Vergiler Faize Gidiyor: Türkiye İndirdiği Faize Neden Bu Kadar Ödeme Yapıyor?

'Faiz sebep, enflasyon sonuç' teorisi ile çıkılan yolda indirilen faizler, faiz ödemelerini ise düşürmedi. 2017 yılı sonrası Türkiye'de hem iktisat idaresinde tartışmalar bitmezken, kur ataklarının sıklıkla görüldüğü periyotta faiz harcamaları da bir o kadar arttı. Şöyle ki 2022 yılının birinci iki ayında bütçeden faize ödenen sayı 2017 yılının tamamına eşit.


Merkez Bankası'nın siyaset faiz indirimine başlaması 2021 Eylül ayında olsa da Türkiye'nin faiz sarfiyatları düşük faiz telaffuzun baskın olduğu yıllarda artış gösterdi.



2022 yılının yalnızca birinci iki ayında Türkiye 57,9 milyar liralık faiz ödemesi yaptı. İki aydaki ödeme 2017 yılının tamamında ödenenden daha fazla olurken, faiz masraflarının bütçedeki hissesi yüzde 8,4 oranına kadar düşerken, 2021 yılında bu oran yüzde 11,3 oldu. 

2003 ila 2021 yılları ortasında Türkiye 515,7 milyar dolar faiz ödemesi yaptı. Bu devirde ortalama yıllık 27,1 milyar dolar faiz ödemesi yapılırken, vergi gelirlerinin de yüzde 18’i faiz ödemelerine gitmiş oldu.

Türkiye’nin faiz harcamaları ne kadar? sorusu ile başlayıp sırayla AK Parti periyodunda ödenen faiz, faiz ödemelerinin bütçe masraflarındaki hissesi, toplam verginin faize giden oranı? sorularına karşılık arıyoruz



Euronews haberine göre, Türkiye’de TÜİK'in açıkladığı resmi bilgilere nazaran enflasyon yüzde 54’ün üzerinde olurken, Cumhurbaşkanı Erdoğan “Faiz sebep, enflasyon sonuç” tezini savunuyor.

Son yıllarda iktisat idaresinde yaşanan değişikliklerde Merkez Bankası başı çekerken, Erdoğan’ın faiz çıkışları sonrasında Merkez Bankası politika faizini yüzde 192dan yüzde 14 düzeyine kadar çekti. Türk Lirası'nda Dolar ve Euro öncelikli olarak görülen kıymet kaybı da enflasyonu tetikledi. Artan öteki göstergelerin de tesiriyle Türkiye’nin faiz yükü artıyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçe bilgilerinde 2022'nin birinci iki ayında Türkiye’nin toplam faiz harcaması 57,9 milyar TL oldu.



Bu faiz harcaması 2017 yılının tamamında ödenen 56,7 milyar liradan daha fazla olurken, 2017 sonrası TL'de kıymet kaybıyla birlikte faiz harcamalarında da tırmanış dikkat çekiyor. 2018 yılında 74 milyar TL, 2019’da 99,9 milyar TL, 2020’de 134 milyar TL ve 2021’de de 180,9 milyar TL'ye çıktığı görülüyor. 

2021 yılında evvelki yıla nazaran faiz sarfiyatları yüzde 35, evvelki 2 oranla da yüzde 81 oranında arttı.

Kriz yılı olan 2001'de Türkiye’nin faiz sarfiyatı 41,1 milyar TL olurken, AKP'nin iktidar olduğu 2002 yılında faiz harcamaları 51,9 milyar TL'ye çıkıyor. Sonraki 2003 yılında 58,6 milyar lira olan faiz ödemesi yapılırken, 2018 yılına kadar 2003 yılının altında ödeme yapılıyor.

Türkiye’nin faiz masrafları dolar bazında ne durumda?



Merkez Bankası'nın Elektronik Data Dağıtım Sistemi olan EVDS'de ile Hazine ve Maliye Bakanlığı datalarında 2006 sonrası aylık datalar de alınabiliyor. 2006 öncesindeki datalar yıllık ortalama kur üzerinden hesaplanırken, 2006 ve sonrası aylık kur ortalaması üzerinden hesaplanıyor. 

Türkiye bütçesinden 2021 yılında faiz sarfiyatı 21,3 milyar dolar olarak yapıldı. 2000 yılı sonrasında en düşük faiz harcaması 15,6 milyar dolar ile 2017’de yapılırken, sonrasında faiz sarfiyatları kurdaki yükselişe rağmen arttı. 2018’de 15,7 milyar dolar, 2019’da 17,8 milyar dolar, 2020’de 19,4 milyar dolar ve 2021’de de 21,3 milyar dolar oldu. 2022’nin birinci iki ayında toplam faiz masrafı 4,3 milyar dolar olarak hesaplandı.

Faiz harcamalarının bütçedeki yeri kıymetli başlık



Merkezi bütçede faiz masrafları, bütçe masrafları içinde 2000’li yılların başında kademeli bir düşüşle yüzde 51’den yüzde 8’e kadar gerilerken, 2017'de tabanı gören bu oran sonrasında yükselişe geçiyor ve 2021 yılında yüzde 11,3 oluyor.

Faizin bütçe masrafları içindeki hissesinin 2000 yılında yüzde 44 olduğu görülürken, 2001'de yüzde 51 ile son 20 yılın doruğu görülüyor. 2003’te yüzde 41,8 olan oran 2005’te yüzde 28,8’e; 2009’da da yüzde 19,8’e kadar geriliyor.

Toplanan verginin ne kadarı faize gidiyor?



2000 yılında vergi gelirlerinin yüzde 77,1'i faize giderken, 2001’de bu oran yüzde 103,3 olarak vergi gelirlerini aştı. 2002’de ise yüzde 87'ye gerileyen oran 2003’te yüzde 69,5’e olurken, sonrasında düşüş trendine giriyor. 

2004’te yüzde 55,9, 2005’te yüzde 38,1, 2010’da yüzde 22,9’a ve 2015’te yüzde 13 olurken, 2017’de yüzde 10,6 ile son 20 yıldaki tabanını görerek tekrar yükselişe geçiyor ve 2020’de yüzde 16,1, 2021’de de yüzde 15,5 oluyor.

Dolar bazında 2003-2021 yılları ortasında 19 yılda Türkiye 515,7 milyar dolar faiz ödemesi yapıyor.



Her yıl ortalama 27,14 milyar dolar faiz harcamasına ödeniyor.

2003-2021 yılları ortasında 19 yılda alınan 100 TL verginin 18 lirası faize ödendi.



Politika faizinde ise dünyada en yüksek 10., Avrupa'da en yüksek faiz oranına Türkiye sahip.

Aralık 2021’de Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sistemini başlatan Türkiye'de faiz masraflarının şimdi nasıl etkileneceği bilinmezken, 70'li yıllara benzer 'Dövize Çevrilebilir TL Mevduat Hesapları' (DÇM) ya da 'Dövize Endeksli Mevduat' (DEM) modelinin açıklaması sonrasında dolar/TL'de görülen gerileme haftalar sonra yine yükselişe döndü.