Vahdet-i Vücut (Vücudun Birliği), Vahdet-i Şuhut (Şahit Olunan Birlik), Fenafillâh

Vahdeti Vücut (Vücudun Birliği), Vahdeti Şuhut (Şahit Olunan Birlik), Fenafillâh
Maddeye, varlık âlemine bakış açısı çok önemlidir Dünya görüşümüzü, dinimizi, itikadımızı maddeye, varlık âlemine bakış açımız tayin etmektedir Başka bir söyleyişle din ve itikadımız, dünya görüşümüz maddeye ve varlık âlemine bakış açımızı şekillendirmektedir İslam’ın dünya görüşü tevhit temeline dayanır Lailahe illallah (Allah’tan başka ilah yoktur) İslam dininin temelini teşkil eder Bu söz, çeşitli derecelerdeki tevhit makamlarını da karşılar Bu sözle İslam dinine girilir, bu sözle iman tazelenir, bu sözle manevi makamlar kat edilir Bu söz son nefeste nasip olduğunda Allahın (cc) izni ile cennet kapıları o kimseye açılır Onda pek çok anlam katmanı vardır İlk anlamı Allah dışındaki tüm ilahları yok saymaktır Her insanın Allah’ın kanunları karşısında eşit olması başka bir anlam katmanıdır En üstteki anlam katmanında ise Allah dışındaki bütün varlıkların aslında yok oldukları, Allah karşısında hiçbir varlığın bulunmadığı ifade edilir Bu katışıksız tevhittir Bu üst anlam İslam’ın tasavvuf ve tarikat öğretisine hitap etmektedir Konumuzu teşkil eden vahdeti vücudu da tanımlamakta ve açıklamaktadır Vahdeti vücut öz olarak Allah dışında her şeyi yok bilmektir Bu aynı zamanda tevhidin de en yüksek basamağıdır

Tasavvuf ve tarikat, ince ve dar bir yoldur Herkese hitap etmez Ayrıca ayakların kaydığı bir alandır Kavramların bazen yanlış tanımlandığı, şeytanların ve nefsin itikadı bozmak için kol gezdiği bir sahadır Bu yolda esaslı mürşitlere ihtiyaç duyulduğu gibi yol gösterici kitaplara da büyük gereksinim vardır Bu açıdan hicri ikinci bin yılın müceddidi İmamı Rabbani Hazretleri (ks) eserleri ile hususiyle Mektubatı ile bu alanda büyük bir boşluğu doldurmuştur Onun rehberliği olmadan bir insanın tasavvuf ve tarikat yolunda ayağı kaymadan, şeytanların ve nefsin oyuncağı olmadan ilerlemesi mümkün değildir Hele bu asırda imkânsız gibidir Onun için yüzyıllardır İslam âlimleri, arifler Mektubatı Kuranı Kerim ve Hadisi şerif kitaplarından sonra üçüncü kitap olarak görmüşler, itibar etmişlerdir Üç cilt olarak Türkçe’ye değişik yayınevleri tarafından tercüme edilen Mektubatı bu günlerde üçüncü kez baştan sona okumak ile şereflendim (Tabii arada sırada bazı sayfalarına göz atmalar, bazı mektupları okumalar bunun haricindedir) Bu yazı bu okumaların mahsulü olarak yazılmak için adeta beni zorladı Ama suyu kaynağından içmek tabii daha faydalıdır Bir de tabii İmamı Rabbani Hazretlerinin (ks) büyüklüğünü idrak etmek ve böyle bir zatın eserinin kıymeti karşısında Allah’a (cc) şükretmek istedim Allah ondan razı olsun Âmin Kim nefsin ve şeytanların kışkırtmalarıyla ayaklarının kaymasından korkuyorsa, tasavvuf ve tarikat yolunun aslını öğrenmek, ayrıca bu yolda Allah rızasına ermek istiyorsa mutlaka İmamı Rabbani Hazretlerinin (ks) Mektubatını yanından ayırmamalı, sık sık okumalı, onu bir el kitabı gibi daima mütalaa etmelidir

Konunun karmaşıklığı, soyutluğu nedeniyle sorucevap şeklinde bir yöntem uygun görülmüştür

Vahdeti vücut kısaca nedir?
Bazı sofiler tasavvuf ve tarikat yoluna girince zikir, rabıta ve murakabelerin feyzi ve nuru ile bir sekr (ilahi sarhoşluk ve muhabbet) hali yaşarlar Bunun sonucu olarak varlık âlemi ile Allah’ı bir görürler Daha doğrusu Allah’ı varlık âlemine sızmış, hulul etmiş (içine girmiş) olarak düşünürler Onların nazarında kâfir ve Müslüman ayrımı da kalkar Buna vahdeti vücut denir Yani vahdeti vücut bir haldir Düşünce değildir Çünkü bunun düşüncesi apaçık olarak İslam’a aykırıdır Zındıklıktır Felsefede bu sapkın düşünceye panteizm derler

İslam’a göre Allah (cc) ile varlık âlemi arasındaki ilişki nasıldır?
İslam’a göre, Allah ile varlık âlemi arasında zati bir ilişki yoktur Yani Allah ne zati (vücut, kıdem, beka, vahdaniyet, kıyam binefsihi, muhalefetün havadis) ne de subuti sıfatları ile (hayat, ilim, irade, semi, basar, kelam, kudret, tekvin) varlık âlemi ile karışmamıştır Allah (cc) ile varlık âlemi arasındaki ilişki ilmidir Yani Allah ilim sıfatı ile varlık âlemini tasarlayıp yoktan yaratmıştır Ama varlık âleminde Allah’ın ilim sıfatı tamamıyla tecelli etmemiştir
Allah (cc) varlık âleminde zatıyla tecelli etmemiştir Allah (cc), varlık âlemini sonsuz ilmi ile yoktan yaratmıştır Varlık âlemi ezeli olmadığı gibi ebedi de değildir Hadisi şerife göre hiçbir şey yok iken yalnızca Allah (cc) vardı Allah ezeli ve sonsuz ilmi ile varlık âlemini yoktan var kıldı Varlık âlemi Allah’ın ‘Ol!’ emri ile maddesiz olarak sonradan meydana geldi Meydana gelirken de Allah’tan herhangi bir parça, unsur varlık âlemine karışmadı Allah (cc) varlık âlemine ne dâhil oldu ne de ondan hariç kaldı Çünkü yüce Allah varlıkların sınırlı bulunduğu şeylerden, hususiyle mekân ve zaman kayıtlarından uzaktır

İslam’a uygun olan tasavvuf düşüncesine göre Allah (cc) ile varlık âlemi arasındaki ilişki nasıldır?
Allah (cc) yokluk aynaları olan ayanı sabitelerde bazı güzel isimlerinin gölgeleri ile tecelli etti ve böylece varlık âlemi meydana geldi Ayanı sabiteler eşyanın vücuda gelmeden önce Allah’ın ilminde olan suretleridir Bu tecelli sırasında kendisinden herhangi bir şey varlık âlemine geçmemiştir Bu tecelli olayı tıpkı gölge veya aynadaki suretler gibi gerçekleşmiştir Nasıl gölgede ve aynada asıl varlığa ait bir parça söz konusu değilse ve bunlar arasındaki ilişki birbirine birleşmeksizin, katışmaksızın meydana gelmişse ayanı sabitelerde de durum böyledir Allah (cc) yokluktan yarattığı ayanı sabitelerde güzel isimlerinin gölgelerini sadece ilmi boyutu ile buralarda tecelli ettirdi Ayanı sabitelerden de bu varlık âlemi meydana gelmiştir Bu bakımdan ayanı sabiteler varlık âleminin prototipleridir, asıllarıdır
İslam’a uygun tasavvuf düşüncesine göre, varlık âlemi aslında yoktur Bir gölgedir Var olan yalnızca Allah’tır Varlık âleminin duyu organlarına hitap eden varlığı hayal mesabesindedir Varlık âlemini tamamen inkâr etmek de doğru değildir Çünkü varlık âlemi duyu organlarınca algılanmaktadır Onun için vardırlar Ama var oluşlarının derecesi farklıdır Çünkü gerçek olarak var olan sadece Allah Celle Celaluhudur Varlık âlemi hayal, gölge seviyelerine benzer türde vardırlar Aslı yokluk olduğu ve Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna tuttukları için varlık âlemini hayal ve gölge seviyesine benzettik
Eşya ve varlık âlemini ezeli ve ebedi kılmak, Allah (cc) gibi ona gerçek bir varlık görünümü vermek de doğru değildir Onun için varlık âleminin aslının yokluk olduğunu, gölge veya hayal mesabesinde olduğunu ifade ettik Varlık âlemi Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna oldukları için var olarak gözükmektedirler Allah kıyamet günü bütün varlık âlemini yok edecektir Maddenin en küçük yapı taşları olan atomlar elementlerine ayrılacaktır ‘Ol!’ emri nasıl bir enerji dalgası meydana getirip varlık âlemini oluşturmuşsa kıyamet günü ‘Yok ol!’ emrinin tecelli ettiği İsrafil’in suru da bütün varlık âlemini enerji dalgası haline getirip ortadan kaldıracaktır Allah (cc) daha sonra bizleri hesaba çekmek için yeni bir yaratılışı ve tekrar dirilişi gerçekleştirecektir

İslam’a uygun olmayan tasavvuf düşüncesi vahdeti vücut anlayışına nasıl bakar?
İslam’a uygun olmayan tasavvuf düşüncesinde vahdeti vücut anlayışında varlık âlemi ile Allah bir, aynı görülür Aslında buna modern çağın felsefesinde panteizm dendiğini yukarıda vurguladık Bu düşüncede olan birisi, varlık âleminin Allah’tan bir parça olduğunu düşünür Allah’ın zati veya subuti sıfatları ile varlık âleminde tecelli ettiğini varsayar Her şeyden öte maddeye ezeli ve ebedi yakıştırması verdiği için düşüncesi din dışıdır Bu anlayışı nedeniyle Allah’ın yoktan var edicilik sıfatını da inkâr eder Maddeye ebedilik vasfı verdiği için kıyamet gününü de onaylamamış olur Bu düşüncede olan birisinin İslamiyet’le yakından ve uzaktan bir ilişkisi yoktur

Vahdeti vücut düşüncesi kim tarafından ortaya atıldı, ona İslami bir anlam ve sistem kazandıran kimdir?
Vahdeti vücut bir hal olarak ortaya çıkmış, bu hali yaşayan kimi sofilerin ağzından çıkan sözlerle gündeme gelmiştir Onu tasavvuf literatüründe ilk defa kullanan Muhyiddin İbni Arabi (13yy) olmuştur İmamı Rabbani (17yy) ise, vahdeti vücut halini bizzat yaşamış ve bu halin aslında seyr u sulukta uruc sırasında (ruhun Allah’a yükselişinde) yaşanan geçici bir aşama olduğunu bulgulamıştır Ayrıca ruh seyr u sulukta tekrar varlık âlemine döndüğünde, yani nüzul sırasında, başka bir ifadeyle veli olgunlaştığında bu sekr halini yitirmekte olduğunu ifade etmiştir
İslam tasavvufunda “vahdeti vücut kuramı pek çok yanlış anlamalara konu, itikadi istismarlara da neden olduğu için ikinci bin yılın müceddidi olan İmamı Rabbani Hazretleri (ks) bunu “vahdeti şühud kuramıyla karşılamış ve İslam dinine ve tasavvufun ruhuna uygun olarak yeniden tanımlamıştır: O’na göre Allah’ın (cc) zatı ile varlık âlemi arasında hiçbir bağ yoktur Varlık âlemi O değildir, O’ndan gelmiştir Allah (cc) ne maddedir, ne de madde cinsinden tasvir edilecek bir şekle sahiptir Allah (cc) akla gelen her şeyden başkadır O’nun zatını düşünmek, O’na varlıklarda olduğu gibi zati nicelik ve nitelik yakıştırmak doğru değildir Varlık âlemi O’nun güzel isimlerini gölgelerini tanıtmak için yaratılmıştır Yoktan yaratıldığı için Allah (cc) karşısında da bir varlığa sahip değildir
Vahdeti vücut görüşünü savunanlar, düşüncelerinin özeti olan “Her şey O’dur, “Ene’lHakk (Ben Hakk’ım) sözleri ile farkına varmadan bir itikadi yanlışlığa ve istismara kapı açmışlardır İmamı Rabbani Hazretleri (ks) bu sözlerin sahibi olan Şeyh Muhyiddin İbni Arabi’nin (ks), Hallacı Mansur’un (ks) ve onları bu tür sözlerle takip edenlerin iyi niyetlerini dile getirmekte ve bu büyüklerin veliliklerini de tasdik etmektedir Ama bu ve benzeri sözlerin tasavvufi bir halle ve manevi bir sarhoşluk ve muhabbet eseri olarak ağızlarından çıktığını da belirtmektedir Üzerlerinde böyle manevi bir hal ve sarhoşluk bulunmayanların bu sözleri tasavvuf büyüklerini taklit etmek amacıyla görünen anlamlarını kastederek söylemeleri küfre düşmelerine yol açabilir
Ona göre Allah’ın (cc) güzel isimlerinin gölgesi varlık âlemine, daha doğrusu yokluğa yansımıştır Bu sırada nasıl aynadaki görüntü varlığı ne kapsamış ne de içine almışsa yani ayna ayna, varlık da varlık olarak kalmışsa yüce Allah (cc) da güzel isimlerinin gölgesi ile yoklukta tecelli edince O ne varlığa dahil olmuş ne de varlık O’nu kuşatmıştır Allah (cc) ne varlık âleminin içindedir ne de dışındadır O’na herhangi bir mekân tahsis edilemez O yüce ve aşkındır Kendi’si Kuranı Kerim’de yüce Arş’ına değer vermek için oraya istiva ettiğini belirtmiştir Yine bir hadisi şerifte yere göğe sığmayan yüce Allah’ın (cc) mümin kulun kalbine sığdığından söz edilse de bu ancak yüce Arş için olduğu gibi bir zuhurdan (ortaya çıkma) ve itibardan (değer verme) ibarettir İmamı Rabbani Hazretleri (ks) “Her şey O’dur sözü yerine “Her şey O’ndandır sözünün tercih edilmesinin söz konusu yanlış anlamanın önüne geçeceğini belirtmiştir Yine İmamı Rabbani Hazretleri (ks), Hallacı Mansur’un (ks), (ve Seyyid Nesimi’nin) “Ene’lHakk (Ben Hakk’ım) sözü ile benliğini Hakk’ta fani (yok) eden kulun içerisinde bulunduğu manevi hal ve sarhoşlukla bu yoklukta Allah’ın (cc) elHakk güzel isminin tecelli ettiğinin vurgulandığını söylemektedir Yani ilgili sözle ulaştıkları manevi makam icabı benliklerini Allah’ta fani kılınca geriye Hak’tan başka bir şey kalmadığını vurgulamışlardır Bu söz bir düşüncenin mahsulü olarak değil de ilahi bir sarhoşluğun ve muhabbetin hali olarak ağızlarından çıktığı için de ayrıca onlar bundan mesul değillerdir Kaldı ki ilgili sofiler bu sözleri ile ‘Ben Allah’ım’ diye iddiada bulunmamaktadırlar Sadece Allah’ın ElHakk güzel isminin üzerlerinde tecelli ettiğini söylemektedirler Bu tecelli her birimizde de söz konusudur Var (hak) olduğumuzu iddia ediyorsak demek ki bizler de bu tecelliden uzak değiliz Bu yüzden bu sofilerin ilgili sözlerinden ötürü öldürülmelerini gerçekten anlamak zordur

Vahdeti vücut ile vahdeti şuhut aynı kavramı farklı yöntemlerle anlatıyor Bunu birer örnekle somutlaştırır mısınız?
Evet, gerek vahdeti vücut gerekse vahdeti şuhut tasavvufta aynı halleri karşılıyor Her ikisi de Allah dışında hiçbir varlığın gerçekte var olmadığı halini ifade etmektedir Ama vahdeti vücut bu konuyu kötüye kullananlara kapı açmaktadır Vahdeti şuhutta ise böyle bir tehlike yoktur Her iki kavramın sahiplerinin verdiği örnekler de bunu gösterir ve kanıtlar Vahdeti vücut görüşünü savunanlar denizle üzerindeki dalga örneğini çok kullanırlar Deniz, Allahın varlık âleminde tecelli eden güzel isimleridir Yani onlara göre hâşâ Allah’tır Dalga ise varlık âlemidir Varlık âlemi ile deniz aslında aynıdır Dalga bazen görünür, bazen kaybolur Ama altındaki suyla karışmak dışında bir şey olmaz Varlık âlemi ile Allah denizle dalga misali birbirine karışmıştır Aynı şeylerdir İmamı Rabbani Hazretleri (ks) ise vahdeti şuhut kavramının anlaşılması için şu misali verir: Güneşli bir günde yıldızları göremeyen bir kimse yıldızların varlığını inkâr edemez Yıldızlar vardır fakat görünmemektedirler Çünkü güneşin güçlü ışıkları onların görünmelerine mani olmaktadır Ama akşam olunca, güneş kaybolunca yıldızlar açığa çıkmaktadır Bunun gibi varlık âlemi yokluktan yaratılmıştır Var gibi görünmektedirler Ama aslında yokturlar Varlık âleminin var gibi görünmesini sağlayan şey Allah’ın güzel isimlerinin gölgeleridir Allah’ın güzel isimlerinin gölgeleri yoklukta tecelli edince varlık âlemi meydana geldi Vahdeti şuhut halini yaşayan sofi, varlık âlemini tıpkı güneş gibi görecektir Onun varlığını kabul edecek, vahdeti vücutçular gibi inkâr etmeyecektir Ama sadece bakışını bu varlık âlemine kaydırmayacak yıldızların da, yani Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerini de ondan ayrı olarak hesaba katacaktır Güneşin batışı varlık âleminin faniliğini simgelemektedir Ama güneş batsa da batmasa da her zaman yıldızların var olması varlık âleminde tecelli eden Allah’ın güzel isimlerinin ezeli ve ebedi oluşunu karşılamaktadır
Vahdeti vücutta her şey odur denirken vahdeti şuhutta her şey ondandır denilmektedir Vahdeti vücutçular her şey odur anlayışı ile fakına varmadan maddeye ezeli ve ebedi yakıştırmasını veren materyalistlerin ekmeğine yağ sürerlerken vahdeti şuhut görüşünde varlık âlemi ile Allah şeriatın çizgisinde birer anlam ve kıymet kazanmakta; varlık âleminin faniliği, Allah’ın ebedi ve ezeli oluşu farklı fenomenlerle ifade edilmektedir

Vahdeti vücut hali sofiler tasavvuf ve tarikat yoluna girince hemen mi meydana gelir?
Vahdeti vücut üst düzeyde bir haldir Bu hal veliliğe yakın bir zamanda gerçekleşir Yani fenafillâh (nefsini Allah’ta yok etme) olmadan biraz önce meydana gelir Bunun için sofinin zülumattan ve nurlardan oluşan perdeleri aşması gerekir Fenafillâh süresince hatta bekabillâh aşamasında da devam eder Ta ki kişi manevi seyrinde en üst basamağa erip tekrar irşat için aşağı inip eşyanın sırları ile bilinçleninceye kadar sürer

Ama yetenekli bir sofi tasavvuf ve tarikat yoluna girer girmez vahdeti vücudun basit bir şeklini sekr hali olarak yaşar Buna tevhidi ef’al (fiillerin birliği) denir Bu kutlu bir haldir Sofi bu hal ile bütün insanları bir kukla olarak görür Perde arkasında onları hareket ettirenin yüce Allah olduğunu düşünür Onun için başına gelen bela ve musibetleri de Allah’tan bilir

Hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmak kadere imanın en önemli rüknüdür Dolayısıyla tevhidi ef’al halini yaşamak imanın şartlarından birisidir Sofi nasıl bu halle bir üstünlük kazanıyor?
Elbette kadere, hayır ve şerrin Allah’tan geldiğine inanmak imanın şartlarındandır Ama insanlar başlarına bir bela ve musibet veya hayırlı bir iş geldiğinde genellikle sebeplere bakarlar ve takılırlar Allah’ı (cc) pek düşünmezler Oysa sofi gözlerini sadece Allah’a diker İçerisinde bulunduğu ilahi sarhoşluğun ve muhabbetin etkisiyle sebepleri adeta yok sayar
Hâlbuki şeriat orta yolu emreder Her şeyi yaratan Allah’tır Öyle ki insanı ve yaptıklarını yaratan Allah’tır (bk Saffat suresi, 96) Ama insan niyetiyle o filleri sahiplenmektedir Dolayısıyla bunlardan sorumlu tutulmaktadır Yani Allah (cc) mutlak yaratıcıdır, fiilleri yaratandır, insan ise yaptığını sandığı şeylerden niyeti nedeniyle sorumludur Allah yarattığı fiillerin iyilerinden razıdır, kötülerinden ise razı değildir

Gerek Vahdeti vücut gerekse buna ulaşmaya zemin hazırlayan ve ara basamak olarak nitelenen tevhidi ef’al, tevhidi sıfat, tevhidi zat (vahdeti vücut) sofiye ne kazandırır, daha doğrusu bunların tasavvuf ve tarikat yolunda işlevleri nelerdir?
Tasavvuf ve tarikat yolunun amacı kişinin gönlünden masivayı çıkarmaktır Bunun yerine Allah sevgisini ve aşkını yerleştirmektir Masiva Allah (cc) dışında insanın sevdiği her şeye denir: Para, eş, çocuklar, mevki makam, şöhret, övülme sevgileri vb İşte vahdeti vücut ve ona ulaşmayı hedefleyen ara basamaklar insanın ilahi bir sekr hali ve muhabbet ile bunlardan yüz çevirmesini, daha doğrusu masivayı gönülden tamamen çıkarmasını sağlar Allah sevgisi ve aşkı masiva ile bir arada bulunamaz Önce insanın nefsinin masivadan tezkiye (temizlenmesi) edilmesi gerekir
Masiva Allah’ın yasak, haram saydığı şeyler değil, bilakis mubah, helal kabul ettikleridir Bunların ortak olan noktaları nefse hitap etmeleridir Yani masiva olan şeyler, her ne kadar çok olsa da, değişik türde bulunsa da hepsinin ortak noktası nefse hitap etmeleridir Haddizatında kötü olan şey bunlar değildir Bunların kalpte yer almasıdır Allah (cc) tasavvuf ve tarikat yolunda önce nefsin bu arzularını sofiden yok etmesini ister, bunlar yok olduktan yani fenafillâhtan sonra kuluna gerçekten başkalarının imreneceği dünyalıkları verir de bu sefer bunlar hiçbir zaman o kişinin kalbine girmeye yol bulamazlar Çünkü kalp ilahi aşk dışında başka bir şeyi kabul etmemektedir
Vahdeti vücut hali ile eşyada, varlık âleminde Allah’ı bulan sofi bunlara, yani eşyaya ve varlık âlemine gönül vermekten vazgeçer Allah’a yönelir Bu sayede eşya ve varlık âlemi onu oyalayamaz Çünkü eşya ve varlık âleminin aslının yokluk olduğunu aynelyakin (gözü ile görürcesine) bilir Bunlar Allah’a doğru olan seyrini engelleyemez Şayet vahdeti vücut hali olmazsa insanın eşyadan ve varlık âleminden ilgisini, bağını koparması, Allah’a (cc) doğru manevi yükselmesini gerçekleştirmesi mümkün değildir Çünkü eşya, varlık âlemi nefsin gönlünü çelecek özelliklerde yaratılmıştır Onları put edinmemek adeta imkânsızdır Bunların cazibesinden ancak ilahi bir sarhoşlukla ve muhabbetle kurtulmak mümkündür İnsanlar Müslüman, mümin olabilirler Bunun için gönüllerinden masivayı çıkarmalarına da gerek yoktur Daha doğrusu Müslümanlar ve müminler imanlarını koruyarak gönüllerinde belli bir oranda masivaya da yer verebilirler Ama tasavvuf ve tarikat yolu öncelikle masivayı gönülden çıkarmayı şart koşar Dünya olanca güzelliği, görkemi ve cazibesi ile insan nefsinin gözünden nasıl düşebilir ki? Bu, tabiat kanunlarına terstir Nefis dünya ile aynı unsurlardan meydana gelmiştir: toprak, su, hava, ateş Nefsin kendi doğasının üzerine çıkıp Allah’a karşı ilahi aşk ve muhabbet duyması tabiat kanunları ile çatışmaktadır Nefis hiç görmediği Allah (cc) yerine nasıl dünyadan vazgeçebilir ki? Bu soru tasavvuf ve tarikat yolunun ancak bir nasip meselesi olduğu sırrı ile açıklanabilir Allah (cc) kula verdiği bir cezbeyle, yani ilahi bir aşkla, bunun tabii sonucu oluşan ilahi bir sarhoşlukla ve muhabbetle kulun eşyadan ve varlık âleminden vazgeçmesini sağlamaktadır İlahi aşk ve muhabbeti Allah’tan bir nefha (soluk) olan ruh duymaktadır Ama ruh, nefsin elinde esirdir Vücut ülkesinde komuta yetkisi tamamen nefsin elindedir Tabii ilahi sarhoşluk ve muhabbet de zikrin ve rabıtanın tabii sonucu olarak ruhta oluşmaktadır Bunun kalpte doğmasında en etkili zikir ise lafzai Celal’dir (Allah kelimesi) Ruh zikrin ve rabıtanın nur ve feyzi ile zamanla güçlenerek nefsi etkilemeye ve kendisine benzetmeye başlar Nefis başlangıçta ruhun bu eğilimlerine şiddetle karşı koyar Çünkü ruh Allah’a inanırken, ibadetler, özellikle zikir ve rabıta ona huzur verirken, nefis Allah’ı inkâr eder, ibadetlerden de olabildiğince sıkılır ve kaçar Ama ruhun ibadetlerde yaşadığı güzel ve zevkli haller zamanla nefsi etkileyip kendisine çeker Nefis de ruhun zevk aldığı ibadetlere yönelerek mutmain olur Allah’ın rızasına erer Olgunlaşır
Sofi tasavvuf ve tarikat yoluna girdikten kısa bir süre sonra başına gelen her türlü olayı, hayır ve şerri Allah’tan bilip sebeplere önem vermemeye başlar Bu vahdeti vücut halinin ilk basamağı olan tevhidi ef’aldir Örneğin yolda yürürken birisi önüne çıkıp da onun yüzüne bir tokat atsa o bunun Allah’tan geldiğini bilir Allah da sebepsiz yere bela ve musibet yazmadığına göre hemen tövbe ve istiğfara koyulur O tokadı atana kızmaz bile Nefsine dönerek ‘Allah’ın fazl u ikramıyla ucuz kurtuldun Daha beteri başına gelmediği için haline şükret’ der

Sofinin kendisine zulmedenlere karşı böyle pasif kalması veya onları bu şekilde affetmesi şeriata aykırı değil midir?
Elbette sofinin kendisine zulmedenleri sebepsiz böyle affetmesi şeriata aykırıdır Tabii dinimizde insanları affetmek büyük bir fazilettir Ama bunun için önce ilgili suçu işleyen kişinin gerçekten pişman olması, tövbe yoluna girmesi, zararı da az çok tazmin etmesi gerekir Oysa bizim tevhidi ef’al sofisi yaşadığı halin etkisiyle, yani başına gelen musibeti Allah’tan bildiği için hakkını arama zahmetine bile girmez İmamı Rabbani’ye göre, hal şeriata aykırı olduğu zaman hale itibar edilmez, şeriata göre hareket edilir Zira sevap kazanma ve Allah’ın rızası, tasavvufi halde değil şeriattadır Tasavvuf ve tarikat yolunun amacı da şeriattır Kişi bu yol ayrımını iyi bilmeli İçerisinde bulunduğu hal ile şeriat çatıştığında hale hiç itibar etmemeli, şeriata yönelmelidir Şayet şeriat karşısında hale değer verilirse bu açıkça yoldan çıkmak, şeytanların ve nefsin oyununa gelmek olur Ama demin de dediğimiz gibi sofi bu kıymetli hali de kaybetmemelidir Zira bu hal onu zamanla vahdeti vücut haline, o da kişiyi zamanla fenafillâha götürecektir Tasavvuf ve tarikat yolu bu çarklarla birbirine bağlıdır Fenafillâh hali de kişiyi Allah’tan razı olmaya, bu hal de Allah’ın rızasına ulaştıracaktır Nefis Allah’ın rızasına ulaştığı zaman insanı kâmil makamına yükselmiş demektir Yani bu halin de tevhidi ef’al kıymeti çok büyüktür Öyleyse sofi uyanık olacak, içerisinde bulunduğu halin gerçekliğini ve önemini kavrayacak, nefsine gereken ithamlarda bulunup onu kınayacak, bela ve musibetin nedeni olan gizli günahları için tövbe ve istiğfar edecek, ama İslam’a da gereken saygıyı göstererek hak ve hukukunu arayacaktır Çünkü zulme rıza göstermek de korkunç bir zulümdür Bu zulüm kul haklarına kadar uzanabilir Zalim cüret bularak başkalarına da zulmedebilir Vebali de buna daha önce rıza gösterene kadar uzanır Kaldı ki insanın canı, namusu, şerefi, çoluk çocuğu, malı mülkü Allah’ın insana verdiği birer emanetidir Onlara da Allah’ın istediği, razı olduğu şekilde, yani ilahi kanunlarla herkes sahip çıkmak ve onları korumak zorundadır
Böyle (tevhidi ef’al) bir sofi mutlaka musibetten dersini çıkararak tövbe ve istiğfarını bolca yapmalıdır İlhamla kendisine bildirilen gizli günahın meyvesi olan ilgili musibeti bir ilahi ihtar olarak görüp hatasını maddi ve manevi boyutları ile tamir etme yoluna girmelidir Zira gerçek tövbe ve istiğfar da (tövbei nasuh) bunu gerektirir Ama ilahi kanunları da çiğnemeyerek, onu baş tacı edip yani üstün kılarak hakkını hukukunu da araması gerekecektir Çünkü İmamı Rabbani’nin de belirttiği gibi tasavvufun da tarikatın da, hakikat ve marifetin de amacı şeriattır, ilahi kurallardır Buna dikkat etmeyen sofi nefsinin ve şeytanların oyunlarına düşer Yaşadığı hallerden Allah razı olmadığı için hüsrana uğrayanlardan olur Allah insanları ahret günü tasavvuf ve tarikat hallerinden değil şeriat ahkâmlarından, yani ilahi kurallardan sorguya çekecektir, buna göre insanlar ebedi ödül ve ceza alacaklardır

Vahdeti vücut hali sofiyi nasıl fenafillâha götürür?
Kişi varlık âlemini Allah’tan bir parça olarak görürse (panteizm) bu onu materyalizme (eskiler buna dehriyyun derlerdi) götürür Çünkü farkına varmadan maddeye ebedi ve ezeli bir anlam yükler Onda boğulur Küfre düşer Varlık âlemini Allah’a şirk koşar
İslam’a uygun olan tasavvuf ve tarikat anlayışında vahdeti vücut halinde maddeye bir gölge, vehim, hayal anlamı yüklenir Onun aslının yokluk olduğu bilinir Aslı yokluk olan madde Allah’ın güzel isimlerinin gölgelerine ayna tutmakta, bu sayede varlık âlemi meydana gelmektedir Dolayısıyla sofinin çektiği zikirle (lailahe illallah: Allah’tan başka ilah yoktur) amaçlanan üst hedef gerçekleşmiş olmaktadır Bu üst hedefte amaçlanan şey sofinin nefsi ile varlık âlemini ilgili zikirle yok kılmasıdır Sofi nefy ü isbat ve kelimei tevhit zikrini çekerken ona bu anlamı yükler Zira bunlar, yani nefis ve varlık âlemi Allah’a ulaşmada birer engeldirler Zülumat perdeleridir İnsan nefsine enfüsi âlem, varlık âlemine âfâki âlem denir Tasavvuf ve tarikat yolunda, seyr ü sulukta bunlardan geçmek, bunların üzerine çıkmak gerekir Bunların üstünde Allah’ın isimlerinin gölgelerinin yer aldığı nurlar âlemi vardır Nurlar âleminde kişinin, isminin yer aldığı Allah’ın güzel isminin gölgesine ulaşarak fenaya ermesi gerekir Tüm bunların gerçekleşmesi ise nefse ve varlık âlemine gölge, vehim, hayal gibi bir anlam yüklemekle ve onları zikir kılıcı ile rabıta ve murakabelerin nur ve feyzi ile yok etmekle mümkündür

Allah’ın güzel isimlerini insan ve tabiat üzerinde yani varlık âleminde düşünen bir kişi tefekkür gibi güzel bir ibadeti yapıp bin yıllık ibadet sevabını kazanırken sofinin ilahi bir sarhoşluk ve muhabbetle varlık âleminden geçişi, onu yok kılışı bir kayıp değil midir?
Tefekkür, güzel ve büyük bir ibadettir Akla hitap eder İnsanın kendisi ve varlık âlemi üzerinde düşünüp Allah’ın güzel isimlerini bulup anlamaya çalışmasıdır İmanı akıl ve mantık yolu ile güçlendirir Büyük de sevap kazandırır Ama tasavvuf ve tarikat yolunun amacı nefsi tezkiye (temizleme), kalbi tasfiye (saflaştırma) etmektir Bu yolda tefekkürden ziyade zikir, rabıta, murakabe birer yöntem olarak kullanılır Ayrıca tasavvuf ve tarikat yolunda sevap kazanma temel amaç değildir Önemli olan Allah’ın rızasıdır Ruhu nefsin esiri olmaktan kurtarıp asli vatanına yükseltmek ve bu yolla nefsi terbiye etmek amaçlanır Tefekkür yolu ile ancak kalbi iman kazanılır İmamı Rabbani’ye göre kalbi iman şeytanların ve nefsin vesveselerinden etkilenebilir Tasavvuf ve tarikat yolunda ise nefsi iman amaçlanır İmamı Rabbani’ye göre bu iman Allah’ın izni ile sabittir Değişmez Şeytanın vesveseleri ona tesir etmez Nefis mutmaine makamına ulaştığında Allah’ı görür gibi iman ve ibadet eder Allah’ın rızasına ulaşır
Allah’ın güzel isimlerini insan ve tabiat üzerinde yani varlık âleminde düşünen bir kişi her ne kadar tefekkür gibi güzel bir ibadeti yapsa da sonuçta varlık âlemi ile bu çeşit bir temas onun kalbini masiva ile de meşgul edecektir Masiva arttıkça orada ilahi aşk ve muhabbet azalacaktır Şeytanlar kalpteki masivalar ile vesveselerini yoğunlaştıracaktır Kişinin günaha bile düşmesi söz konusu olacaktır Kısacası böyle bir kişi tefekkür yapayım derken bu dünyaya da gönül verme gibi bir manevi hastalığa düşebilecektir Onun için tasavvuf ve tarikat yolunda, özellikle Nakşibendiyye tarikatında Allah’ın sıfatlarına ve güzel isimlerine değil Zatına karşı ilahi aşk ve muhabbet duyulur Çünkü bunlar da sofiyi amacında engelleyen etmenler olarak kabul edilir Allah’ın rızası O’nun Zatına karşı duyulduğunda tecelli eder Bu açıdan en güzel zikir ‘Allah’ kelimesidir Çünkü O Allah’ın bütün güzel isimlerini ve sıfatlarını kendisinde topladığı gibi Allah’ın Zatının da ismi olmaktadır
Tabii tasavvuf ve tarikat yolu dar ve zorlu bir yoldur Müslüman ve müminlerin geneline pek hitap etmez Tefekkür yolu ise, geniş ve rahat bir yoldur Herkes zorlanmadan ve zevk alarak onda yürüyebilir Ayrıca tefekkür yolu herkese seslenir Zira insanlar düşünerek anlamayı çok severler Bu sayede düşünerek imani hakikatleri anlamak, ibadet hayatını yaşamak ve zenginleştirmek herkese hoş görünür, herkesi memnun kılar Cemaatlerde okunan kitapların ekseriyeti tefekkürü esas alarak iman hakikatlerini geliştirmeyi hedeflerler Yapılan hizmetler ile başkalarının dualarını almak da inşallah nefsin ve şeytanların imanı çalmak için son nefesteki vesveselerin önüne geçecektir
Allah, bizler için en uygun ve rızasının tecelli ettiği yolları ihsan eylesin Âmin
Muhsin İyi