ülkemizde kullanılan yakıtlar hangileridir

ülkemizde kullanılan yakıtlar hangileridir


Ocak Ateşinden Merkezi Isıtmaya

En eskiçağlarda ahali dıştan ya da mağaralarda ateş yakarak ısınırlardı sonradan ateşin dumanının çıkması için çatısında bir delik bulunan kulübe ve evler yaptılar; bu ısıtma yöntemi zamanla ocak ve bacaya dönüştü Havalandırma sorunu yoktu; açık ocakta yanan ateşten yayılan ısının birçok bacadan çıkıp gider, bunun yol açtığı hava akımı odanın içinde dolaşırdı Isı kaybını önlemek üzere ateşi kapalı ocaklarda ışıklandırma düşüncesi şömine ve sobaların yapımıyla sonuçlandı Böylece yakıtın yanma hızı ayarlanabiliyor ve sobanın ısısı büyük ölçüde konveksiyon aracılığıyla yayılarak odanın havasını ısıtıyordu Isıtma yöntemlerinin gelişmesinde sonraki adım, pat diye çok odayı tek bir ocaktan ısıtmak oldu Bu müşteri merkezi ısıtma sistemini birincil geliştirenler Romalılar'dı Evin döşemelerinin altından sıcak hava dolaştırmaya dayanan bu sistem 5 yüzyılda Roma İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra unutulup gitti ve ortaçağ boyunca Avrupa'da gene eskisi gibi açık ocaklar kullanıldı
Günümüzde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında en yaygın yöntem kalorifer dediğimiz merkezi ısıtma sistemidir Bu sistemde, kalorifer kazanında üretilen ısı, borulardan geçen bir akışkanla taşınarak evin bütün bölümlerine yerleştirilmiş olan radyatörlere iletilir Isıyı taşıyan değişken ya sıcak hava ya sıcak su veya sıcak buhardır Sıcak havalı merkezi ısıtmada, bir sıcak hava fırınında ateşin yakınından geçen hava konveksiyon aracılığıyla ısınır ve yapının her yanında borularla taşınarak odaların tabanında ya da duvarında yer alan panjurlu hava pencerelerinden içeri üflenir Isısını odaya vererek soğuyan hava başka kanallardan fırına geri döner ve bitmiş ısınır Havanın bu dolaşımı sadece sıcaklık farkından kaynaklanan doğal hava akımına bırakılmaz, vantilatörlerle hızlandırılır
Ülkemizde çok daha yaygın olan sıcak sulu merkezi ısıtmada, genelde yapının bodrumuna yerleştirilmiş bir kalorifer kazanında ısıtılan su odalardaki radyatörlere giden borulara pompalanır Kaynakla birleştirilmiş çelik levhalardan ya da dökme demirden yapılan radyatörlerin içi boştur ve dış yüzeyinin geniş olması için oluklu olarak yapılmıştır Sistemde sürekli olarak dolaşan sıcak su radyatörlerin içinden geçerken ısısını vererek soğur ve kazana dönerek her tarafta ısınır Radyatör adı ışıma anlamındaki radyasyon sözcüğünden türetilmiştir; fakat radyatördeki ısının yana çoğu konveksiyonla, geri kalanı ışıma yoluyla yayılır
Çoğu ülkede büyük meslek hanlarını ısıtmak için daha çok sıcak buharlı merkezi ısıtma sistemi uygulanır Çünkü, elektrik santrallarındaki buhar türbinlerini besleyen kullanılmış buhardan yararlanıldığında bu sistem fazla daha ekonomiktir Her yapıda keza buhar üretmektense, santralların atık (çürük) buharı kentin geniş bölgelerinin merkezi ısıtmasında kullanılabilir
Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, banyoda kullanılan sıcak su da kalorifer kazanında ısıtılır, fakat farklı bir boru sistemiyle dağıtılır Sıcak havayla ısıtılan yapılarda ise sıcak su için bambaşka bir kazan vardır
Vaktiyle kalorifer kazanlarında yakacak olarak yalnızca kömür kullanılırdı Bugün fueloil veya doğal gaz büyük ölçüde kömürün yerini almıştır; çünkü bu yakıtlar daha temizdir ve dağıtımı daha kolaydır
Merkezi ısıtma sistemlerinde mutlaka sıcaklığı denetleyici bir termostat bulunur Böylece yaşanan veya çalışılan yerin sıcaklığı isteğe göre ayarlanabilir Termostatın başka bir yararı da, daha çok ısı gerektiğinde kazanı otomatik olarak devreye sokup, sıcaklık yükseldiğinde yine otomatik olarak devreden çıkararak sistemin en ekonomik biçimde çalışmasını sağlamaktır

Değişik Isıtma Yöntemleri

Kalorifer ya da merkezi ısıtma kuşkusuz konutları ısıtmanın tek yolu değildir Birçok evde hâlâ odun, kömür, gaz ya da elektrik sobaları kullanılır Bir Takım insanlar da kocaman kütüklerin ya da issiz kömürün şöminede yanışını seyrederek ısınmayı sever Hatta bir gaz brülorünün aleviyle fiilen odun ya da kömür yanıyormuş izlenimini veren taklitşömineler bile yapılmıştır Tek bir odayı ısıtmak için elektrikli radyatör veya konvektörler yeterlidir Gene bu amaçla tasarlanan ısı ambarlayıcı elektrikli ısıtıcılar, adından da anlaşılacağı gibi ısıyı önce depolayıp sonra yayar Bu ısıtıcıların en büyük üstünlüğü, fabrika, mağaza ve işyerleri çalışmadığı için elektrik tüketiminin daha az olduğuj gece saatlerinde depolanan ısının ertesi gün kullanılabilmesidir Bütün gece elektrik prizine takılı bırakılan aygıtın içindeki ısıtıcı elemanlar tuğlaya benzeşen blokları ısıtır; böylece bu bloklar bütün gün yetecek kadar ısı depolayabilir
Konutların ısıtılmasında en yeni yöntemlerden biri güneş enerjisiyle ısıtmadır Çatıların üzerine yerleştirilen gineş panoları veya toplayıcıları çok bulutlu pe soğuk kış aylarında bile bir evi ısıtmaya! yetecek dek güneş enerjisi toplayabilir
Hangi yöntem uygulanırsa uygulansın, ısı kaybını azaltmak içini etkili bir izolasyon çok önemlidir Çift camlı pencereler, duvar ve çatı boşluklarına döşeneiı camyünü gibi gereçlerişlevi görerek ısı yalıtımında etkin olur Merkezi ısıtmada ayrıca su boruları ile tankların da yalıtılması gerekir

Havalandırma

Havalandırmanın amacı, yaşanan kapalı yer lerdeki kirli havayı dışarının taze havasıyla değiştirmektir Bunun için de havanın dışarıdan içeriye ve içeriden dışarıda durmadan akmasını karşılamak gerekir Evlerde ve ufak işyerlerinde genel olarak havalandırma düzenekleri yoktur; ara sıra kapı ve pencerelerin açılmasıyla doğal yoldan havalandırma yapılır Dahası kapı ve pencerelerin çevresindeki aralıklardan her zaman gereğinden çok daha artı hava girer bu nedenle yapıların çoğunda çerçevelerdeki çatlak ve aralıkların tıkanarak düşüncesiz hava akımlarının önlenmesinde yarar vardır Bu önlemlerin alınmasıyla yalnız soğuk havanın değil gürültünün de içeri girmesi engellenmiş olur Evlerde kullandığımız vantilatörlere benzer havalandırıcılar ise dönen kanatlarıyla hava akımlarını hızlandırır ve bütün gerektiği kadar pak havanın içeri girmesini sağlar Dışarıdan emilen temiz hava kanallardan geçerek odalardaki hava girişlerine kazanç; içerinin benekli havası da duvarlardaki çıkış deliklerinden dışarı atılır

Klima

Klima terimi iklimanlamındaki Fransızca bir sözcükten dilimize geçmiştir ve kapalı yerlerdeki havanın somut koşullarını değişim yöntemlerini tanımlar Bu maddi şartlar havanın sıcaklığı, temizliği, nemliliği ve hareketidir Bunlardan en az ikisi denetlenebiliyorsa, örneğin sıcak bir yaz günü kapalı bir ortamdaki havanın serin ve temiz veya soğuk bir günde nemli ve sıcak olması sağlanabiliyorsa o ortamda klima uygulandığından laf edilebilir
Klima sistemlerinde havayı ısıtmak ve soğutmak için uygulanan yöntemlerin temeli aynıdır Soğuk hava sıcak bir yüzeye değerek geçtiğinde bu yüzeyden ısı alacağı için sıcaklığı yükselir Buna karşılık sıcak hava soğuk bir yüzeyden geçirildiğinde ısısını bu yüzeye aktaracağı için soğur Hava soğutma sistemlerinde bildiğimiz buzdolaplarına çok benzeyen, fakat genel olarak daha büyük olan soğutma makineleri kullanılır Bu makinelerde, düşük sıcaklıkta kaynayan soğutucu bir sıvı, borular, kompresör ve genleşme vahinden oluşan bir sistemin içinde dolaşır Bu değişken önce ılık bir gaz halinde kompresöre kazanç; kompresör bu gazı büyük bir basınçla sıkıştırarak sıcak bir gaz halinde yoğunlaştırma borularına basar Suyla soğutulan bu borulardan geçerken ısısını suya aktaran gaz ılık bir sıvıya dönüşür ve bir tankın içine akar Hâlâ basınç aşağıda olan bu akıcı minik bir delikten geçerek daha geniş bir barbar aktığında genleşir ve genleşirken soğuyarak düşük basınçlı, soğuk bir sıvıya dönüşür
sonra bu soğuk sıvı buharlaştırıcı denen bir boru düzeninden geçirilir Bir yanlamasına da boruların dışına bir vantilatörle sıcak hava gönderilir Boruların soğuk yüzeyine değen sıcak hava soğurken, içeride dolaşan akışkan da bu sıcak havanın etkisiyle ısınarak gaz haline geçer Buradan kompresöre gider ve çevrim bitmiş başlar
Yoğunlaştırıcıda gazı sıvılaştırmak için su kullanılıyorsa sisteme su soğutmalı, hava kullanılıyorsa hava soğutmalıdenir

Nemlendirme ve Nem Giderme

Hava, belirtilmiş bir sıcaklıkta ama açıklanmış miktarda su buharı tutabilir Daha fazla nem tutamayacak duruma gelen batmış havanın bağıl nemi yüzde 100'dür Havanın sıcaklığı yükseldikçe tutabileceği su buharı miktarı artar, sıcaklığı düştükçe bu tedarik azalır Çünkü hava soğudukça taşıdığı buharın bir bölümü yoğunlaşarak suya dönüşecektir Çağrıda Bulunmak ama, doymamış hava kayıtlı bir dereceye dek soğutulduğunda doyma noktasına ulaşır; daha da soğutulduğunda içindeki nem su damlacıkları halinde havadan ayrılır Bu sıcaklığa çiy noktasıdenir
Görüldüğü gibi, havadaki fazla nemi gidermenin bir yolu havayı çiy noktasının altına düşecek değin soğutmaktır Havayı kolayca nem tutan maddelerin üzerinden geçmek de ikinci bir yöntemdir Bildiğiniz gibi yazın mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan akması güçleşir Çünkü sofra tuzu (sodyum klorür) çok basit nem tutan bir maddedir Lakin metalleri aşındırdığı için nem giderici olarak kullanmaya elverişli değildir; bu amaçla en fazla silis jeli (silikajel) ve lityum klorür kullanılır Böyle bir madde, mesela silis jeli bir tepsiye yayılıp üzerinden nemli hava geçirildiğinde, doyma noktasına gelinceye kadar havanın bütün nemini soğurur daha sonra bu tepsi otomatik olarak dışarı sürülür ve yerine kuru jel dolu yeni bir tepsi geçer; bu vesileyle ıslak jel de ısıtılarak kuruduğunda tekrar devreye girer
Çok kuru havayı nemlendirmek için de havayı bir su haznesinin üzerinden devretmek ya da duşa benzeyen fidan gibi deliklerden üzerine su püskürtmek gibi birkaç usul uygulanabilir
Havadaki nem oranının denetlenmesi başta insanların rahatı açısından siklet taşır bunun dışında bir takım fabrikalarda üretilen ürünlerin niteliği de büyük ölçüde havanın nemlilik derecesine bağlıdır Yazın sıcak ve ıslak havalarda bazı yiyecek maddeleri öylesine nemlenir ve yapış yapış duruma kazanç ancak ürünü paketlemek bile güçleşir Özellikle bonbon, makarna, ilaç, resim filmi ve kâğıt fabrikalarında nem ve sıcaklık koşullarının denetlenmesi fazla önemlidir
Bir Takım klima sistemleri sadece havayı ısıtmak, nemlendirmek ve temizlemek için tasarlanmıştır; dolayısıyla yalnız kış mevsiminde ya da soğuk havalarda kullanılabilir Buna karşılık havayı soğutmak, nemini onarmak ve arındırmak için planlanmış bir klima sistemi de sadece yazın veya sıcak havalarda kullanılabilir Ama hemen hemen tüm klima sistemlerinde havadaki töz, kül, kıl, çiçektozu gibi yabancı maddeleri tutan bir hava filtresi vardır Evin içinde dolaşıp gelen hava önce bu filtreden geçer, daha sonra Isıtılarak ya da soğutularak yeniden odalara gönderilir Havadaki tozlar ya da değişik yabapcı maddeler, genellikle yapışkan olan filtre kâğıdına yapışıp kaldığı için filtrelerin zaman zaman temizlenmesi veya yenilenmesi gerekir; Bir Takım klimalar tütün dumanındaki en küçült parçacıkları bile tutabilen elektrostatik filtrelerle donatılmıştır Bu aygıtlar toz parçacığına bir elektrik yükü verir; daha sonra, karşıt elektrik yüklü bir levha bu parçacıkları kendine çekerek havadan ayırır Bu levhalar yıkanarak temizlenebilir
Her klima sisteminde ya da aygıtında, havayı ısıtma ve soğutmai borularının üzerinden, filtrelerden ve odalara giden kanallardan devretmek için bir veya daha fazla sayıda vantilatör vardır Bu vantilal örler elektrik motorlarıyla çalıştırılır Isıtılmış veya soğutulmuş, arınmış ve nemlendirilmiş ya da kurutulmuş havayı odalara tajiyan kanallar hafif metal levhalardan veya borulardan yapılır Kanalın odaya açılan ağzında genellikle bir panjur ya da ızgaralı bir çerçeve bulunur

öncelikle Willis H Carrier'in (18761950) tasarladığı klima sistemi çoğu araştırmacının katkısıyla gelişerek bugünkü biçimine ulaşmıştır Yüzyıllık bir geçmişi olan bu cihaz bugün jurnal yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır Özellikle sıcak ülkele de yaşayanların geceleri kuytu uyuyarak yeni bir güne dinlenmiş başlamalarını, işyerlerinin boğucu ve nemli havasından rahatsız olmadan çalışabilmelerini sağlayan klima sistemleri hastane, otel, restoran, sinema, tiyatro gibi kalabalık yerleri yaşanabilir birer ortama dönüştürmüştür

Enerji Tasarrufu

Bütün dünyada tükejtilen yakıtın az daha yarısı yapıların ısıtılması ya da soğutulması için kullanılır Yeryüzündeki kömür, petrol ve doğal gaz yataklarının büyük bölümü daha şimdiden bitap durumda; fakat bu fosilyakıtların oluşması milyonlarca yıl alır Bu yüzden, yakıtımızı tüketmek pahasına elde ettiğimiz ısıdan birkaç kez yararlanmanın yollarını bulmak gerekir Havadan havaya ısı aktaran ısı eşanjörlerinin amacı da budur En basitinden bir ısı eşanjörü gerçekleştirmek için, bir yapının pis hava çıkış kanalı ile pak hava giriş kanalına fidan gibi borulardan oluşan birer petek yerleştirilir Bu iki petek borularla birbirine bağlanır ve otomobil radyatörlerinde kullanılan antifriz gibi donma noktası düşük bir sıvıyı boruların içinde dolaştırmakla, çıkış kanalındaki havanın ısısı antre kanalındaki havaya aktarılabilir
Değerli fosil yakıtlardan tasarruf etmenin diğer bir yolu da bu yakıtları ısınma amacıyla kullanmamaktır Bunların yerine esinti, dalga, gelgit ve güneş enerjisi gibi aralıksız yenilenen, bitmez tükenmez enerji kaynaklarından yararlanabiliriz Mimarlara düşen atama de bir yapının tasarımında ısıtma, havalandırma ve klima sistemlerine gereken önemi vererek ayrıca insanların rahatını sağlayan, keza de enerji savurganlığını önleyen yapılar kurmaktır *