Türkiyede yerleşme şekilleri hakkında bilgi

Türkiyede yerleşme şekilleri,Ülkemizde Yerleşme şekilleri, Türkiyede Yerleşim Özellikleri, Türkiyede Yerleşme Tipleri, Tarihte Türkiye Topraklarında mesken şekilleri

Türkiye'de;

Taş meskenler; Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde,
Ahşap meskenler; Karadeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde,
Kerpiç meskenler; iç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır

Şehirlerin Sınıflandırılması
Coğrafi açıdan şehirler nüfuslarına ve fonksiyonlarına tarafından sınıflandırılır

1) Nüfuslarına Göre Şehirler
Şehirler barındırdıkları insan sayısına kadar küçük (nüfusu 10000 ile 25000 aralarında), orta (nüfusu 25000 ile 100000 aralarında) ve büyük şehir (nüfusu 100000 den artı) olarak sınıflandırılır

2) Fonksiyonlarına Kadar Şehirler
Şehirlerin fonksiyonlarına tarafından sınıflandırılmasında hesaplı, yönetimsel, kültürel ve askeri özellikler dikkate alınır Hemencecik her şehrin kuruluş ve gelişmesinde bu fonksiyonlardan bir veya bir kaçı etkilidir Genel Olarak şehirlerin gelişmesinde bir fonksiyon ön plana çıkar Bir Takım şehirlerde ise aniden çok fonksiyon etkilidir İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi

Tarım Şehirleri
Ülkemizdeki küçük şehirlerin önemli bir kısmında ve orta büyüklükteki şehirlerin bir kısmında halk geçimini daha fazla tarım ve hayvancılıktan sağlar Tarım alanlarının merkezinde kurulan bu şehirlerin bir kısmında tarıma dayalı sanayi kolları da bulunur Bu şehirler çevredeki minik yerleşmelerin ihtiyaçlarının karşılandığı ticaret merkezi durumundadır Bu şehirlerin gelişmesi çevrelerindeki tarım alanlarının genişliğine, sulama, gübreleme, makineleşme ve ulaşım imkanlarına bağlıdır Bu şehirlere Rize, Erbaa, Niksar, İnegöl, Akşehir, Turgutlu, Aksaray, Karaman, Niğde, İğdır, Bayburt, Sızı, Muş örnek olarak gösterilebilir

Ticaret ve Liman Şehirleri
Ticaret, şehirlerin gelişip büyümesinde etkin olan kayda değer fonksiyonlardan biridir
İç kesimlerle kara ve demiryolu bağlantısı nedeniyle geniş bir hinterlanda sahip liman şehirleri sanayininde gelişmesiyle birlikte ticaret mallarının alınıp satıldığı ve depolandığı kayda değer ticaret merkezlerine dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Mersin gibi

Sanayi Şehirleri
Bu şehirlerde yaşayan halkın manâlı bir kısmı geçimini sanayi kuruluşlarından sağlamaktadır İstanbul, İzmit, Bursa, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale ve İskenderun kayda değer sanayi şehirlerinden bazılarıdır Bu şehirlerde sanayinin gelişmesiyle birlikte ticaret, bankacılık, ulaşım ve öteki sektörler de gelişmiştir Sanayinin gelişmesinde iklim şartları, ulaşım, hammadde kaynaklarına yakınlık ve enerji teminin kolay olması etkin olmuştur

Turizm Şehirleri
Dağıtılmış doğal güzellikler ve tarihi zenginliklere sahip şehirlerimiz birer turizm merkezi durumundadır Antalya, Bodrum, Marmaris, Çeşme, Ürgüp ve İstanbul bu merkezlerin başında kazanç Bu şehirlerde turizmin gelişmesine emrindeki olarak ticaret, ulaşım ve haberleşme gibi hizmetlerde gelişme gösterir Hem işlek yollar üzerinde ve kavşak noktalarında yer alan Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Ankara ve İstanbul gibi şehirlerin gelişmesinde ulaşım faaliyetleride etkin olmuştur

Yönetimsel Fonksiyonlarına Kadar Şehirler
Ikâmetgâh birimlerinin bazılarının gelişmesinde il merkezi ve başkent olmaları kayda değer derecede etkili olmuştur Bir ilde valilikle birlikte devlet işlerinin görüldüğü farklı alanlara yönlendirilmiş müdürlüklerin bulunması ve buralarda fazla sayıda insanın çalışması o yerleşim biriminin gelişmesine katkı sağlar Örneğin Hakkari, Kars, Bayburt, Ardahan gibi Geçmişte başkent olan Bursa, Edirne, Konya ve istanbulun gelişmesinde başkent olmalarının etkisi büyüktür Tekrar Ankaranın büyüyüp gelişmesinde başkent olmasının rolü büyüktür

Askeri Şehirler
Sarıkamış, Gölcük, Erzurum, Kırkağaç gibi bir takım şehirlerimizde askeri birliklerin varlığı şehirlerin hesaplı hayatına kayda değer bir canlılık katmaktadır

Kır ve şehir halkı yerleşmelerinin başlıca özellikleri;
Kır yerleşmelerinde nüfus az büyük kasaba yerleşmelerinde fazladır
Kır yerleşmelerinin bazıları geçici yerleşmelerdir, şehirlerin tamamı sürekli yerleşmelerdir
Altyapılar ve üst inşa hizmetleri şehirlerde kırsal yerleşmelere tarafından gelişmiştir
Eğitim, sağlık gibi hizmetler şehirlerde daha pozitif gelişmiştir
Kırsal kesimde yaşayanlar başlıca tarım ve hayvancılıkla uğraşırken şehirlerde yaşayanların manâlı bir bölümü sanayi ve hizmetler sektöründe çalışır
Şehirlerde çok katlı meskenler yaygındır ve meslek alanları ile konut alanları az çok birbirinden ayrılmıştır
Kırsal kesimde iklim ve doğal çevrenin etkisiyle ahşap, kerpiç ve taş meskenler yaygın iken şehirlerde çok katlı betonarme yapılar yaygındır

Ülkemizin bulunduğu topraklar dünyada birincil yerleşmelerin kurulduğu sahalar arasında yer almaktadır Dağıtılmış mağaralardan elde edilen kalıntılara tarafından Anadolunun yaklaşık 400000 yıldan beri mesken alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır Birincil yerleşmeler avcılık ve toplayıcılıkla geçinen insanların kaya sığınaklarını (mağaraları) sığınak olarak kullanmalarıyla başlar

Ülkemizde ilk köy tipi yerleşmelerin ortaya çıkışı yaklaşık 10000 yıl öncesine dayanmaktadır Bu yerleşmelerin başlıcaları Hacılar (Burdur), Suberde (Suğla Gölü yakını), Çatalhöyük (KonyaÇumra), llıpınar (İznik Gölü çevresi), Can Hasan (Karaman) ile Çayönüdür (Diyarbakır)
Ülkemizde iklim şartları, su kaynakları ve toprak özelliklerinin yerleşmeye elverişli olması nedeniyle Anadolu toprakları farklı alanlara yönlendirilmiş kültür ve medeniyetlerin kurulmasına beşiklik etmiştir

Türkiyede Yerleşme Şekilleri

Süre içinde büyüyen nüfus miktarı ve diğer gelişmelere bağlı olarak yerleşme birimleri büyümüş, gelişmiş ve yayılmıştır
Bu yerleşmelerin nüfus miktarı, fonksiyonları, yaşam tarzları, yönetimsel statüleri ve kültürel düzeyleri farklıdır Bu farklı özelliklerden yola çıkarak ülkemizdeki yerleşmeleri kır ve şehir halkı yerleşmeleri biçiminde gruplayabiliriz

Kır Yerleşmeleri
Kır yerleşmeleri insanların çoğunlukla geçimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı nüfus miktarı eksik olan yerleşmelerdir
Ülkemizde kır yerleşmeleri; köy yerleşmeleri ve köy altı yerleşmeleri elde etmek üzere iki gruba ayrılmaktadır

Köy Yerleşmeleri
Köy yerleşmeleri Türkiye yönetimle ilgili bölünüş sistemi içindeki en ufak birimdir Köy ekonomik yapısı tarım ve hayvancılığa dayanan kesintisiz kır yerleşmeleridir Kuruluş yeri itibariyle köyler, çoğunlukla nehir boylarında, dağ yamaçlarında, vadi içlerinde, ovalarda ve deniz kıyılarında bulunurlar Köyleri hesaplı fonksiyonlarına tarafından incelediğimiz vakit, genellikle verimli tarım alanlarının yakınında kurulan köylerde halkın tarımla uğraştığı yüksek dağlık alanlarda ise hayvancılığın ön plana çıktığı, orman yakınında kurulan köylerde ise halkın orman ürünleriyle ilgili işlerde çalıştığı görülmektedir Yine deniz ve göl kenarındaki köylerde halk balıkçılıkla uğraştığı bir takım köylerde ise madenlerde çalıştığı görülür


Ülkemizde köyler yerleşme dokularına tarafından toplu ve dağınık yerleşmeler biçiminde iki gruba ayrılır Bu koşul üzerinde yeryüzü şekilleri, su temini ve tarım alanları gibi faktörler etkin olmaktadır

Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın olarak bir merkezde toplanmıştır Ova ve platolarda yer alan köyler çoğunlukla toplu yerleşme şeklindedir Bu cins yerleşmeler iç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinde yaygındır

Dağınık yerleşme tipinde ise evler tek yada bir kaç ev biçiminde arazi üstünde dağılmıştır Arazinin engebeli olduğu, tarım alanlarının küçük ve parçalı olduğu yerlerde düzensiz yerleşmeler yaygındır Bu tür yerleşmeler daha fazla Karadeniz Bölgesinde görülür

Köy Altı Yerleşmeleri
Köyden küçük, yönetimle ilgili ve ekonomik olarak köye tabi olan köy altı yerleşmeleri bazı şahısların değişik nedenlerle köylerden ayrılarak ufak birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir Bu nesil yerleşmelerin ortaya çıkmasında, kalabalık ailelerden koparak bağımsız yaşama isteği, aileler arasında meydana çıkan anlaşmazlıklar, tarla arazilerinin beceriksiz ve birbirinden uzak olması ve hayvanlar için mera ve barınak temini gibi faktörler etkili olmuştur Çoğunlukla ilkbahar ve yaz mevsiminde geçici olarak kullanılan köy altı yerleşmelerinden bazıları zamanla sürekli yerleşmelere dönüşebilmektedir

Başlıca köy altı yerleşmeleri şunlardır:

Mahalle
Bir köyün sınırları içerisinde birdenbire pozitif aralıksız yerleşme varsa bunların herbiri mahalle olarak adlandırılır Mahalleler bir köyden ayrılmış lakin idari fonksiyonu olmayan köye bağlı yerleşmelerdir Batı Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Batı Anadoluda yaygındır

Yayla
Ülkemizde köy altı yerleşmelerinin en yaygın olanıdır Ülkemizde yazların çoğunlukla az yağışlı geçmesi sebebiyle otlar kurur, millet da hayvan sürülerini yazın yeşil otlakların ve suyun olduğu serin yaylalara götürürler Son yıllarda ülkemizde yaylacılık faaliyeti değişmeye başlamıştır Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamaçları, Toroslar ve Ege dağları üzerindeki yaylalar turizme açılmış ve buralarda turizm faaliyetleri yaygınlaşmıştır

Divan
Birbirlerinden uzaktan kurulan evlerden oluşan yerleşmelerdir Bu evler bir araya gelerek mahalleleri oluşturur Her an birkaç ev ve hayvanlar için kümes, ahır ve ağıllardan oluşur Kuzey Anadolu bu yerleşmelerin yaygın olduğu yerlerdendir

Mezra
Bir ya da birkaç evden oluşan tarım ve hayvancılık yapılan küçük yerleşme tipidir Doğu ve Güneydoğu Anadoluda yaygındır Mezraların bir çoğu geçici yerleşme olarak resmileşmiş ama gelişerek bir çoğu günümüzde sürekli yerleşmeye dönüşmüştür

Kom
Hayvan yetiştirmek için köylerden uzak kurulan bir ev ve ahırdan oluşan yerleşme tipidir Doğu Anadoluda bu müşteri yerleşmelere sık rastlanır

Ağıl
Küçükbaş hayvanlar için üretilmiş etrafı çitler ve duvarlarla çevrilmiş üstü açık yerleşme tipidir Küçükbaş hayvancılığın yapıldığı Güneydoğu, İç ve Doğu Anadoluda yaygındır

Oba
Daha fazla göçebe hayatı yaşayan ırk tarafından kurulan ve hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi yaygın olduğu yerlerdir

Çiftlik
Köy ve büyük kasaba yerleşmelerin uzağında kurulmuş bir ya da birkaç konut ile geniş tarım arazilerinden oluşan yerleşmelerdir Çiftliklerin bazılarında tarımsal faaliyetlerle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya ve İç Anadoluda çiftliklere çoğu kez rastlanır

Dam
Çoğunlukla hayvancılık yapılan bazılarında ise küçük çapta ekim ve dikim yapılan geçici yerleşmelerdir Ege Bölgesi, Gökçeada ve Bozcaadada yaygındır
Kırsal kesimde ev yapımında kullanılan malzemeler, doğal çevre ve iklim ile çok yakından ilişkilidir Verimsiz iklim bölgelerinde kerpiç evler, yağışlı ve ağaçlık alanlarda ahşap evler yaygındır *