır

Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)

Demir celik fabrikaları: Karabuk, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir ’de bulunmaktadır

Aluminyum fabrikaları: Seydişehir ’de bulunmaktadır

Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır

Kurşun ve cinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri ’de bulunmaktadır

Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yoresi ’ndeki krom madeni Antalya ’da, Elazığ ve cevresindeki kromlar da Guleman ’daki fabrikalarda işlenmektedir

Kimya Sanayii

Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale ’de petrol rafinerileri bulunmaktadır

İlacDeterjan fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı cevresinde yoğunlaşmıştır 130 civarında ilac fabrikamız bulunmaktadır

Lastik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir ’de bulunmaktadır

Gubre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kutahya, Tekirdağ ve İskenderun ’da bulunmaktadır Ulkemizdeki gubre uretimi yeterli değildir

Orman Urunleri Sanayii

Ağac malzemeden uretilen tum malzemeler orman urunleri endustrisine girer Karadeniz Bolgesi ’nde hammadde fazla bulunduğundan burada gelişmiştir

Başlıca kereste fabrikaları Duzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta ’da bulunur

Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegol, İstanbul, İzmir ve Kayseri ’de gelişmiştir Turkiye mobilya urunlerini ihrac edebilmektedir

Kağıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu (Mersin), Dalaman (Muğla), Bolvadin (Afyon), Bartın ve Denizli cevresinde bulunur

Cimento, Cam, Seramik Sanayii

Bu sanayi koluna taşa, toprağa bağlı sanayi kolu da denilmektedir

Cimento fabrikaları: Hammaddesi kolay temin edilir Her bolgede inşaat sanayiinde kullanılır Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır Bu nedenle cimento fabrikaları Turkiye ’nin her bolgesine dağılmıştır İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır

Cam fabrikaları: İstanbul(Kapandı2004), Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop ’ta cam fabrikaları bulunmaktadır Ulkemiz cam urunleri uretiminde ve ihracatında Dunya ’da sayılı ulkeler arasındadır

Seramik fabrikaları: Canakkale, Bilecik, Kutahya, İstanbul ve İzmir ’de bulunmaktadır Uretimin bir kısmı yurt dışına ihrac edilir