Türkiyede yerleşme şekilleri

Ülkemizde Yerleşme şekilleri Yeni Türkiyede Yerleşme ŞekilleriTürkiyede yerleşme şekilleri hakkında dataTürkiyede Yerleşim Özellikleri Türkiyede Yerleşme Tipleri

Ülkemizin bulunduğu topraklar dünyada ilk yerleşmelerin kurulduğu sahalar arasında yer almaktadır Farklı Alanlara Yönlendirilmiş mağaralardan elde edilen kalıntılara tarafından Anadolu ’nun takriben 400000 yıldan beri yerleşim alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır Birincil yerleşmeler avcılık ve toplayıcılıkla geçinen insanların kaya sığınaklarını (mağaraları) barınak olarak kullanmalarıyla başlar

Ülkemizde ilk köy tipi yerleşmelerin ortaya çıkışı yaklaşık 10000 yıl öncesine dayanmaktadır Bu yerleşmelerin başlıcaları Hacılar (Burdur), Suberde (Suğla Gölü yakını), Çatalhöyük (KonyaÇumra), llıpınar (İznik Gölü çevresi), Can Hasan (Karaman) ile Çayönü ’dür (Diyarbakır)
Ülkemizde iklim şartları, su kaynakları ve toprak özelliklerinin yerleşmeye kullanışlı olması nedeniyle Anadolu toprakları çeşitli kültür ve medeniyetlerin kurulmasına beşiklik etmiştir

Türkiye ’de Yerleşme Şekilleri

Zaman içinde gelişen nüfus miktarı ve diğer gelişmelere bağlı olarak yerleşme birimleri büyümüş, gelişmiş ve yayılmıştır
Bu yerleşmelerin nüfus miktarı, fonksiyonları, hayat tarzları, yönetimle ilgili statüleri ve kültürel düzeyleri farklıdır Bu farklı özelliklerden yola çıkarak ülkemizdeki yerleşmeleri kır ve şehir halkı yerleşmeleri biçiminde gruplayabiliriz

Kır Yerleşmeleri
Kır yerleşmeleri insanların çoğunlukla geçimini tarım ve hayvancılıktan sağladığı nüfus miktarı az olan yerleşmelerdir
Ülkemizde kır yerleşmeleri; köy yerleşmeleri ve köy altı yerleşmeleri edinmek üzere iki gruba ayrılmaktadır

Köy Yerleşmeleri
Köy yerleşmeleri Türkiye yönetimsel bölünüş sistemi içindeki en küçük birimdir Köy idareli yapısı tarım ve hayvancılığa dayanan aralıksız kır yerleşmeleridir Kuruluş yeri itibariyle köyler, genel olarak çay boylarında, dağ yamaçlarında, vadi içlerinde, ovalarda ve deniz kıyılarında bulunurlar Köyleri hesaplı fonksiyonlarına göre incelediğimiz zaman, genelde verimli tarım alanlarının yakınında kurulan köylerde halkın tarımla uğraştığı yüksek dağlık alanlarda ise hayvancılığın ön plana çıktığı, orman yakınında kurulan köylerde ise halkın orman ürünleriyle ilgili işlerde çalıştığı görülmektedir Yine deniz ve göl kenarındaki köylerde ahali balıkçılıkla uğraştığı bazı köylerde ise madenlerde çalıştığı görülür


Ülkemizde köyler yerleşme dokularına tarafından toplu ve düzensiz yerleşmeler biçiminde iki gruba ayrılır Bu durum üstünde yeryüzü şekilleri, su temini ve tarım alanları gibi faktörler etkili olmaktadır

Toplu yerleşme tipinde evler birbirine yakın olarak bir merkezde toplanmıştır Ova ve platolarda bulunan köyler genelde toplu yerleşme şeklindedir Bu cins yerleşmeler iç Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Marmara ve Ege bölgelerinde yaygındır

Düzensiz yerleşme tipinde ise evler tek yada bir kaç konut biçiminde arazi üstünde dağılmıştır Arazinin engebeli olduğu, tarım alanlarının küçük ve parçalı olduğu yerlerde düzensiz yerleşmeler yaygındır Bu tür yerleşmeler daha fazla Karadeniz Bölgesi‘nde görülür

Köy Altı Yerleşmeleri
Köyden minik, yönetimsel ve ekonomik olarak köye yan olan köy altı yerleşmeleri bir takım kişilerin dağıtılmış nedenlerle köylerden ayrılarak minik birimler halinde oluşturdukları yerleşmelerdir Bu cins yerleşmelerin ortaya çıkmasında, kalabalık ailelerden koparak egemen yaşama isteği, aileler arasında çıkan anlaşmazlıklar, tarla arazilerinin beceriksiz ve birbirinden uzak olması ve hayvanlar için mera ve sığınak temini gibi faktörler etkili olmuştur Genelde ilkbahar ve yaz mevsiminde geçici olarak kullanılan köy altı yerleşmelerinden bazıları zamanla aralıksız yerleşmelere dönüşebilmektedir

Esas köy altı yerleşmeleri şunlardır:

Semt
Bir köyün sınırları içerisinde birden fazla sürekli yerleşme varsa bunların herbiri semt olarak adlandırılır Mahalleler bir köyden ayrılmış ama idari fonksiyonu olmayan köye bağlı yerleşmelerdir Batı Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Batı Anadolu ’da yaygındır

Plato
Ülkemizde köy altı yerleşmelerinin en yaygın olanıdır Ülkemizde yazların çoğunlukla eksik yağışlı geçmesi sebebiyle otlar kurur, millet da hayvan sürülerini yazın yeşil otlakların ve suyun olduğu serin yaylalara götürürler Son yıllarda ülkemizde yaylacılık faaliyeti değişmeye başlamıştır Kuzey Anadolu dağlarının denize bakan yamaçları, Toroslar ve Ege dağları üzerindeki yaylalar turizme gevşemiş ve buralarda turizm faaliyetleri yaygınlaşmıştır

Divan
Birbirlerinden uzak kurulan evlerden oluşan yerleşmelerdir Bu evler bir araya gelerek mahalleleri oluşturur Her an birkaç ev ve hayvanlar için kümes, ağıl ve ağıllardan oluşur Kuzey Anadolu bu yerleşmelerin yaygın olduğu yerlerdendir

Mezra
Bir veya birkaç evden oluşan tarım ve hayvancılık yapılan küçük yerleşme tipidir Doğu ve Güneydoğu Anadolu ’da yaygındır Mezraların bir birçok geçici yerleşme olarak kurulmuş fakat gelişerek bir çoğu günümüzde kesintisiz yerleşmeye dönüşmüştür

Kom
Hayvan yetiştirmek için köylerden uzak kurulan bir konut ve ahırdan oluşan yerleşme tipidir Doğu Anadolu ’da bu alıcı yerleşmelere sık rastlanır

Ağıl
Küçükbaş hayvanlar için yapılmış etrafı çitler ve duvarlarla çevrilmiş üstü açık yerleşme tipidir Küçükbaş hayvancılığın yapıldığı Güneydoğu, İç ve Doğu Anadolu ’da yaygındır

Oba
Daha çok göçebe hayatı yaşayan halk göre kurulan ve hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir Akdeniz, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi yaygın olduğu yerlerdir

Çiftlik
Köy ve büyük kasaba yerleşmelerin uzağında sabit bir ya da birkaç konut ile geniş tarım arazilerinden oluşan yerleşmelerdir Çiftliklerin bazılarında tarımsal faaliyetlerle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır Batı Anadolu, Akdeniz, Trakya ve İç Anadolu ’da çiftliklere sık sık rastlanır

Dam
Çoğunlukla hayvancılık yapılan bazılarında ise ufak çapta ekim ve dikim yapılan geçici yerleşmelerdir Ege Bölgesi, Gökçeada ve Bozcaada ’da yaygındır
Kırsal kesimde konut yapımında kullanılan malzemeler, doğal çevre ve iklim ile fazla yakından ilişkilidir Kurak iklim bölgelerinde kerpiç evler, yağışlı ve ağaçlık alanlarda ahşap evler yaygındır

Ülkemizde;

Taş meskenler; Akdeniz, Ege ve Doğu Anadolu bölgelerinde,
Ahşap meskenler; Karadeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde,
Kerpiç meskenler; iç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır

Şehirlerin Sınıflandırılması
Coğrafi açıdan şehirler nüfuslarına ve fonksiyonlarına kadar sınıflandırılır

1) Nüfuslarına Tarafından Şehirler
Şehirler barındırdıkları insan sayısına kadar minik (nüfusu 10000 ile 25000 aralarında), orta (nüfusu 25000 ile 100000 aralarında) ve büyük kent (nüfusu 100000 den artı) olarak sınıflandırılır

2) Fonksiyonlarına Tarafından Şehirler
Şehirlerin fonksiyonlarına göre sınıflandırılmasında idareli, yönetimsel, kültürel ve askeri özellikler dikkate alınır Hemen her şehrin kuruluş ve gelişmesinde bu fonksiyonlardan bir ya da bir kaçı etkilidir Genel Olarak şehirlerin gelişmesinde bir fonksiyon ön plana çıkar Bir Takım şehirlerde ise ansızın fazla fonksiyon etkilidir İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Ankara gibi

Tarım Şehirleri
Ülkemizdeki ufak şehirlerin önemli bir kısmında ve orta büyüklükteki şehirlerin bir kısmında ahali geçimini daha fazla tarım ve hayvancılıktan sağlar Tarım alanlarının merkezinde kurulan bu şehirlerin bir kısmında tarıma dayalı sanayi kolları da bulunur Bu şehirler çevredeki ufak yerleşmelerin ihtiyaçlarının karşılandığı ticaret merkezi durumundadır Bu şehirlerin gelişmesi çevrelerindeki tarım alanlarının genişliğine, sulama, gübreleme, makineleşme ve ulaşım imkanlarına bağlıdır Bu şehirlere Rize, Erbaa, Niksar, İnegöl, Akşehir, Turgutlu, Aksaray, Karaman, Niğde, İğdır, Bayburt, Ağrı, Muş örnek olarak gösterilebilir

Ticaret ve Liman Şehirleri
Ticaret, şehirlerin gelişip büyümesinde etkin olan kayda değer fonksiyonlardan biridir
İç kesimlerle kara ve demiryolu bağlantısı nedeniyle geniş bir hinterlanda sahip liman şehirleri sanayininde gelişmesiyle birlikte ticaret mallarının alınıp satıldığı ve depolandığı kayda değer ticaret merkezlerine dönüşmüşlerdir İstanbul, İzmir ve Mersin gibi

Sanayi Şehirleri
Bu şehirlerde yaşayan halkın önemli bir kısmı geçimini sanayi kuruluşlarından sağlamaktadır İstanbul, İzmit, Bursa, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale ve İskenderun manâlı sanayi şehirlerinden bazılarıdır Bu şehirlerde sanayinin gelişmesiyle birlikte ticaret, bankacılık, ulaşım ve diğer sektörler de gelişmiştir Sanayinin gelişmesinde iklim şartları, ulaşım, hammadde kaynaklarına yakın olma ve enerji teminin kolay olması etkili olmuştur

Turizm Şehirleri
Değişik doğal güzellikler ve tarihi zenginliklere sahip şehirlerimiz birer turizm merkezi durumundadır Antalya, Bodrum, Marmaris, Çeşme, Ürgüp ve İstanbul bu merkezlerin başında gelir Bu şehirlerde turizmin gelişmesine bağlı olarak ticaret, ulaşım ve haberleşme gibi hizmetlerde gelişme gösterir Ayrıca işlek yollar üzerinde ve kavşak noktalarında bulunan Eskişehir, Afyonkarahisar, Konya, Ankara ve İstanbul gibi şehirlerin gelişmesinde ulaşım faaliyetleride etkin olmuştur

Yönetimsel Fonksiyonlarına Tarafından Şehirler
Mesken birimlerinin bazılarının gelişmesinde il merkezi ve başkent olmaları önemli derecede etkili olmuştur Bir ilde valilikle birlikte devlet işlerinin görüldüğü farklı alanlara yönlendirilmiş müdürlüklerin bulunması ve buralarda çok sayıda insanın çalışması o yerleşim biriminin gelişmesine katkı maddesi sağlar Mesela Hakkari, Kars, Bayburt, Ardahan gibi Geçmişte başkent olan Bursa, Edirne, Konya ve istanbul ’un gelişmesinde başkent olmalarının etkisi büyüktür Yeniden Ankara ’nın büyüyüp gelişmesinde başkent olmasının rolü büyüktür

Askeri Şehirler
Sarıkamış, Gölcük, Erzurum, Kırkağaç gibi bazı şehirlerimizde askeri birliklerin varlığı şehirlerin hesaplı hayatına manâlı bir canlılık katmaktadır

Kır ve şehir yerleşmelerinin özellikleri;
Kır yerleşmelerinde nüfus az şehir halkı yerleşmelerinde fazladır
Kır yerleşmelerinin bazıları geçici yerleşmelerdir, şehirlerin tamamı kesintisiz yerleşmelerdir
Altyapılar ve üst yapı hizmetleri şehirlerde kırsal yerleşmelere göre gelişmiştir
Eğitim, sıhhat gibi hizmetler şehirlerde daha fazla gelişmiştir
Kırsal kesimde yaşayanlar başlıca tarım ve hayvancılıkla uğraşırken şehirlerde yaşayanların kayda değer bir bölümü sanayi ve hizmetler sektöründe çalışır
Şehirlerde fazla katlı meskenler yaygındır ve iş alanları ile ev alanları aşağı yukarı birbirinden ayrılmıştır
Kırsal kesimde iklim ve doğal çevrenin etkisiyle ahşap, kerpiç ve taş meskenler yaygın iken şehirlerde fazla katlı betonarme yapılar yaygındır *