yapılarına göre türküler

yapılarına kadar türküler Türkülerin kayıtlı bir şekli yoktur İki mısralı türküler olabildiği gibi koşma, mani türünden yoksa bentlerle resmileşmiş türküler de vardır Koşma yoksa mani olarak bildiğimiz şekiller türkü nağmesiyle söylendiğinde adı geçen şiirlerden ayrılır Çünkü ırk, ezgi ile söylediği parçaları türkü olarak niteler Koşmalar bilindiği gibi söyleyeni belirlenmiş şiir türleridir Ne var oysa, halkın benimsediği bazı parçalar zamanla anonimleşir ve türkü olarak varlığını sürdürür Daha ziyade kadınlardan oluşan türkü yakıcıları, bildiği koşma, mani hatta semaî ve destandan birtakım parçalar alarak onu uygun bir ezgi ile terennüm eder Şekil ve konu birliğinden uzak o kadar fazla türkünün ortaya çıkış sebebi bundan kaynaklanmıştır Sözgelişi; Karanfil oylum oylummanisiyle başlayan ve öteki karanfilli manilerle devam ettirilen lakin öbür ezgi ile söylenmiş bir hayli türkü vardır Türkülerin bentlerine birçok vakit mısra sayıları bambaşka olan bağlantılar getirilir Ancak bentlerle bağlantıların hece sayıları eşit olmayabilir Bağlantılar genel olarak manalı sözlerden ibaret olmakla beraber, çeşitli ünlemleri de ihtiva eder Eksik da olsa bir takım türkülerde, inşa bakımından bozukluk ve düzensizlikler görülür Sözgelişi, aynı türküde hem dize hem de beşlik şekle rastlanılabilir Bunun yanına türkünün hece sayılarında da eşitsizlikler görülebilir Ordu'nun Öceli köyünde söylenen kına türküsünde böyle bir nitelik vardır Çambaşına çıktım çıram yanmadı Dört köşeme baktım kimsem kalmadı Ufak kardaşa mektup yazdım aynı gelmedi Sazak da yellere konut yapma o batar gider Uzakta yerlere kız verme o da yiter gider Inleme bacım yas yarın gülersin Dokuz aydan daha sonra beşik belersin Anam gidiyorum evin keyifli olsun Babam gidiyorum evin neşelendirici olsun 20 Inşa bakımından türkülerin arıza göstermesi; bazı mısraların zamanla unutulması yahut, halkın türküye birtakım ilavelerde bulunarak bünyesinde değişikliğe yol açmasıyla açıklanabilir 1 BENTLERİ BİR MISRA OLAN TÜRKÜLER a Bağlantıları dört dize (veya mani) olan türküler KIRMIZI KURDELE Kırmızı kurdele kör olasın Emine İndim derelerine Bilmem nerelerine Canım kurban olsun Samimiyetle sevenlerine Yavrum da sana ipek mendil alayım Bağlantı Yavrum da sana melez köynek alayım Temas Yavrum da sana kalıc pötin alayım Temas 21 b Bağlantıları yedi mısra olan türküler Sayıları çok azdır Saptama ettiğimiz örneğin temas kısmı yedi mısradan oluşmaktadır KIZIM SANA FİSTAN ALDIM Kızım sana fistan aldım vardı m'ola oy oy Kim göndermiş onu Ben gönderdim onu Ben almadım onu Beşikleri çamdan Yuvarlandı damdan Seni zalımın oğlu Vazgeçmedin benden Kızım sana terlik aldım vardı m'ola oy oy Bağlantı Kızım sana rastık aldım vardı m'ola oy oy Bağlantı 22 TOKAT'A GİDEMİYOM YARİM SANA FİSTAN ALAYIM Tokat'a gidemiyom yarim sana fistan alayım Ah nerelerine nerelerine Bilmiyon mu kömür gözlüm Aha buralarıma buralarıma Fadime'm fistan kırmalar Ceviz dalı ırgalar Sevdiğini gören kızlar Sağını da solunu ırgalar Tokat'a gidemiyom yarim sana potin alayım Bağlantı Tokat'a gidemiyom yarim sana çorap alayım Temas 23 2 BENTLERİ İKİ MISRA OLAN TÜRKÜLER Temeli iki mısradan meydana gelen türkülerdir Ayrıca birtakım bağlantılar kavuştaklar da alabilirler şekilleri şunlardır: a Yalnızca iki mısradan oluşan türküler Uyak düzenleri aa, bb, cc, dd yahut aa, ba, ca, da, ea şeklindedir TÜRKÜ Hamsi kurban o göze Atarlar barabati Baş dalarsın göze Alurlar seni yüze Korlar seni kayuğa Biz de seni aluruk Satarlar seni bize Sererük seni köze Bir kusurcuğun vardur Çok su içersun bize 24 Bu herif türkülerde nadir de olsa tek ikinci mısraı bağlantı gibi aynen tekrarlanan türkülere de rastlanılır BAYBURT DAĞLARINDA Bayburt dağlarında tabakam kaldı Şen ol Bayburt neşeli ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında kunduram kaldı Şen ol Bayburt neşeli ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında mendilim kaldı Şen ol Bayburt neşeli ol sende nem kaldı Bayburt dağlarında tabancam kaldı Neşe Saçan ol Bayburt neşelendirici ol sende nem kaldı 25 b Bağlantıları bir dize olan türküler Uyak düzenleri aab, ccb, ddb, eeb şeklindedir Bağlantı mısralarda çoğunlukla aynı sözler yeniden edilir ÇANAKKALE TÜRKÜSÜ Çanakkale içinde vurdular beni Ölmeden mezara koydular beni Of gençliğim eyvah Çanakkale içinde aynalı çarşı Esas ben gidiyom düşmana karşısında Of gençliğim yazık Çanakkale içinde bir uzun selvi Kimimiz nişanlı kimimiz evli Of gençliğim eyvah Çanakkale içinde bir doymuş testi Analar babalar umudu kesti Of gençliğim eyvah 26 c Bağlantıları iki dize olan türküler aabb, ccbb, ddbb, eebb biçiminde kafiyelenirler sırası gelmişken bb olarak gösterilen bağlantı sözleri, tıpkı tekrarlanan sözlerdir TELGRAFIN TELLERİNE Telgrafın tellerine kuşlar mı konar Cümbür Cemaat sevdiğine (yavrum) böyle mi yanar Gel yanıma yanıma da yanıbaşıma Şu gençlikte neler geldi garip başıma Telgrafın direkleri semaya bakar Senin o güzel gözlerin çok canlar yakar Bağlantı Telgrafın tellerini arşınlamalı Yar üzerine yar seveni kurşunlamalı Bağlantı Telgrafın direkleri semaya aleyhinde Gel güzelim barışalım düşmana aleyhinde Bağlantı 27 ç Bağlantıları üç dize olan türküler Bentler kendi arasında kafiyelidir bağlantı sözleri her bentten daha sonra tıpkı tekrarlanır AŞAĞIDAN GELİYOR TÜRKMEN KOYUNU Aşağıdan geliyor Türkmen koyunu aman aman Selviye benzettim yarin boyunu amanın yandım Amanın amanın amanın yandım Tiridine tiridine tiridine bandım Bedava mı sandın para verdim aldım Sabahleyen erken çifte sırası gelmişken aman aman Öküzüm torbadan düştü gördün mü amanın yandım Bağlantı Manda yuva yapmış söğüt dalına aman aman Yavrusunu sinek kapmış gördün mü amanın yandım Temas 28 d Bağlantıları dört dize olan türküler Kafiyeleri aabbbc, ddbbbc, eebbbc düzenindedir Temas sözleri aynen tekrarlanabileceği gibi, farklı sözlerden de oluşabilir Bağlantı sözleri muhtelif maniler de olabilir Türkünün bent kısmı ile bağlantı kısımlarının hece sayıları benzer olmayabilir FIRAT KENARI Fırat kenarının ince dumanı Dağlara yayılır seher zamanı Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur Yahut benim gibi baban mı yoktur Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur Gel ağlayalım karşısında karşıya Fırat kenarında kamışlar sazlar Sinemin yarası tekrar tekrar sızlar Bülbül ne ararsın yuvan mı yoktur Yahut benim gibi baban mı yoktur Zaten yetimlerin gözyaşı çoktur Gel ağlayalım aleyhinde karşıya 29 ELİF Elif çıkmış pencereden el eder Kaşları değil gözleri beni del'eder Elif'im gel gel Güzelim gel gel Nazlı da yarim Sallan da gel gel Elif kızın yeni de gördüm yüzünü Duman sandım şalvarının tozunu Elif'im gel gel Güzelim gel gel Nazlı da yarim Sallan da gel gel 30 e Bağlantıları beş mısra olan türküler HANİ BENİM ELLİ DİRHEM KESTANEM Hey hey Hani benim elli dirhem kesdenem Konyalı'dan başkasını istemem Yar yar Konyalı'm yürü Yörü yavrum yürü Saçlarını sürü Şu Anda burdan geçti Konyalı'nın biri Hey hey Hani benim elli dirhem pırasam Mumlar yaksam Konyalı'yı arasam Bağlantı 31 f Bağlantıları altı mısra olan türküler DONDURMAM BUZ Dondurmam buz gibi buz Şeker mi yahut karpuz Alâ çiçekli dondurmam Yok mu tadına bakan Alâ vişneli dondurmam Küçük ufak hanımlara Sevdalı beylere Parasını almadan tattırmam Dondurmam kaymaklı Dondurmacı top attı Yiyin bakın o kadar tatlı Bin lira borca battı Temas Bağlantı 32 g Bağlantıları yedi mısra olan türküler BASTIMDA KIRILDI İĞDENİN DALI Bastım da kırıldı iğdenin dali vay dali Kötüye düşenin böyl'olur hali diller Diller oynaksın diller Diller kaymaksın diller Diller açılsın güller Güller açılsın kollar Kollar ne bilsin eller Eller narinay ninay nay Narinay narinay ninay nay Arabacı arabanı koş getir koş getir Ben ölüyom mezarıma taş getir diller Bağlantı Arabacı arabanı yillendir yillendir Şeker al da şu bebeyi dillendir diller Temas Sabahınan esen seher yeli mi yelimi Benim gönlüm ane mi çılgın mi diller Temas 33 h Bağlantıları sekiz ve daha artı dize olan türküler Bağlantı kısımları iki bambaşka maninin ardarda söylenmesiyle meydana getirilmiş türkülerdir MANİSA'YLA BERGAMA'NIN ARASI Manisa'yla Berga'manın arası Yaktı da beni kaşlarının arası Kara kara kargalar Ceviz dalın ırgalar On beşine basan kız Sevdiğine el sallar Yelek de diktim giymedi Diktiğime değmedi Sağolası anam da babam Sevdiğime vermedi Manisa'yla Bergama'nın askeri Ben yolcuyum yolları bana gösterin Bağlantı 34 KIZIN NORMAL DUDU Kızın adı Dudu a canım aman O da güzellerin adı sürmelim aman Gel gel barışalım Tenhada buluşalım Azıcık konuşalım Şimidan şimidan şimidan dan Gel arkamdan arkamdan Kız alacaksan al beni Annen baban duymadan Gel gel gel Ayşe Şeker değil bal Ayşe N'olur bize gidelim Ah aramızı bul Ayşe'm Kızın adı Ayşe a canım aman Benleri var köşe köşe sürmelim aman Bağlantı Kızın adı Durdu a canım aman O da güzellerin kurdu Temas 35 ı Bağlantıları dize sonlarında ve dize arasında olan türküler Türkünün temeli beyitlerden oluşur ve her beyit kendi aralarında kafiyelidir Oysa diğer şekillerden ayrı olarak her mısradan sonra tıpkı tekrarlanan bağlantı sözleri getirilir Bağlantılar üç ve daha pozitif sayıda mısralı olabilmektedir HAYRİYE NANAY Hayriye’nin kaşları kara Hayriye nanay nanay nanay Canım nanay nanay nanay Gülüm nanay nanay nanay Nereden gelsem beni ara Temas Hayriye’nin altın kadınsı Bağlantı Yaktı beni yan bakışı Bağlantı Hayriye damdan bakıyor Temas Bakışı canlar yakıyor Temas36 YABANDAN GEL Yabandan gel usul (da) boylu yarim yabandan (Arslanım hey hey) Amman yörü yörü Çapraz yörü yörü Kostak yörü yörü Yörü yörü yörü Aldım haberini (de) garib çobandan (Arslanım hey hey) Temas Yaban ellerinden (de) özendim geldim (İmanım hey hey) Bağlantı Gördüm cemalini efendim geldim (Arslanım hey hey) Bağlantı Yaban ellerinde (de) yatmış uyumuş (Yeşilim hey hey) Temas Elâ gözlerini uyku bürümüş (Arslanım hey hey) Şirin yörü yörü tek tek yörü yörü Bebek yörü yörü Kostak yörü yörü Usul yörü yörü Hoş yörü yörü Yörü yörü yörü37 BİR KAŞ BİR GÖZ Elinde süt küleği O maral o ceylan O sevgilin bağında Ölürem anam dönmenem Giderem anam gelmenem Bir kaş bir göz bir dil bir diş Bişmişi yanağında Sütten beyaz bileği Bağlantı Giderem öylesine Bağlantı Karagöz mehlesine kaynak:uslanmam