Uygurlar-uygur devleti

Uygur Kağanlığı
Uygur İmparatorluğu ,Uygur Devleti, Uygurlar


Uygurlar Kuruluş Donemi

Orhun Irmağı kıyısında başkenti Ordubalık kentini kuran ilk Uygur kağanı Kutlug Bilge Kul iki yıllık bir hukumdarlıktan sonra 747'de oldu Yerine oğlu Moyencor(747759) kağan oldu Moyencor'un etkinliklerini OrhunSelenga ırmakları arasındaki Şineusu Golu yakınında diktirdiği bengu taş'tan izlemek mumkundur Buna gore oncelikle aralarında hep yakın ilişkiler olan Dokuz Oğuz boylarını derledi Ardından OrhunOtuken bolgesinin etrafında konan gocen ve Turkce konuşan boyları denetimi altına alma politikası gutmeye başladı Bu cercevede, kuzeyde Yenisey Irmağı havalisindeki Kırgızlar'la, Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasında bulunan Karluklar ve onlara yardım eden daha batıdaki Turgişler'le, Yenisey, Obi ve İrtiş ırmakları arasında bulunan Basmıl, Dokuz Tatar ve Cikler'le savaşmış, bunların tamamını kendi kağanlığına bağlamıştır Bu arada savaştığı boylar arasında belirtilen Sekiz Oğuzlar'ın Gokturkler'in etrafa dağılma surecine giren asal budunu olma olasılığı yuksektir Boylece Turk soylu boy ve budunları denetimine alan Moyencor Uygur Kağanlığını sağlam temellere oturtmuş bulunuyordu


Uygurlar Gelişme donemi

Uygurlar'ın Orta Asya politik sahasında etkinleşmesi yuzyılın ortalarına doğru tırmanan ArapCin rekabetiyle ilintilidir Taraflar kozlarını 751 yılında Talas Irmağı kenarında yapılan savaşla paylaşmışlar, Karluklar'ın da desteğini alan İslam kuvvetleri Cin ordusunu dağıtmıştır Cin'in, Gokturk Kağanlığı'nın cokuşu ile yayılma ve nufus etme olanağı bulduğu Tarım Havzası'nı (Bugunku Doğu Turkistan) tamamen boşaltmasına bu boşluğu Uygurlar doldurdu; butun Tarım Havzası Uygur kontrolune girdi yol acan bu yeni durum, Cin'de sonu gelmez olaylar cıkmasına sebep olmuştur Bu olayların en onemlisi Soğu kokenli olupannesi Gokturk, Cin ordusunda etkin pozisyonda bulunan Anluşan adındaki bir komutanın 200 bin kişilik bir kuvvetle Cin başkentleri Loyang ve Cangan'ı zaptetmesiydi Moyencur, Tang imparatoru (o donemde Cin'i yoneten hanedan) Sutsung'un yardım cağrısına olumlu yanıt verdi Cin'e giren Moyencor başkentleri geri almakta zorlanmadı Bunun Cin'e maliyeti hic de azımsanamayacak derecedeydi: 20 bin top ipek ve hatun adayı bir prenses

Uygurlar Gerileme ve Cokuş


Alp Kutluk Bilge ve ardılları olanneredeyse tamamı Ay Tengri'de kut ya da ulug bulduklarını belirten adlar taşıyankağanlar doneminde Tibetliler'in Cin'e baskısı iyice arttı Ustelik bu kez Beşbalık havalisine hakim olan Şato Turkleri ile de ittifak kuran Tibetliler, Uygurlar'ın Cin ile aralarında kurduğu ticari, siyasi ve askeri dengeleri sarsmaktaydı Hatta bazı kağanların devrilmesinde Tibetliler'in Cin'e yaptıkları akınların onlenememesi etkili oluyordu Bir ara Ediz boyundan Kutlug Kağan doneminde (795805) refah ve huzur seviyesine cıkıldıysa da Tibetliler'in Doğu Turkistan'a sızmaları ve Kırgızlar'ın kuzeyden baskıları; devletin sonunu getirdi Mani Dini'nin gittikce yaygınlaştığı anlaşılan ve toplum yapısı iyice değişen Uygurlar'ın hemen yanıbaşında bulunan, gocebe savaşcı ozelliklerinden hicbir şey kaybetmemiş olan Kırgızlar; 840 yılında Ordubalığ'ı basarak son Uygur kağanı Hosa'yı oldurduler, ahaliyi kılıctan gecirdiler Otuken'de devletleri yıkılan Uygurlar; yurtlarını terk ederek Karluk ulkesine (Cungarya), Kancou'ya ve en yoğun bir şekilde İc AsyaTarım havzası'na goc ettiler

cok eskiden yanılmadan dolayı kok turkler ismi gok turkler olarak gecmiştir fakat dogru olan kok turkler ve lutfe kok turkleri kullanın kesinlikle cok haklısınız kokturkler doğru bir bilgidir

Uygurlar Hukumdarlar

* Kutlug Bilge Kul Kağan (QutluğBilgä Kul Qağan) (Gulipeilo, Gulipeilo veya Kutulu PiChia Chueh Kohan) (744747), Tang Hanedanı tarafından kendisine Fengi Wangadı ve daha sonra da Husaijenunvanı verilmiştir
* Bilge Kul Kağan (Bilgä Kul Qağan) (747759) Gulipeilo'nun birinci oğlu Moyuncor Kağan,
* Tengri Kağan (Tängri Qağan) (759779) Gulipeilo'nun ikinci oğlu Bogu Kağan,

Tengri Kağan 762 yılında Mani (یین مانی Āyin e Māni; , Móní Jiào) dinine donmuş, daha sonra yeğeni Tun Bağa Tarkan tarafından oldurulmuştur

* Alp Kutluk Bilge Kağan (Alp Qutluğ Bilgä Qağan) (Tun Bağa Tarkan) (779789), 788 yılından sonra Cinliler Uygurlara Huihe ( huíhé) yerine Huigu ( huígu) ismini vermişlerdir,
* Kulug Bilge Kağan (Kulug Bilgä Qağan) (789790) Alp Qutluğ'un birinci oğlu,
* Kutluk Bilge Kağan (Qutluğ Bilgä Qağan) (790795) Alp Kutluk'un ikinci oğlu, yaşı kucuk olduğundan ulkeyi general Kutluk yonetmiştir
* Ay Tengride Uluk Bulmış Alp Kutluk Bilge Kağan (Ay Tängridä Ulug Bulmıš Alp Qutluğ Uluğ Bilgä Qağan) (795805),
* Ay Tengride Kut Bulmış Alp Kuluk Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Kulug Bilgä Qağan) (805808),
* Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (808821),
* Gun Tengride Uluk Bulmış Alp Kucluk Bilge Kağan (Kun Tängridä Ulug Bulmıš Alp Kučlug Bilgä Qağan) (821824),
* Ay Tengride Kut Bulmış Alp Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Bilgä Qağan) (Kasar Tegin) (824832),
* Ay Tengride Kut Bulmış Alp Kuluk Bilge Kağan (Ay Tängridä Qut Bulmıš Alp Kulug Bilgä Qağan) (832839) yardımcısı Kurebir'in batı'dan gelen Şato uc Turk boyları ile işbirliği yaptığını duyunca intahar etmiştir, ayrıca 839 yılında cok sert kış olmuş hemen hemen tum hayvan suruleri yok olmuş, Uygurların yaşam koşulları cok zorlaşmıştır
* Wuzong (Luji Qasar) + General Kulug Bağa (839840)