Ümit Boyner: Hayatın tadı da kaçıyor

TÜSİAD Yüksek İstişare Kurulu Lider Yardımcısı, Gayeler İçin İş Dünyası Platformu İdare Heyeti Lideri ve Boyner Küme İdare Konseyi Üyesi Ümit Boyner, iktisat dendiği vakit ihracat şu kadar arttı, faiz yanlışsız mudur, kur ne olacak sorularının karşılığından evvel eğitim ve hukuka bakmak gerektiğine dikkat çekerek, “Bunlar sağlanmadığı sürece biz daima tekerleği çeviriyoruz, ileri gitmiyoruz” dedi.

Boyner, toplumsal cinsiyet eşitliğini yalnızca bayan hakları problemi değil, toplumun huzur ve refahını etkileyen bir demokrasi sıkıntısı olarak gördüğünü vurguladı.

Çok fazla politize olmanın da gelişimin önünü tıkadığına işaret eden Boyner, toplum ve iş dünyasıyla devlet ortasındaki rollerin ve sorumlulukların daha eşit paylaşılması gerektiğini söyledi.

Koronavirüs ile ilgili “Dünyayı çok kirlettik, kaynaklarını çok kısıtlı hale getirdik, havayı, denizleri kirlettik. Tüm bunların kesinlikle bir bedeli de vardır” diyen Ümit Boyner ile bayana şiddeti ve bayanın istihdama iştirakini, Türkiye iktisadını ve son gelişmeleri konuştuk.



GÜNDEN GÜNE RİSK YÖNETİYORUZ

* İktisat güç bir devirden geçiyor, iş dünyası olarak hangi zorlukları yaşıyorsunuz?

Türkiye'nin şu anda üzerinde en çok durması gereken şey insan kaynağına yatırım olmalı. Bundan hareketle daha fazla katma kıymet, teknoloji, fikir üreten bir ülke haline gelinebilir. Bunları yapmazsak rekabetçi ülke olmamız çok güç. Yoksa faiz oranı, para siyaseti, kur, şu bu büsbütün bir sonuç. Temelde adımlar atılmalı. Laf daima yatırımlara, mikro ıslahatlara geliyor lakin ıslahatların temelinde insan kaynağına yatırım ve eğitim var.

Uzun devirde sıkıntıları çözmemiz kimi temel mevzulara girmemizi gerektiriyor. İktisat ile ilgili bu süreçte aslında fazla söylenecek bir şey de yok. Günden güne risk yönetiyoruz. Hukukun öngörülebilirliği koşul. Üniversal kıymetlerin hukukta kendini bulması çok kıymetli. Türkiye bu hususta gerçek yerde değil. Bu da hakikat bir yatırım ortamı önümüze çıkartmıyor. Hakikat bir yatırım ortamı hukukta istikrarın sağlandığı bir ortam demektir.

İktisat dendiği vakit ihracat şu kadar arttı, faiz gerçek mudur, kur ne olacak sorularının karşılığından evvel eğitim ve hukuka bakmak lazım. Bunlar sağlanmadığı sürece biz daima tekerleği çeviriyoruz, ileri gitmiyoruz.

KARARLAR ORTAK ALINMALI

* TÜSİAD başkanlığınız periyodunda de bu meseleleri lisana getirdiniz, lakin hukuk devletinden ve kaliteli eğitimden daima uzaklaşma var lakin? Bu alanda düzelme olacağına dair umudunuz var mı?



Global konjonktüre baktığımız vakit insanlık olarak yolun sonuna geldik diye düşünüyorum. Artık karar vakti. Kendimizi dünya olarak düzeltmezsek beşere ve yaşama pahası öne çıkartmazsak gideceğimiz bir yer yok. İnsan, etraf, dünya bitiyor. Globalleşmenin yarattığı problemleri da görüyoruz. Daha istikrarlı bir gelir dağılımı, daha katma bedel yaratan bir üretim, etrafa saygılı bir üretim, daha sağlıklı kentleşme, bölgesel gelişme oranlarının bir kesim daha olağanlaşması çok değerli.

Türkiye'de bölgesel farklılıklar çok fazla. Çok gerçek yerlerden çok yanlış yerlere geldik. 2004'te bölgesel kalkınma ajansları kuruyorduk, orada yapılacak çok şeyler vardı...

Çok fazla politize olmak da gelişimin önünü tıkıyor. Bir kesim toplum ve iş dünyasıyla devlet ortasındaki rollerin daha eşit paylaşılması, sorumlulukların daha eşit paylaşılması gerekiyor. Doruktan inme olmuyor, en azından kalıcı olmuyor. Toplumu, iş dünyasını, üretenleri belirli ıslahatların belirli kararların ortağı yapmadığınız vakit başarısız oluyorsunuz.

BÜYÜME SAĞLIKLI DEĞİL

* Türkiye'nin şu anda çözmesi gereken can yakıcı sorunu hangisi?

İstihdam. Genç işsizliğinin bu noktada devam ettiği bir büyüme sağlıklı değildir. Gelir tabana yayılmıyor. Gelir dağılımında eşitliği sağlamada yanlış yoldayız. Burada tahlil bugünden yarına olmaz, lakin adım atmak gerekiyor.

LİSANA DİKKAT EDİLMELİ

* Bayana yönelik şiddet son yıllarda çok arttı, neye bağlıyorsunuz?

“Daha fazla görünür oldu o yüzden artmış görünüyor’ diye bir argüman da var. Görünür olması bence güzel oldu. Bu mevzuda hassaslık, örgütlenme hatta iş dünyasının bu bahse müdahil olması dikkat çekmesi da şiddeti görünür kıldı. Seslendirilmeyen olaylar ortaya çıktıkça şiddetle uğraş gereği ve iradesi de arttı. Şiddet yalnızca fizikî şiddet de değil, üslubunuzla, iş yerinde mobbingle, hayatımızın aslında önemli bir modülü. Bilhassa hala bayana şiddetle ilgili kâfi düzenlemeler yapılmadı ve uygulanmıyor. Şiddetle ilgili kabahatlerde hala hafifletici bir grup ögeler olabiliyor. Tüm bunlarla ilgili hassaslığın gelişmesi çok kıymetli.

Toplumda bilhassa rol model olan bireylerin üslupları konuşma ve diğerlerine hitap etme biçimleri olaylara yaklaşımları şiddet taşıdıkça vatandaşta da bir tesir yaratıyor. Bu lisana dikkat etmek gerekiyor. Rol modellerdeki öfke toplumun öbür katmanlarını da etkiliyor. Buna özellikle dikkat çekmek gerekiyor.

HAYATIN TADI KAÇIYOR

* Bilhassa siyasette, yönetenlerde kutuplaştırıcı lisan hakim, bu da körüklemiyor mu şiddeti?



Şu anda birçok ülkede sert üslupla kutuplaştırmanın prim yaptığını ya da bir böl yönet anlayışının hakim olduğunu görüyoruz. Bu sürdürülebilir bir durum değil. Toplumlar ve toplumun dokusunun sıhhati açısından son derece ziyanlı bir durum. Beşerler artık bıktı. Zira şiddet bu kadar hayatımızın kesimi olunca açıkçası hayatın tadı da kaçıyor. Şiddet lisanını kullananlar da, toplumları yönetenler de bu üsluptan vazgeçmedikçe toplumun huzur bulması güç.

* Maddelerde hangi eksikler var?

Kanunların uygulanmasıyla ilgili eksikler var. Mesela İstanbul Kontratı; mukaveleyi 2014’te Hükümet ve Büyük Millet Meclisi kararlarıyla imzalayan birinci ülkeyiz. Kontratın birinci 4 hususu de bayanın şiddetten korunmasıyla ilgili çok kıymetli yaptırımlar içeriyor. Artık İstanbul Sözleşmesi'ni nasıl değiştireceğiz diye değil, nasıl daha âlâ uygulayacağız diye düşünme vakti.

BAYAN DEĞİL DEMOKRASİ PROBLEMİ

* Koronvirüste seferberlik ruhu dediniz, bayana karşı şiddette ülke içinde bir seferberlik ruhu sağlamak mümkün mü?

Şöyle bir sorun var: Cinsiyet eşitliği özelinde bakarsanız lisanımıza bile yerleşmiş sıkıntılı bir kültürümüz var. Bayanı evvel ailedeki yeriyle kıymetlendiren bir gelenekten geliyoruz. Bayan evvel anne yuvayı yapan dişi kuş. Bayanın birey olarak hakkı biraz daha geride kalıyor. Bu bakış açısı değişmezse bayana karşı şiddetin azalması çok sıkıntı olacak.

Bayana eşit hak ve korunma verilmemiş bir sistemden bahsediyoruz.

Toplumsal cinsiyet eşitliğini yalnızca bayan hakları sıkıntısı değil, kadın-erkek ayırdetmeksizin tüm toplumun huzur ve refahını etkileyen bir 'demokrasi' ve 'haklar' sorunu olarak görüyorum.

Demokraside bireylerin özgürlüğüne, ömür hakkına bakarız. Erkekler ve tüm yöneticiler bunu bu türlü görmedikçe sorunu çözmemiz çok güç.

“SENİNLE TAMAM”

* Boyner Küme olarak bayanlarla ilgili çokça projeniz var, yeni periyotta neler olacak?

8 Mart’ları 12 yıldır kampanyalarla karşılaşıyoruz. Kutlama değil farkındalık günleri bizim için. Bayanların ve toplumsal cinsiyet eşitliğinden yana olan herkesin sesini, hissiyatını kampanyalara taşımayı bir tıp toplumsal sorumluluk olarak görüyoruz. Bu yıl “Ne Bir Eksik Ne Bir fazla Eşitlik İstiyoruz Nokta” dedik.



Bilhassa bayan girişimciliğine katkılarımız oluyor, KAGİDER’le 'İyi İşler' projemiz sürüyor. Artık Boyner’de 'Seninle Tamam' projesine başlıyoruz. Çeşitli nedenlerle hiç çalışmamış ya da işini bırakmak zorunda kalmış bayanları iş hayatına katmayı hedefliyoruz. Biz bu projeleri bayan istihdamının kâfi olmadığını düşündüğümüz için yapıyoruz. Bayana yönelik şiddetle ilgili 2004'te KAGİDER ile bir çalışma yapmıştık. O periyotta birçok şirketi yanımıza çekememiştik. Zira şiddet sözü ile bile yan yana gelmek istemiyorlardı. Lakin şiddetin hayatın çözülmesi gereken bir gerçeği olduğu ortaya çıkınca herkes bir adım öne çıktı, birilerinin öncü olması gerekiyor. O yüzden yanlışsız bir iş yaptığımızı düşünüyorum.

ZİHNİYET DEĞİŞMELİ

* İş dünyasının tamamında bayana yönelik bakışta bir farkındalık oluştu mu, hala idarelerde bayanın ismi bile okunmayan iş örgütleri var?

Birçok erkekte niyet var. Konuşma lisanımıza bile girmiş yanlışlar sözkonusu. “Kadınların elinden tutup ayağa kaldıracağız” üzere cümleler kuranlar var. Erkekler bunu şöyle bir ön kabulle yapıyor: bayanlar aşağıda bir yerlerde erkekler de onun elinden tutup bir yerlere kaldıracak. Burada bir zihniyet ihtilali gerekiyor.

İş dünyası uzun vakittir kendini sorguluyor. Daha fazla alanda toplumsal projeler yapmaya başlıyor. Hatta erkekler bir bayanın liderliğiyle ‘Yanındayız’ derneğini kurdu.

“Siz iş örgütüsünüz etrafla, demokrasiyle, anayasayla ne ilginiz var” sorularının çok manasız olduğu ortaya çıkıyor. Herkes yalnızca kendi iştigal alanında dursa memleket daha kolay yönetilir üzere düşünülse de o denli olmadığı ortada. Yaşadığımız toplumun daha gelişmiş bir toplum olması için gerekenleri daima birlikte yapmak zorundayız.

* Türkiye'de çalışma çağındaki 31 milyon bayanın 8 milyon aşkını istihdama katılıyor, bayanın istihdama iştirakinin artırılması için hangi adımlar atılmalı?

Eğitime iştirak arttıkça ve eğitim yılı uzadıkça bayanlar iş hayatına daha fazla giriyor diye bir kabul var, bir noktaya kadar hakikat. Lakin eğitim alıp daha sonra çalışmayan da çok fazla bayan var.

İş ve konut hayatını dengeleyici siyasetler koşul. Kreşler, doğum müsaadeleri, süt müsaadesi bütün buralarda atılması gereken çok adım var. Bayanlar eşit fiyat de almıyor. Genç işsizliğinden sonra bayan işsizliği de çok yüksek. İş arayıp da bulamayan bayan sayısı da erkeklere nazaran çok fazla. Hala işe alımlarda bayanlara doğum yapacak mısın, çocuk düşünüyor musun diye soruluyor. Patron açısından da erkeğin daha verimli olacağı kabulü var. Bu zihniyet değişmek zorunda.

BİLİM ÖDÜLLENDİRİLMELİ

* İş dünyası da daima yetişmiş eleman bulamamaktan şikayetçi..



Türkiye'nin işsizlikle ilgili genel bir sorunu var. Talep edilen maharet ile yetiştirilen eğitilen ortasında önemli bir uyumsuzluk var. Eğitim sistemi muhtaçlık duyulan elemanı yetiştirmiyor. 2030'a kadar işgücü nüfusu 65 milyona çıkacak. Uygun eğitim verebilirsek bu bir fırsat olabilir. Eğitemezsek de çok daha büyük bir işsizlikle karşı karşıya kalırız.

* Lakin eğitim sistemi de daima değişiyor nasıl olacak bu?

Teknik eleman, bilim insanı yetiştirme konusunda çok geride kaldık. Özgür fikir, araştırma ortamı olmayan bir yerde bilimin yeşermesi çok kolay değil. Bilim yalnızca makine yapmak değil, araştırma yapabilmek, yaratıcı olabilmek bunu açıkçası ödüllendirebilecek bir ortama muhtaçlığımız var. Türkiye'de o ortam şu anda yok.

ÜÇ ANA AMAÇ

* Gayeler İçin İş Dünyası Platformu olarak neler yapıyorsunuz?

Gayeler için İş Dünyası Platformu, TÜSİAD, TÜRKONFED ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı işbirliğiyle kuruldu. Birleşmiş Milletlerin 2030 için hedeflediği 17 Sürdürülebilir Kalkınma Emelini ve ideolojisini iş dünyasında tabana yaymak gayesiyle çalışıyoruz. TÜSİAD ve TÜRKONFED’in üye tabanında yer alan 40 binden fazla küçük-büyük şirketi, 250’den fazla iş dünyası federasyonu ve derneğini ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın geniş bilgi ağını bir ortaya getiriyoruz.

Üç temel alana odaklanıyoruz. Birincisi iş dünyasını doğal afetlere, iklim değişikliğine hazırlayabilmek. Sarsıntıyla ilgili hazırlık çalışması başlattık. İstanbul özelinde sarsıntı ile ilgili özel bölümün rolünü ortaya çıkaracak çalışmalar yapıyoruz. Bir doğal afet olarak kabul edilebilecek Koronavirüsün iktisada tesirleriyle ilgili de çalışmalar yapmaya başladık.

İkinci çalışma alanımız “future fit”; işletmelerin sürüdürülebilirlik, teknoloji, dijitalleşme ve iş yapış biçimleri manasında geleceğe hazır olmaları.

Üçüncüsü ise kapsayıcılık yani toplumun her kesitini içine alan kapsayıcı büyüme ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği.

Kurumsal Toplumsal Sorumluluk projelerinin birkaç adım ötesine geçmek istiyoruz. Bu gayeleri iş süreçlerimizin içine entegre etmeyi çok çok değerli buluyorum. Bu alanlarda iş dünyasının alacağı rolü ortaya çıkaran araştırmalar ve toplumsal ve çevresel faktörleri göz önüne alan, küçük, orta ve büyük işletmelerin iş yapış hallerini değiştirecek ve her çeşit fırsatta savunuculuk yapacak işbirlikleri geliştiriyoruz.

Bir de şunu belirteyim: Maksatlar için İş Dünyası Platformu üyelik bazlı bir birliktelik değil, kapsayıcı, fikir birliği ve amaçlara ulaşmada işbirliğini özendiren bir çatı oluşum.

KARANLIK BİR PERİYOT

* Şu anda tüm dünyada birinci gündem hususu koronavirüs oldu, kimsenin hazır olmadığı bir durum, ne üzere tedbirler alıyorsunuz?



Hiç deneyim etmediğimiz bir durum yaşıyoruz. Paniğe kapılmadan aklıselim hareket etmek kıymetli. Birçok iş yerinde meskenden çalışma üzere tedbirler alınıyor, yeni modeller üzerinden çalışılıyor, biz de bu modellere bakıyoruz. Bilhassa hizmet ve mal perakendesinde dijitalleşme aslında çok hızlandı; biz de Küme olarak all-line’ a önemli yatırım yaptık, şu anda internette müşteri trafiğimizin yüzde 85’i, satışlarımızın yüzde 60’ı taşınabilir perakendede. Koronavirüsle bir arada hepimiz artan vaktimizi konutumuzda geçireceğiz üzere görünüyor. Lakin günden güne hayat ne getirecek bilemiyoruz. Dünya Sıhhat Örgütü koronavirüsü pandemik olarak ilan etti, bu ülkeler ortasındaki ticareti de etkileyecek. Yapılan tüm ithalat, ihracat mukaveleleri değişime uğrayacak. Dünya bir seferberlik içinde tedbir almak ve hazırlık yapmak zorunda. Evet çok karanlık bir periyot yaşadık, yaşıyoruz da. Bir anda dünyayı durdurmak da mümkün değil. Ancak açıkçası kendimizi önemli bir global resesyona, talep düşüşüne hazırlamak zorundayız. Dünyayı çok kirlettik, kaynaklarını çok kısıtlı hale getirdik, havayı, denizleri kirlettik. Tüm bunların kesinlikle bir bedeli de vardır.

Şehriban Kıraç/Cumhuriyet