Türkü kavramı

Türkü kavramı Türkçe söylenmiş şiir anlamına gelen Türkünün Türkîsözünden geldiği görüşü ittifakla kabul edilmiş bir görüştür Yani, Türkkelimesine Arapça îilgi ekinin getirilmesiyle cisim bulmuştur Türk'e hasanlamına gelen bu söz halk müziği ağzında Türküşekline dönüşmüştür Türkü sözü muhtelif Türk boylarında öbür kelimelerle isimlendirilirler Türküyü Azeri Türkleri mahnı, Başkurtlar halk müziği yırı, Kazaklar türki, türik halık äni, Kırgızlar eldik ır, türkü, Kumuklar yır, Özbekler türki, ahali koşiğı, Tatarlar halık cırı, Türkmenler halk müziği aydımı, Uygur Türkleri de nahşa, koça nahşisi derler 1 Türkü terimi ilk kere XV yüzyılda Doğu Türkistan'da aruz vezniyle yazılmış ve özel bir ezgi ile söylenmiş ürünler için kullanılmıştır2 Burada değerlendirmeye çalıştığımız hece vezni ile söylenmiş türkülerin Anadolu'daki birincil örneğini ise, XVI yüzyılda buluruz Türkü şekline yerinde ve türkü adını içeren sözünü ettiğimiz bu parça XVI asır ahali şairlerinden Kimsesiz Dede'ye aittir Birtakım araştırmacılar türküyü şöyle yorumlamıştır: Cahit Öztelli: Halkın iç âlemini yaşatan, beşikten mezara değin tüm yaşayışını içine alan en dikkate layık edebî mahsuller türkülerdirGenel olarak türkü adını taşıyan manzumelerde değişmeyen bir ölçü ve şekil yoktur Yalnız saz şairleri tarafından sanat düşüncesiyle meydana getirilen türkülerde emin ve değişmez bir şekil vardır Uzun bir geleneğe bağlı olan bu türkülerde kavuştak (nakarat) bulunması şarttır Birinci dörtlüklerin 2 ve 4 mısraları ile sonraki dörtlüklerin 4 mısraları defalarca aynıdır3 Nihat Sami Banarlı: Koşma şeklindeki bir manzumenin her dörtlüğüne bir (beşinci) ya da bir (beşincialtıncı) mısra ilavesiyle söylenilen bir ahali şiiridir4 Muzaffer Uyguner: Her mısraı uyaklı üçer mısralı kıtalar ile gene uyaklı ve iki beyitten müteşekkil ara nağmeleri olan ve çalınıp söylenen folklorik halk müziği edebiyatı mahsulleridir5 Herbert Jansky, türküyü şu şekilde tanımlamaktadır: Türkü : Büyük tarihi hadiseler karşı halk kitlesinin sevinçlerini veya ümitsizliklerini; büyük şahsiyetler hakkındaki saygılarını ya da nefretlerini; gençler arasında geçen dokunaklı aşk hikâyelerini, millî hece veznini ölçü alan ve kalpleri fetheden mısralarla, derin bir muhteva içinde dile getiren edebî, aynı zamanda mûsiki bakımından ehemmiyete hâiz olan bu kendine öz bestelerle söyleyen; dar manâsıyla ise tarihi bir vesika mahiyeti belirten Türk millet şiirinin en eski türlerinden biri