Vatandaşın parası dört şirkete gitti!

10 yıl evvel güç özelleştirmeleri bu türlü pazarlandı. Bugün ise imtiyazlı güç şirketleri için bütçeden milyarlar akıtılıyor, elektriğe artırım üstüne artırım yağıyor, elektrik talebini canlı tutmak için kış saati uygulamasına geçilmiyor

Şubat ayında beş partinin uzlaşarak reddettiği 'termik santral ile havayı kirletme izni' veren düzenleme, çarşamba günü yine Meclis gündemine geldi. 13 termik Santrala dördüncü kere havayı kirletme müsaadesi verilmek istendiğini söyleyen CHP'li Özgür Özel, 'Bu kudretli şirketler, sarayda kimleri ikna ettilerse, milletvekillerinden güçlü, küme başkanvekillerinden imzalarından güçlü olacaklar ki, 2.5 yıllık uzatma almışlar' dedi.

AKP ise güç ve inşaat üzere "torpilli" bölümlerin nasıl imtiyazlar elde ettiğini kamuoyuna açıklamakta zorlanıyor. Pekala halkın bütçesine milyarlarca dolara mal olan bu imtiyazların verilmesinin art planında ne vardı? Bunun için güç dalının kredi borçlarına mercek tutmakta yarar var. 



? Yıl 2009: Elektrik dağıtımı özelleştiriliyor, güç kesiminin borcu 6 milyar dolar

Hükümetin planına nazaran 2009 kriziyle bir arada yüzde 16,5 küçülme yaşayan inşaat kesimine cansuyunu özelleştirilen güç kesimi verecekti. Böylelikle ismini kamu ihaleleriyle sıkça duyduğumuz inşaat şirketleri borçla güç dalına adım attılar. 2007 Eylül ayında 1,8 milyar dolar nakdi kredi borcu olan güç bölümünün 2009 Eylül ayındaki nakdi kredi borcu yüzde 234 artışla 6 milyar dolara tırmandı. Alınan borçların büyük çoğunluğu ise döviz cinsindendi. 2009 yılıyla birlikte Boğaziçi Elektrik, EnerjiSA üzere özel şirketler kamunun elindeki TEDAŞ’ın elektrik dağıtım işlerini satın aldılar. O yıllarda yapılan hükümet propagandası ise “rekabet gelecek, elektrik ucuzlayacak” halindeydi. 

? Yıl 2013: Elektrik üretimi özelleştiriliyor, güç kesiminin kredi borcu 22,4 milyar dolar 



Dağıtımdan sonra sıra elektriğin üretimine geldi. Bunun için verimsiz HES’lere milyonlarca dolar yatırım yapan sermayedarlar, kamudan yüksek fiyatlı alım garantileri elde etti. 2013’te ise kamunun elindeki termik santrallar arkası arkasına yapılan ihalelerle bildik firmalara satıldı. O kadar ki termik santral ihalelerine teklif veren firma sayısı 7’yi hiç geçmedi. 2013 yılı başında kamunun elindeki toplam termik santral ünitesi sayısı 37’ydi.

2013 yılı başından 2015 yılı sonuna dek bu ünitelerin 25’i toplam 4 şirkete satıldı. Bu şirketler;

1-) Konya Şeker Güç: 9 santral ünitesi
2-) Çelikler Holding: 7 santral ünitesi
3-) Rahmet Güç: 5 santral ünitesi
4-) İÇTAŞ ve Limak Güç iştiraki: 4 santral ünitesi

Bunun dışında bu tarihlerden evvel Ciner Grubu’nun da Çayırhan Termik Santralı’ndaki 3 üniteyi aldığı hesaba katılırsa kamu kesitinin, güç üretiminden büsbütün çekildiği daha net anlaşılabilir.

? Yıl 2019: Güç kesimi batıyor, bölümün kredi borcu 35,9 milyar dolar 



2018 yazında yaşanan kur şoku, güç kesiminin döviz cinsinden olan borç maliyetlerini altüst etti. Üstüne bir de faizlerde yaşanan yükselme yeni kredi imkanlarını daralttı. Son darbeyi ise ekonomik büyümenin yavaşlamasıyla bir arada elektrik talebinin azalması vurdu. Böylelikle 2009’da büyük umutlarla özelleştirilen güç dalı yalnızca 10 yıl sonra iflasın eşiğine geldi. 10 yılda dolar cinsinden borçları 6’ya katlanmıştı, üstelik ekonomik gidişat toparlanma sinyalleri vermiyordu. Dal kendisini yaratan hükümete ve onun yönettiği bütçeye muhtaç hale geldi. Hükümet ise yardım elini uzatmakta hiç tereddüt etmedi. Lakin bir avuç şirketi kurtarmanın bedeli 82 milyon yurttaşa ödetilmiş oldu.

Pekala hükümet güç bölümüne hangi imtiyazları tanıdı?

Maliyet artışı olmamasına karşın yaşanan elektrik artırımları

Bu yıl dolar kurunda üst taraflı hareketlilik neredeyse yaşanmadı. Petrol fiyatları ise son yılların en düşük düzeylerini gördü. Lakin TÜİK datalarına nazaran Ocak ayından bu yana elektriğe yüzde 32,1 oranında artırım yapıldı.

Elektrik talebini artıran yaz saati uygulaması 



30 Ekim 2016 tarihinde kış saati uygulamasına geçilmedi ve yaz saati uygulaması kalıcı hale geldi. Karanlık saatlerde işe giden ve gelen yurttaşlara düzenlemenin emeli “elektrikte tasarruf sağlamak” olarak açıklandı. Fakat elektrikte tasarruf sağlamak bir yana tüketim artırıldı. Zati emel da buydu. 2016 Kasım ayı, 15 Temmuz darbe teşebbüsü yüzünden yaşanan ekonomik sakinliğe karşın elektrik tüketiminde rekor yaşanan ay oldu.

Elektrik şirketlerinden piyasa fiyatının üzerinde elektrik alım garantisi

Makina Mühendisleri Odası (MMO) 2019 Güç Görünüm Raporu’na nazaran özelleştirilen santrallara son yıllarda alışkın olunan “alım garantisi” uygulaması sağlandı. İşletmelerin ricasıyla gerçekleşen bu alım garantisi piyasa fiyatının da üzerinde yapılacaktı. Zira piyasa fiyatı işletmelerin üretim maliyetinin altındaydı.

MMO raporuna nazaran TETAŞ 2016 yılında yerli kömür santrallarından 6 milyar kWh büyüklüğünde elektrik satın aldı. Bu ölçü 2017 yılında 3 katına çıkarılarak 18 milyar kWh büyüklüğüne erişti. Üstelik alım fiyatları da TÜFE ve ÜFE göstergeleri ile dolar kuruna endekslendi. Her 3 ayda bir oluşturulan endeksle alım fiyatları güncellendi. Böylelikle 2018’de 1 milyar 160 milyon lira ek ödeme kömür santrallarine verilmiş oldu.

Filtre ve arıtma tesislerinin ertelenmesi

Kamunun elindeki neredeyse tüm santralları alan şirketler kanuna nazaran filtre ve arıtma sistemi kurmak zorundaydı. Lakin 2013’ten bu yana bu yükümlülük daima AKP teklifleriyle ötelendi. Sonuncusu ise bütçe görüşmeleriyle başladı. 2009’da “hem devlete gelir kapısı olacak, hem ucuz güce ulaşacağız” denilerek girişilen özelleştirmeler 10 yıl sonra büyük bir fiyaskoya dönmüş durumda. 10 yılın bilançosu, borca batık özel şirketler, bütçeye yüklenen milyarlarca lira kaynak ve yurttaşın elektrik faturasındaki kabarma oldu. Çocukların okula karanlıkta gitmesi ise cabası…

NE OLMUŞTU? 



Anayasa Mahkemesi (AYM) 2014’te termik santralların kirlilik saçmasını yasaya ters buldu ve santrallara 31 Aralık 2019’a dek müddet tanındı.

Buna karşın 2019’un şubat ayında AKP kümesi Meclis’e bir torba kanun teklifi daha sundu. Teklifin 45’inci hususu termik santrallere filtre düzenlemesi için 2 yıl daha erteleme getiriyordu. 45’inci unsurun çok reaksiyon çekmesi iktidara da geri adım attırdı ve ilgili husus torbadan çıkarıldı.

Ama buna karşın düzenleme, tekrar torba yasaya eklenerek gündeme geldi. Bu sefer de santrallara filtre düzenlemeleri yapmaları için 2,5 yıl daha erteleme verilecek.

Kaç MWh elektrik tüketildi?

Kalıcı yaz saati uygulamasıyla elektrik tasarrufu sağlanacak dendi. Lakin asıl hedef elektrik üretim şirketleri için elektrik tüketimini canlı tutmaktı. Böylelikle 2016 ekimde kış saati uygulamasına geçilmedi. Çocuklar okula karanlıkta gitti. 2017 kışı (Ocak-şubat-mart ayları) ise son yıllarda en çok elektrik tüketilen yıl oldu.

Gücün kara deliği

Özelleştirilen güç dalı devlete güvenerek döviz cinsinden borçlandı. Özelleştirmelerin başladığı 2009 Eylül’den 2019 Eylül’e güç kesiminin nakdi kredi borcu dolar cinsinden dahi yüzde 500 arttı. Yükselen döviz kuru ise bölümü alt üst etti.

Gücün borcu kaç milyar dolar?

İşte o santraller

5 yıldır filtre takmayan bugün de filtre takması için ek mühlet verilmek istenen özel santraller ve bu santrallerin sahipleri şunlar; 





♦ Kütahya Tunçbilek: Çelikler Holding

♦ Bursa Orhaneli: Çelikler Holding

♦ Kütahya Seyitömer: Çelikler Holding

♦ Muğla Yeniköy: Limak ve İÇTAŞ Ortak Güç Kümesi

♦ Muğla Kemerköy: Limak ve İÇTAŞ Ortak Güç Kümesi

♦ Ankara Çayırhan: Ciner Kümesi

♦ Şırnak Silopi: Ciner Kümesi

♦ Soma B: Konya Şeker Güç

♦ Sivas Kangal: Konya Şeker Güç

♦ Karabük: Kardemiş AŞ

Ozan Gündoğdu/Birgün