Üreme

Üreme ÜREME Canlıların, soylarını devam ettirmek nedeniyle kendilerine aynı yeni bireyler meydana getirmesine üreme denir Üreme işlevi canlının gelişmişliğine ast olarak farklılık gösterir Fakat tüm canlılarda genel hatlarıyla incelendiğinde eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki herif üreme görülür Eşeysiz üreme: Bir canlının kendi başına yeni bir kişi meydana getirmesidir Oluşan bireyler soy bireyin tıpatıp aynısıdır Yavru gamet oluşturma gibi bir işlem olmaksızın oluştuğu için ata bireyin genetik özelliklerinin aynısına sahiptir Çeşitlenme olmadığı için değişen çevre şartlarına uyumda zorluk çekilir Bölünme, tomurcuklanma, sporlanma ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır Ayrılma: Çoğunlukla monera (bakteri, maviyeşil algler) ile protista (amip, öglena vs) aleminde görülen üreme çeşididir Bu alemlerin üyesi olan tek gözenekli olan canlılar mitoz benzeri bir bölünme gerçekleştirerek iki yeni yavru oluştururlar Bölünme bakterilerde olduğu gibi enine, öglenada olduğu gibi boylu boyunca yada amipte olduğu gibi herhangi bir doğrultuda olabilir Tomurcuklanma: Bira mayası gibi bazı protistalarda ve mantarlarda görülen üreme çeşididir Üreme gerçekleşirken birey hücresel çekirdeğini eşler Eşlenen çekirdeğin bir parçası ana hücrede kalırken diğeri hücresel zarında oluşan çıkıntı şeklindeki yapıya geçer Tomurcuk denilen bu yapı gelişerek yeni bireyi meydana getirir Oluşan yavru bazen asıl bireye yapış yapış olarak kalır yada ayrılarak egemen olarak yaşayabilir Sporlanma: Sporogoni de denilen bu üreme çeşidi monera, protista ve mantarlar aleminin bir takım üyelerinin yanı sıra kara yosunları ve eğrelti otları gibi bazı bitki türlerinde de görülür Tıpkı tomurcuk oluşumuna eş spor oluşumu bambaşka olarak daha sağlam bir zarla çevrilidir Sıcak, soğuk, kuraklık gibi olumsuz şartlardan etkilenmeyen bu yapılar uygun etraf oluştuğunda gelişerek yeni bireyi meydan getirir –50 oC dereceye dayanabilen spor hücreleri çok uzun süre gelişmeden bekleyebilir Kara yosunları ve eğrelti otların da oluşturulan sporlar haploid kromozom taşırlar ve gametofit olarak adlandırılır Gametofitlerin üreme organlarında üreme hücreleri oluşturulur Üreme hücrelerinin döllenmesiyle de her yerde diploid bitki meydana kazanç Vejetatif üreme: Bazı canlılarda görülen vejetatif üreme; tatmin edici büyüklükteki gelişmeye uygun parçaların eksiklerini tamamlayarak yeni bir kişi meydana getirmesidir Deniz yıldızının kopan kolunun tamamlanması ve kolun da gelişerek yeni bir denizyıldızını meydana getirdiği gibi bir rejenerasyon, kavak ve söğüt gibi bitkilerde bir dal parçasının toprağa dikilerek gelişmesinde olduğu gibi çelikle üreme, çilek bitkisinde toprağın üstünde gövdenin bir bölümünden kökün ve ardından yeni bir çilek bitkisinin oluşmasında olduğu gibi sürünücü ceset ile üreme, patates bitkisinin yumruları üzerindeki gözlerin gelişerek yeni patates bitkisini oluşturduğu gözle üreme gibi çeşitleri sayılabilir Eşeyli üreme: Irsi olarak farklı iki hücrenin yada çekirdeklerinin birleşerek yeni bir bireyi meydana getirdikleri üreme şeklidir Başlıca gelişmiş canlılara özgü olan bu üreme şeklinde, anne ve baba diye tanımlanan iki farklı cet vardır Cet bireylerin mayoz bölünme aracılığıyla gamet oluşturmalarından daha sonra döllenme ile oluşan kişi asıl ya da babaya tamamen benzemez Gametlerin oluşumu esnasında meydana gelen mutasyonlar ve öbür iki gen dizilimine sahip hücrenin birleşmesinden oluşan yeni varyasyon yavrularda çeşitliliğe yol açar İzogami: Şekil ve inşa bakımından birbirine benzer benzer büyüklükteki gametlerin birleşmesiyle oluşan eşeyli üreme çeşididir morfolojik benzerlik gösteren gametlerin taşıdıkları genlerde fizyolojik farlılıklar bulunur Yosun çeşitlerinden sporogyra, ulothrix ve chlamydomanas izogami ile ürerler Heterogami: Öbür özelliklerdeki kadınsı ve erkek gametlerle yapılan üreme şeklidir Bir Takım suyosunu türlerinde olduğu gibi gametler arasındaki farklılık fazla eksik ise anizogami, yada insan ve diğer omurgalı hayvanlarda olduğu gibi gametler ayrı morfolojik ve fizyolojik yapılara sahip ise oogami olarak adlandırılır Oogami’de yumurta büyük, dingin ve bol sitoplazmalı olmasına rağmen sperm epeyce küçük ve hareketlidir Konjugasyon: Kavuşma anl* gelen konjugasyon da sahiden gamet oluşturulmaz Bakteri, paramesyum ve bazı su yosunlarında görülen konjugasyon da tabi yana gelen canlılar birbirlerine gen aktarımında bulunurlar Canlıların gen diziliminde değişiklik dolayısı ile de çeşitlilik oluştuğu için eşeyli üreme olarak kabul edilir Partenogenez: Arılar, çalı çekirgeleri, karıncalar gibi eklem bacaklılarda görülen partenogenetik üremede yumurta ara sıra döllenme olmaksızın gelişerek yeni bir birey meydana getirir Oluşan birey erkektir ve haploid sayıda kromozom taşır Bayağı üreme süreçlerinde dişiler mayozla yumurtayı oluştururken erkekler mitoz yarı bir bölünme ile sperm oluşturur Döllenme sonucu oluşan bireyler ise daima dişidir Arılarda oluşan dişiler bal özü ile beslenirse kraliçe, çiçek tozu (çiçek tozu) ile beslenirse işçi arı olur Hermafroditizm: Canlılarda normalde üreme organlarında sadece birisi bulunur Dolayısı ile de tek çeşit gamet üretir Lakin salyangoz gibi bazı hayvanlarla çiçekli bitkilerin çoğu her iki üreme organına da sahiptir ve ayrıca yumurta hem de sperm üretebilirler Böyle canlılara hermafrodit (erselik, çift cinsiyetli) denir Erselik canlılar normalde kendi kendilerini döllemez Bir populasyon içerisinde bireylerin bir kısmı erkek bir kısmı ise kadınsı rolünü üstlenir Sonraki üreme döneminde rollerini değişebilirler