Turkiyede yerleşme şekilleri

Ulkemizde Yerleşme şekilleri Yeni Turkiyede Yerleşme ŞekilleriTurkiyede yerleşme şekilleri hakkında bilgiTurkiyede Yerleşim Ozellikleri Turkiyede Yerleşme Tipleri

Ulkemizin bulunduğu topraklar dunyada ilk yerleşmelerin kurulduğu sahalar arasında yer almaktadır Ceşitli mağaralardan elde edilen kalıntılara gore Anadolu ’nun yaklaşık 400000 yıldan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır İlk yerleşmeler avcılık ve toplayıcılıkla gecinen insanların kaya sığınaklarını (mağaraları) barınak olarak kullanmalarıyla başlar

Ulkemizde ilk koy tipi yerleşmelerin ortaya cıkışı yaklaşık 10000 yıl oncesine dayanmaktadır Bu yerleşmelerin başlıcaları Hacılar (Burdur), Suberde (Suğla Golu yakını), Catalhoyuk (KonyaCumra), llıpınar (İznik Golu cevresi), Can Hasan (Karaman) ile Cayonu ’dur (Diyarbakır)
Ulkemizde iklim şartları, su kaynakları ve toprak ozelliklerinin yerleşmeye elverişli olması nedeniyle Anadolu toprakları ceşitli kultur ve medeniyetlerin kurulmasına beşiklik etmiştir

Turkiye ’de Yerleşme Şekilleri

Zaman icinde artan nufus miktarı ve diğer gelişmelere bağlı olarak yerleşme birimleri buyumuş, gelişmiş ve yayılmıştır
Bu yerleşmelerin nufus miktarı, fonksiyonları, yaşam tarzları, idari statuleri ve kulturel duzeyleri farklıdır Bu farklı ozelliklerden yola cıkarak ulkemizdeki yerleşmeleri kır ve kent yerleşmeleri şeklinde gruplayabiliriz

Kır Yerleşmeleri
Kır yerleşmeleri insanların genelde gecimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı nufus miktarı az olan yerleşmelerdir
Ulkemizde kır yerleşmeleri; koy yerleşmeleri ve koy altı yerleşmeleri olmak uzere iki gruba ayrılmaktadır

Koy Yerleşmeleri
Koy yerleşmeleri Turkiye idari bolunuş sistemi icindeki en kucuk birimdir Koy ekonomik yapısı tarım ve hayvancılığa dayanan surekli kır yerleşmeleridir Kuruluş yeri itibariyle koyler, genellikle akarsu boylarında, dağ yamaclarında, vadi iclerinde, ovalarda ve deniz kıyılarında bulunurlar Koyleri ekonomik fonksiyonlarına gore incelediğimiz zaman, genellikle verimli tarım alanlarının yakınında kurulan koylerde halkın tarımla uğraştığı yuksek dağlık alanlarda ise hayvancılığın on plana cıktığı, orman yakınında kurulan koylerde ise halkın orman urunleriyle ilgili işlerde calıştığı gorulmektedir Yine deniz ve gol kenarındaki koylerde halk balıkcılıkla uğraştığı bazı koylerde ise madenlerde calıştığı gorulur


Ulkemizde koyler yerleşme dokularına gore toplu ve dağınık yerleşmeler şeklinde iki gruba ayrılır Bu durum uzerinde yeryuzu şekilleri, su temini ve tarım alanları gibi faktorler etkili olmaktadır

Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın olarak bir merkezde toplanmıştır Ova ve platolarda yer alan koyler genellikle toplu yerleşme şeklindedir Bu tur yerleşmeler ic Anadolu, Guneydoğu Anadolu, Marmara ve Ege bolgelerinde yaygındır

Dağınık yerleşme tipinde ise evler tek yada bir kac ev şeklinde arazi uzerinde dağılmıştır Arazinin engebeli olduğu, tarım alanlarının kucuk ve parcalı olduğu yerlerde dağınık yerleşmeler yaygındır Bu tur yerleşmeler daha cok Karadeniz Bolgesi‘nde gorulur

Koy Altı Yerleşmeleri
Koyden kucuk, idari ve ekonomik olarak koye bağlı olan koy altı yerleşmeleri bazı kişilerin ceşitli nedenlerle koylerden ayrılarak kucuk birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir Bu tur yerleşmelerin ortaya cıkmasında, kalabalık ailelerden koparak bağımsız yaşama isteği, aileler arasında cıkan anlaşmazlıklar, tarla arazilerinin yetersiz ve birbirinden uzak olması ve hayvanlar icin otlak ve barınak temini gibi faktorler etkili olmuştur Coğunlukla ilkbahar ve yaz mevsiminde gecici olarak kullanılan koy altı yerleşmelerinden bazıları zamanla surekli yerleşmelere donuşebilmektedir

Başlıca koy altı yerleşmeleri şunlardır:

Mahalle
Bir koyun sınırları icerisinde birden fazla surekli yerleşme varsa bunların herbiri mahalle olarak adlandırılır Mahalleler bir koyden ayrılmış fakat idari fonksiyonu olmayan koye bağlı yerleşmelerdir Batı Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Batı Anadolu ’da yaygındır

Yayla
Ulkemizde koy altı yerleşmelerinin en yaygın olanıdır Ulkemizde yazların genelde az yağışlı gecmesi nedeniyle otlar kurur, insanlar da hayvan surulerini yazın yeşil otlakların ve suyun olduğu serin yaylalara gotururler Son yıllarda ulkemizde yaylacılık faaliyeti değişmeye başlamıştır Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamacları, Toroslar ve Ege dağları uzerindeki yaylalar turizme acılmış ve buralarda turizm faaliyetleri yaygınlaşmıştır

Divan
Birbirlerinden uzakta kurulan evlerden oluşan yerleşmelerdir Bu evler bir araya gelerek mahalleleri oluşturur Her an birkac ev ve hayvanlar icin kumes, ahır ve ağıllardan oluşur Kuzey Anadolu bu yerleşmelerin yaygın olduğu yerlerdendir

Mezra
Bir ya da birkac evden oluşan tarım ve hayvancılık yapılan kucuk yerleşme tipidir Doğu ve Guneydoğu Anadolu ’da yaygındır Mezraların bir coğu gecici yerleşme olarak kurulmuş ancak gelişerek bir coğu gunumuzde surekli yerleşmeye donuşmuştur

Kom
Hayvan yetiştirmek icin koylerden uzakta kurulan bir ev ve ahırdan oluşan yerleşme tipidir Doğu Anadolu ’da bu tip yerleşmelere sık rastlanır

Ağıl
Kucukbaş hayvanlar icin yapılmış etrafı citler ve duvarlarla cevrilmiş ustu acık yerleşme tipidir Kucukbaş hayvancılığın yapıldığı Guneydoğu, İc ve Doğu Anadolu ’da yaygındır

Oba
Daha cok gocebe hayatı yaşayan insanlar tarafından kurulan ve hayvan yetiştirilen gecici yerleşmelerdir Akdeniz, Guneydoğu ve Doğu Anadolu Bolgesi yaygın olduğu yerlerdir

Ciftlik
Koy ve şehir yerleşmelerin uzağında kurulmuş bir veya birkac ev ile geniş tarım arazilerinden oluşan yerleşmelerdir Ciftliklerin bazılarında tarımsal faaliyetlerle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya ve İc Anadolu ’da ciftliklere sıkca rastlanır

Dam
Genelde hayvancılık yapılan bazılarında ise kucuk capta ekim ve dikim yapılan gecici yerleşmelerdir Ege Bolgesi, Gokceada ve Bozcaada ’da yaygındır
Kırsal kesimde konut yapımında kullanılan malzemeler, doğal cevre ve iklim ile cok yakından ilişkilidir Kurak iklim bolgelerinde kerpic evler, yağışlı ve ormanlık alanlarda ahşap evler yaygındır

Ulkemizde;

Taş meskenler; Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bolgelerinde,
Ahşap meskenler; Karadeniz, Ege ve Marmara bolgelerinde,
Kerpic meskenler; ic Anadolu, Doğu ve Guneydoğu Anadolu bolgelerinde yaygındır

Şehirlerin Sınıflandırılması
Coğrafi acıdan şehirler nufuslarına ve fonksiyonlarına gore sınıflandırılır

1) Nufuslarına Gore Şehirler
Şehirler barındırdıkları insan sayısına gore kucuk (nufusu 10000 ile 25000 arasında), orta (nufusu 25000 ile 100000 arasında) ve buyuk şehir (nufusu 100000 den fazla) olarak sınıflandırılır

2) Fonksiyonlarına Gore Şehirler
Şehirlerin fonksiyonlarına gore sınıflandırılmasında ekonomik, idari, kulturel ve askeri ozellikler dikkate alınır Hemen her şehrin kuruluş ve gelişmesinde bu fonksiyonlardan bir ya da bir kacı etkilidir Genellikle şehirlerin gelişmesinde bir fonksiyon on plana cıkar Bazı şehirlerde ise birden cok fonksiyon etkilidir İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi

Tarım Şehirleri
Ulkemizdeki kucuk şehirlerin onemli bir kısmında ve orta buyuklukteki şehirlerin bir kısmında insanlar gecimini daha cok tarım ve hayvancılıktan sağlar Tarım alanlarının merkezinde kurulan bu şehirlerin bir kısmında tarıma dayalı sanayi kolları da bulunur Bu şehirler cevredeki kucuk yerleşmelerin ihtiyaclarının karşılandığı ticaret merkezi durumundadır Bu şehirlerin gelişmesi cevrelerindeki tarım alanlarının genişliğine, sulama, gubreleme, makineleşme ve ulaşım imkanlarına bağlıdır Bu şehirlere Rize, Erbaa, Niksar, İnegol, Akşehir, Turgutlu, Aksaray, Karaman, Niğde, İğdır, Bayburt, Ağrı, Muş ornek olarak gosterilebilir

Ticaret ve Liman Şehirleri
Ticaret, şehirlerin gelişip buyumesinde etkili olan onemli fonksiyonlardan biridir
İc kesimlerle kara ve demiryolu bağlantısı nedeniyle geniş bir hinterlanda sahip liman şehirleri sanayininde gelişmesiyle birlikte ticaret mallarının alınıp satıldığı ve depolandığı onemli ticaret merkezlerine donuşmuşlerdir İstanbul, İzmir ve Mersin gibi

Sanayi Şehirleri
Bu şehirlerde yaşayan halkın onemli bir kısmı gecimini sanayi kuruluşlarından sağlamaktadır İstanbul, İzmit, Bursa, Karabuk, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale ve İskenderun onemli sanayi şehirlerinden bazılarıdır Bu şehirlerde sanayinin gelişmesiyle birlikte ticaret, bankacılık, ulaşım ve diğer sektorler de gelişmiştir Sanayinin gelişmesinde iklim şartları, ulaşım, hammadde kaynaklarına yakınlık ve enerji teminin kolay olması etkili olmuştur

Turizm Şehirleri
Ceşitli doğal guzellikler ve tarihi zenginliklere sahip şehirlerimiz birer turizm merkezi durumundadır Antalya, Bodrum, Marmaris, Ceşme, Urgup ve İstanbul bu merkezlerin başında gelir Bu şehirlerde turizmin gelişmesine bağlı olarak ticaret, ulaşım ve haberleşme gibi hizmetlerde gelişme gosterir Ayrıca işlek yollar uzerinde ve kavşak noktalarında yer alan Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Ankara ve İstanbul gibi şehirlerin gelişmesinde ulaşım faaliyetleride etkili olmuştur

İdari Fonksiyonlarına Gore Şehirler
Yerleşim birimlerinin bazılarının gelişmesinde il merkezi ve başkent olmaları onemli derecede etkili olmuştur Bir ilde valilikle birlikte devlet işlerinin gorulduğu ceşitli mudurluklerin bulunması ve buralarda cok sayıda insanın calışması o yerleşim biriminin gelişmesine katkı sağlar Orneğin Hakkari, Kars, Bayburt, Ardahan gibi Gecmişte başkent olan Bursa, Edirne, Konya ve istanbul ’un gelişmesinde başkent olmalarının etkisi buyuktur Yine Ankara ’nın buyuyup gelişmesinde başkent olmasının rolu buyuktur

Askeri Şehirler
Sarıkamış, Golcuk, Erzurum, Kırkağac gibi bazı şehirlerimizde askeri birliklerin varlığı şehirlerin ekonomik hayatına onemli bir canlılık katmaktadır

Kır ve şehir yerleşmelerinin başlıca ozellikleri;
Kır yerleşmelerinde nufus az şehir yerleşmelerinde fazladır
Kır yerleşmelerinin bazıları gecici yerleşmelerdir, şehirlerin tamamı surekli yerleşmelerdir
Altyapı ve ust yapı hizmetleri şehirlerde kırsal yerleşmelere gore gelişmiştir
Eğitim, sağlık gibi hizmetler şehirlerde daha fazla gelişmiştir
Kırsal kesimde yaşayanlar genelde tarım ve hayvancılıkla uğraşırken şehirlerde yaşayanların onemli bir bolumu sanayi ve hizmetler sektorunde calışır
Şehirlerde cok katlı meskenler yaygındır ve iş alanları ile konut alanları az cok birbirinden ayrılmıştır
Kırsal kesimde iklim ve doğal cevrenin etkisiyle ahşap, kerpic ve taş meskenler yaygın iken şehirlerde cok katlı betonarme yapılar yaygındır