Uluslararasi Hukukta Çalışan Çocukların Hukuki Durumu

Uluslararasi Hukukta Çalışan Çocukların Yasal Durumu

Genel kavram
Çalışan çocuklar, ülkemizde ve dünyada sömürülmeye en açık ve korunmaya yoksul toplumsal kesimlerinden birini ve ülkelerin geleceği açısından en önemlisini teşkil etmektedirZira insanlığın gelişim evresinde çocukluk manâlı bir yer işgal ederÇünkü çocukluk evresinde alınan esas eğitimin,ekseriyet evresindeki çalışma yaşamına büyük katkıları vardırBu yüzden geçen bu evrenin yani ‘çocukluk ’ evresinin göz ardı edilmemesi gerekmektedir
Dünyanın çoğu bölgesinde bugünkü konjonktür başlıca alınırsa çocukluk süreci daha aşılmadan, maddi ve zihinsel gelişimleri daha tamamlanmadan,kendi ülkelerine ileride katkıda bulunmaları için ayrılan oyun ve eğitim süreçlerinden yoksun bırakılarak çocuklar imal sürecine sokulmaktadırlarNedeni ise çok basittir ve iki kelime ile açıklanır “ucuz işgücü olmaları
Dünyada fazla manâlı bir sorun olan çocuk istihdamı küreselleşme ile daha da büyük bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadırBugün dünyamızda çoğunluk aşamasına gelmede kademeli bir öğrenme sürecinden geçerken kazanılan çocukluk kavramı es geçilmekte ve milyonlarca çocuk fiziki,zihinsel,sosyal,eğitsel,hissi ve kültürel açıdan gelişmelerine hasar veren koşullarda çalışmaktadır
Sanayi kapitalizminin gelişmesi,ucuz çocuk emeğini, işgücü piyasasının zahmetsizce ulaşabileceği bir niyet haline getirmiştirBu işlem içerisindeki görüşler ise ikiye ayrılmışlardır19yyAvrupa ’sına bakılırsa ola ki,bazı çevreler fabrikayı çocukları sokaktan kurtaran ve yetişkinliklerine geçişi sağlayan bir “sosyalleşmesüreci olarak görürken;bazı çevrelerde çocukların belli başlı yerlerinin okul olduğunu ve fabrikanın bir çocuğun gelişiminde negatif etkilerini savunmuşlardırGünümüzde doğru ikinci manzara şampiyon gelerek çeşitli ahlak değerlere ve uluslar arası antlaşmalara esas olmuştur
2Çocuk ve genç işçi kavramları
Türkiye ’nin onayladığı Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi ’nin 1maddesi,18 yaşından ufak herkesi çocuk olarak tanımlamaktadırUluslar arası Alıştırma Örgütü ise,1524 yaş grubunu genç emekçi kabul ederken,15 yaşın altında aile bütçesine katkıda bulunmak ya da yaşamını nedeniyle çalışanları “çocuk işçiya da “çalışan çocukolarak adlandırmaktadır
Uluslar arası Egzersiz Örgütü tahminlerine tarafından gelişmekte olan ülkelerde çalışan 514 yaş grubundaki çocuk sayısı,(120 milyonu tam süreli,130 milyonu da kısmi süreli işlerde çalışanlar almak üzere)250 milyondurBu 250 milyon çocuğun %61 kadarı(153 milyonu)Asya ’da;%32 si(80 milyonu )Afrika ’da ve %7 si(175 milyonu)Latin Amerika ’dadır
Çocuk işçiliği sadece az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin sorunu değildirSanayileşmiş ülkelerin bir çoğunda da çocukların çalıştığı görülmektedirİtalya, Avrupa ’da bekli de en fazla çocuk çalıştıran ülkedirABD ’nin de hayli topluluk çocuk emekçi nüfusu vardırBu çocuk işçilerin çoğunluğu tarım kesiminde çalışmaktadır ve arasında önemli bir bölümü göçmen ailelerinin çocuklarıdır
3Uluslararası Egzersiz Örgütü ’ nün Konuya Yaklaşımı
Varolduğu süre baştan başa, ILO ’nun çabası, işe alınmada en düşük alıştırma yaşının kabulüne dayandıUluslararası Çalışma Konferansı ’nın 1919 yılındaki toplantısında ILO,çocuk işçiliğine ilişkin birincil sözleşmeyi, 5 numaralı Asgari Egzersiz Yaşı(Endüstri)Sözleşmesini kabul etti:Bu Anlaşma, 14 yaşından minik çocukların endüstriyel işletmelerde çalışmalarını yasakladıİzleyen 50 yıl baştan başa, 9 anlaşma daha kabul edildiBunlar endüstri,tarım,denizcilik,endüstridışı, balıkçılık yer altı işleri gibi ayrı sektörlerde en düşük çalışma yaşını düzenledi
1973 ’de ayrıntılı bir sözleşme kabul edildi1973 tarihli 138 sayılı En Az Çalışma Yaşı Sözleşmesi, bütün idareli sektörleri ve ister ücretli ister bağımsız çalışsın, tüm çalışan çocukları kapsamaktadırBu anlaşma işe kabulde en düşük yaşa ilişkin, en kapsamlı ve yetkili uluslararası tanımı yapmaktadırAynı zamanda, özellikle gelişmekte olan ülkeler için aşamalı ve esnek bir yaklaşımı içerdiğinden yenilikçidirBu sözleşmeye göre,asgari alıştırma yaşı 15 ’tir; oysa hafif işlerde 13 yaşını doldurmuş çocuklar çalıştırılabilirÖte yandan, ekonominin ve eğitim faaliyetlerinin yetkisiz olduğu ülkelerde minimum egzersiz yaşı 14 olarak kabul edilir ve hafif işlerde 12 yaşını bitirmiş çocuklar çalışabilir
1990 ’larda, genellikle çocukların refahı ve bilhassa çocuk işçiliği konusunda, uluslar arası toplumda daha önce görülmemiş bir alaka doğmuştur Bu dönemdeki en kayda değer gelişmeler :
· BM Genel Kurulu, 1989 ’da, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ’ni kabul etmiştirBu, dünyadaki az daha bütün ülkeler tarafından çocuk hakları konusunda kabul edilen en detaylı sözleşmedirBu sözleşmede diğer haklar yanına çocukların ekonomik sömürüden korunma haklarını dair hükümlerde yer almaktadır
· ILO,1992 ’de Çocuk İşçiliğinin Ortadan Kaldırılması Uluslararası Programı ’nı (IPEC)başlatmıştırBu proje çocuk işçiliği ile çaba eden ulusal programlara teknik yardım dahil milletlerarası takviye temin etmek için oluşturulmuştur
· 1995 ’de Kopenhag ’da yapılan Sosyal Gelişme için Dünya Zirvesi ’nde bir bildirge ve eylem programı kabul edilmiştir Bu bildirge ve eylem programında çocuk işçiliğinin yasaklanması için bütün ülkelere çağrıda bulunulmuştur
· 1998 ’de,Milletlerarası Çalışma Konferansı,İşyerinde Esas İlkeler ve Haklar Bildirgesi ’ni kabul etmiştirBu bildirge,ilgili sözleşmeleri onaylasın veya onaylamasın ILO üyesi tüm devletlerin çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması yükümlülüğü aşağı olduğunu kabul etmiştir
Çocuk işçiliğinin tüm biçimlerinin ortadan kaldırılması, uzun dönemli bir amaçtır Ama çocuk işçiliğinin bazı biçimlerinin çok ciddi ve insanlık dışı olduğu ve daha pozitif katlanma edilemeyeceği düşüncesi büyümüştürBu nedenle 1990 ’larda çocuk işçiliğinin en fena biçimlerinin ortadan kaldırılmasına öncelik verilmesi, gözle görünür bir takım sonuçların süresiz bir gelecekte değil, kısa bir dönemde alınması gerektiği ve hızla sonuçların alınması için ulusal ve milletlerarası düzeyde bir eylem programının uygulamaya geçirilmesi yönünde görünüm birliği oluşmuştur
Dünya çapında çoğalan alaka çerçevesinde ILO, 1999 ’da 182 sayılı Çocuk İşçiliğinin En Fena Biçimlerinin Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi(No 182) ve 190 sayılı nasihat kararını kabul etmiştir182 sayılı anlaşma, taraf devletlerden çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerini acil olarak menetmek ve ortadan uyandırmak için hemen ve etkili önlemler almalarını istemektedir138 sayılı sözleşmeden öbür olarak 182 sayılı kontrat hiçbir esnek hüküm içermemekte, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında ayrım yapmamaktadırSözleşme 18 yaşın altındaki bütün kız ve erkek çocuklara uygulanacaktır
Çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerinin ortadan kaldırılması, ulusal ve uluslararası eylemlerde belli başlı ve ivedi öncelik olarak kabul edilmektedir182 sayılı kontrat, Milletlerarası
Egzersiz Örgütü üyelerinin yarısından birçok (100 ülke) göre onaylanmış durumdadır
182 sayılı sözleşmenin kabulü ve onayı, çocuk işçiliğinin bütün biçimlerinin ortadan kaldırılması nihai amacından vazgeçildiği anlamına gelmemektedir Çocuk işçiliğinin fena biçimleriyle mücadeleye öncelik verilmesi, önceliklere yer verilmesi anlamına gelmektedir Bu
anlaşma, nihai amacın sağlanması için alınacak öteki eylemleri teşvik edecektir
Bu Anlaşma ’yi onaylayan Türkiye ’nin de yasalarıyla, çocuk işçiliğinin iyice ortadan kaldırılmasını son niyet olarak belirlemesi, fakat çocuk işçiliğinin en kötü biçimlerini (niteliği ya da çalışma koşulları gereği çocuğun sağlığı, güvenliği ya da ahlakına hasar verebilecek işleri) öncelikli olarak ortadan uyandırmak için bunları açık açık saptaması ve yasaklaması, bu nesil yasaları, ihlal edenler için yaptırımlar ve mağdurlar için tazminat öngörmesi ve ciddi şekilde uygulaması gerekmektedir Bu bağlamda ILO ’nun yaptığı Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı(IPEC) ’na kısaca değinmekte yarar vardır
4Uluslararası Çalışma Örgütü Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı (IPEC)
Çocuk işçiliği dünya gündeminde en üst sırada yer alması gereken ve çabuk çözüm bekleyen bir sorundurMilyonlarca çocuk, fiziki, zihinsel, eğitsel, sosyal, duygusal, ve kültürel gelişimlerine zarar veren ve milli yasalarla milletlerarası standartlara uygunsuz koşullarda çalışmaktadırKuruluşundan bu yana, Uluslararası Egzersiz Örgütü (ILO), çocuk işçiliğini manâlı bir konu olarak ele almıştır19921993 yıllarından itibaren ise çocuk işçiliği konusunu , ILO ölçeğinde gözetilmesi gereken bir konu olarak belirlemiş ve Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programını (International Programme on the Elimination of Child labour IPEC) başlatmıştır IPEC programı 1992 yılında Brezilya, Hindistan, Endonezya, Kenya, Tayland ve Türkiye'de başlatılmış, 1994 yılında Bengaldeş, Nepal, Pakistan; Filipinler, Tanzanya, 19961997 yıllarında ise Kamboçya, Sri Lanka, Benin, Darı, Madagaskar, Senegal, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua, Panama, Arjantin, Bolivya, Peru, Venezuella, Kolombiya ve Ekvator programa katılmıştır Halihazırda 74 ülkede sürdürülen programa Afrika, Arap ülkeleri, Asya, Orta ve Doğu Avrupa'dan katılmak isteyen bazı ülkelerde de hazırlık çalışmaları yapılmaktadır
Programa katılan ülkelerdeki çalışan çocukların korunması amacıyla gerçekleştirilen ulusal düzeydeki incelemeler, ulus, gönüllü kuruluşlar ve ilgili kilit gruplar (işçi sendikaları, meslek müfettişleri, patron örgütleri, eğiticiler, basın, aileler, çocuklar ve diğerleri) kadar yürütülmektedir ILO IPEC'in uzun vadeli asıl hedefi, çocuk işçiliğine son verilmesi, kısa ve orta vadeli hedefi ise çocukların korunması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesidir Oysa, ülkelerin sosyo hesaplı koşulları göz önüne alındığında kaynakların yetersizliği ve alt yapı eksikliği çocuk işçiliğinin fazla kısa vadede sona erdirilmesinin güç olduğunu ortaya koymaktadır Bunun gerçekleşmesi o kadar çok ülkede sosyal ve idareli koşulların iyileşmesine bağlıdır Bundan dolayı, IPEC önceliğini en fena biçimlerdeki çocuk işçiliği olarak belirlemiştir IPEC stratejisi hükümetlerin çocuk işçiliğiyle mücadeledeki politik özlem ve kararlılıklarını; emekçi, işveren ve sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği içinde en üst düzeye çıkarmasına katkıda bulunmak olarak özetlenebilir
IPEC'in bütün dünyadaki uygulamaları ve tecrübesine dayanarak çok boyutlu bir sorun olan çocuk işçiliğinin önlenmesi için fazla kuruluşlu çözümler gerektiği söylenebilir Çocuk işçiliğiyle etkin bir mücadele için milli plan ve strateji meydana getirmek sorunun çözümünde öncelikli olarak ele alınmalıdır
Ulusal bir plan ve taktik oluştururken ağırlık içeren konuları aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz ;
· Bütün ulusal eylemler için bir çerçeve çizmek
· Nihai amaçlı eylem planlaması gerçekleştirmek
· Hükümet, işçi ve işveren kuruluşlarına düşen tahsis ve sorumlulukları atamak ve etkili bir işbölümü yapmak
· Sivil toplum kuruluşları ve diğerlerinin rollerini belirlemek
· Vakit sınırlı projeler
· İzleme ve değerlendirme için tasarlama yerine getirmek
· Finansman
Tüm bu unsurları barındıran bir ulusal plan, eğitim desteği ve hesaplı desteklerle birleştiğinde çocuk işçiliğiyle etkili bir mücadelenin çerçevesini oluşturabilir
5 ILO Ankara Ofisi Kadar Yürütüle Çocuk İşçiliğini Sona Erdirme Milletlerarası Programı (IPEC) Faaliyetleri:
· Türkiye 1992 yılında IPEC programı aracılığıyla Çocuk İşçiliği ile çaba hareketine başlayan ilk 6 ülkeden biri olmuştur Eylül 1996 ’da Türkiye Hükümeti ve ILO aralarında imzalanan anlaşmayla 2001 yılı sonuna kadar uzatılan IPEC programı 1992 yılından bu yandan ikişer yıllık dönemler halinde sürdürülmektedir
· 19921993 yıllarını kapsayan birinci etkinlik döneminde, IPEC stratejisi, çocuk işçiliği sorununun sebepleriyle birlikte incelenerek içeriye doğru anlaşılması, politika oluşturanların duyarlılığının arttırılması, öncelikli alanların belirlenerek ufak ölçekli ve esnek eylem programlarının oluşturulması ve konunun sosyo ekonomik politika, program ve bütçeler içinde yer almasının sağlanması olmuştur
· 19941995 dönemi programları önceki dönemde gerçekleştirilen eylem programları verileri, gelişen duyarlılık ve edinilen tecrübe üstüne geliştirilmiştir
· 19961997 döneminde çocuk işçiliğiyle mücadele stratejileri DİE ’nin çocuk işçiliği araştırması ve Çalışma ve Sosyal Emniyet Bakanlığı Meslek müfettişlerinin 7 bölgede yürüttüğü en yüksek riske sahip sektörler araştırmasına dayandırılmıştır Programlar önceki yıllarda elde edilen sonuçların birleştirilmesi ve daha geniş sosyo hesaplı ve eğitsel unsurlara önem verilmesi üstünde yoğunlaşmıştır
· 19981999 döneminde ise çocuk işçiliği sorununun çok nedenli doğasına öncelikli olarak siklet verilmiştir Hazırlanan programlarda ; çalışan çocukların maddesel güvenliği, eğitsel, psikososyal, bilişsel ve kültürel ihtiyaçları ve bunları etkileme durumunda bulunan gruplar (aileler, işverenler, öğretmenler, iş müfettişleri, polis, yerel otoriteler, hükümette politika oluşturanlar ve sivil toplum kuruluşları) hedeflenmiştir Bu amaçla diğer Birleşik Milletler organlarıyla, bilhassa UNICEF ile işbirliğini ve iki taraflı projeler yardımıyla daha geniş kitleye ulaşmak öngörülmüştür
· 20002001 döneminde ise Türkiye'nin 8 Beş Yıllık Yeniden Yapılanma Programı'nın ilgili maddeleriyle uyumlu olarak Türkiye'de çocuk işçiliğinin önlenmesine yönelik milli bir taktik geliştirilmesine önayak olacak ve çok kuruluşun işbirliği içinde çalışacağı model projeler geliştirilmesi hedeflenmiştir
Yukarıda özetlenen faaliyetlere hükümet, işçi, işveren ve sivil toplum örgütlerinin faal ve istekli katılımının, ILOIPEC programının Türkiye ’deki başarısına katkıda yer alan en manâlı öğe olduğu düşünülmektedir Çocuk İşçiliği ile mücadelede işbirliği yapan kurum ve kuruluş sayısının artmasının bu çok önemli problemin çözümüne sürat kazandıracağı açıktır Bu doğrultuda çalışmalarını sürdüren ILO Ankara Ofisi toplumun geniş kesiminin duyarlılığını arttırmaktan ve bu konuda geliştirilecek projelere katkıda bulunmaktan hoşnutluk duyacaktır
6Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Çalışan Çocuklar
Çocuk Hakları Sözleşmesi genellikle çocuklarla ilgili düzenlemeleri getiren bir sözleşme olurken bununla birlikte çalışan çocuklarla ilgili hükümlere de yer vermiştirBu anlaşma Birleşik Milletler üyesi tüm devletlerce imzalanması ve kısa süre içinde yürürlüğe girmesi için UNICEF göre yoğun uğraş harcanmış bir uluslararası metindirBu sözleşmeye baktığımızda dünyada özgürlük , yargı ve barışın temelini oluşturan ve doğuştan olan gelen haysiyetle çocukların bir ahali için ne derecede önemli olduklarını görmekteyizÇocuk Hakları Bildirisinde de belirtildiği üzere ‘ ’çocuğun lüzum bedensel , gerek zihinsel bakımdan tam erginliğe ulaşmamış olması sebebiyle doğum sonrasında olduğu kadar , doğum öncesinde de uygun yasal korumayı da taşıyan özel güvence ve koruma gereksiminin bulunduğunu ’ ’ belirtmektedir
Birleşmiş Milletlerde Çocuk Hakları Sözleşmesi alanında birincil faaliyet 1924 yılında Milletler Cemiyeti döneminde benimsenen bir ilan ile ortaya çıkmış , buna ilişkin etkinlikler Çocuk Hakları Sözleşmesi ’nin 20 Kasım 1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ’nda kabul edilmesi ile sonuçlanmıştır
Çocuk Hakları Sözleşmesi Türkiye göre ise 14 Eylül 1990 tarihinde imzalanmış olup sonradan 9 Aralık 1994 günlü ve 4058 sayılı uygun bulunduğu hakkında kanunla gerçeklemiş , 23 Aralık 1994 tarihinde 946423 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla yürürlüğe konulmuştur27 Ocak 1995 tarihinde de Devlete Ait Gazete ’de 22184 rakam ile yayınlanmıştır
Çocuk Hakları Sözleşmesi doğrudan çalışan çocukları ilgilendiren iki temel düzenlemesi mevcuttur Bunlardan biri iş hukukunu yakından ilgilendiren 32 Maddesi ve diğeri de sosyal emniyet hukukunu ilgilendiren 26MaddesidirDiğer yanlamasına, dolaylı olmalarına rağmen , çocuğun eğitim hakkını ilgilendiren 28Madde ile dinlenme hakkını ilgilendiren 31Madde çalışan çocukların haklarına yönelik düzenlemeleri ele almaktadırÇocuk Hakları Sözleşmesi ’nin birinci maddesi ‘ ’Bu sözleşme gereğince çocuğa uygulanabilecek olan kanuna tarafından daha erken yaşta reşit olma durumu hariç on sekiz yaşına değin her insan çocuk sayılır ’ ’ anlatımını taşır Buna kadar 18 yaşına değin herkes Çocuk Hakları Sözleşmesi bakımından çocuk sayılmaktadır *